16
Б.з.б. V ғасырға жататын Бесшатыр қорымының тянь-шань қарағайлары бөренелерінен
тұрғызылған ірі жерлеу құрлыстары тамаша сақталған күйінде табылды, олар Орта Азия мен
Қазақстан аумағындағы жер бетіне ағаштан салынған ең ежелгі сәулет өнерінің бірегей
ескерткіштері.
Іле Алатауының солтүстік беткейіндегі үлкен қорымға енетін «Есік» обасындағы
ақсүйек сақтың қабірі жерлеу ғұрпының байлығымен қайран қалдырады. Оның басынан
аяғына дейінгі киімдері алтынан жасалған 4000-ға жуық қаптырма мен қалақша арқылы
әшекейленген, олардың көпшілігі скиф-сақ кезіндегі «аң» стилінде жасалған. Есік қабірінен
табылған күміс тостағанның маңызы ерекше, оның түбіндегі 26 таңбадан тұратын жазу,
тегінде, әліпбилік жазба болуы ықтимал.
Б.з.д. І мыңжылдықтың басы сақ қоғамындағы рулық қауымның ыдырап, әлеуметтік
құрылымның қалыптасу үрдісінің жаңа сипатымен ерекшеленеді. Археологиялық деректер
жеке меншік, ал кейіннен отбасылық меншік түрінің шыққанын айқын байқатады. Сақ
заманының қоғамдық құрылымын: шағын туыс отбасылар тобы (патронимия) – яғни,
көшпелі қауым-тайпалар одағы деп атауға болады. Бұл құрылымның патронимия деп аталған
төменгі ұясы өрбіген үлкен патриархаттық-рулық әлеуеттің үлкейіп, табиғи бөлшектенуі
нәтижесінде құрылды. Ол бөліністер әулет басшысының есімімен аталды. Ал қоғамның
жіктеліп, байлар мен кедейлерге бөлінуі сақ қоғамында мүлік теңсіздігінің, яғни, әлеуметтік
теңсіздіктің болғанының дәлелі болып табылады.
Сақ қоғамында халықтың үш тобы: жауынгерлер, абыздар, қауымшыл сақтар болған..
Осы жіктердің әрқайсысының өзіне тән дәстүрлі түсі болған. Жауынгерлерге – қызыл және
сары-қызыл, абыздарға – ақ, қауымшыл сақтарға – сары мен көк түстер тән еді. Сонымен
қатар, абыздардың белгісі - құрбан табақ пен айрықша бас киім болды. Сақ көсемдері мен
патшалары жауынгерлер тобынан сайланған. Патшалардың белгісі жебелі садақ болды. Сақ
әйелдері қоғамдық өмірдің барлық салаларына, тіпті соғыс шайқастарына да ерлермен бірдей
шайқасып, ерлік көрсетіп отырған.
Б.з.д. VІ-V ғасырлардың өзінде-ақ сақтардың қоғамдық құрылысының сол заманғы
прогрестің неғұрлым жоғарғы сатысына көтерілгендігін, оған экономикалық және саяси
алғышарттардың болғандығын көрсетеді.
Б.з.б. І мыңжылдықта қазіргі Монғолияның оңтүстігіндегі Ордостан тартып Каспийге
дейінгі Орталық Азияның ұлан-байтақ кеңістігін шығу тегі мен этникалық құрамы жағынан
әр түрлі тайпалар мекендеген болатын. Шаруашылықтың біртіндеп даму барысы, тұрмыстың
біршама ортақ болуы, этникалық жақындық пен түрлі саяси фактордың әсері Орталық
Азияда ертедегі ірі тайпалық бірлестіктердің құрылуына негіз болды. Олардың уақыты
жағынан алғашқылары саналатыны
Достарыңызбен бөлісу: