Д. П. Қожамжарова, Р. Н. Темірбекова бауыржантануға кіріспе

1. 
   Бауыржан Момышұлының «Қазақ тілі туралы пікірінің» өзектілігі неде?
   
2. 
   Бауыржан Момышұлының тіл байлығы және тіл тазалығы жайындағы пікіріне сенің көзқарасың қандай?
   
3. 
   Бауыржан тіл бұзушы азаматтар мен азаматшаларды қалай сынға алады?
   
4. 
   Бауыржанның тіл туралы пікірін негізге ала отырып, өз қалауларың бойынша «Қазақ тілі: кеше, бүгін және ертең», «Авторға хат», «Депутаттарға хат», «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақ-стан», «Үзінді, пікір және түйін» тақырыптарының біріне шығарма-эссе жазыңдар.
   
5. 
   Тіл мерекесіне орай «Бауыржан Момышұлы тіл мәселесі туралы» деген тақырыпта сыныптан тыс шара ұйымдастырыңдар.
   

Қайран әжем өле-өлгенше Рәзия келінінің қазасына қайғырып өтті. Мезгіл-мезгіл тоқаш қуырып, ас пісіріп, әруағына бағыштап құран оқытар еді.

Рәзияның тұңғышы Үбіш, онан кейінгілер Үбиан, Салима, Әлима кілең қыз бала болады.

Момыш әкемнің айтуынша, мен мың да тоғыз жүз оныншы жылдың қысында, ескіше декабрьдің жиырма төртінде туыппын. Әкем ол күні Әулиеата шаһарында екен. Мен туған соң Имаш бабам жан-жаққа кісі шаптырып, әкеме де хабаршы жіберіпті.

Біздің ауылдың Байтоқ деген кісісі алпыс шақырым Әулиеатаға ат сабылтып жетіп, әкем жатқан үйге кіріп келіп, бір ауыз сөз айтуға дәрмені келмей Момышты құшақтап жылай беріпті. Әкемнің қарындасының үй-іші үрпиісіп, бір жаманат хабар жеткен екен деп қорқып қалады. Ақыры бәрі Байтоқты жұлмалай, «не боп қалды, айтсаңшы» деп тақақтағанда ғана, Байтоқ:

– Жеңешем ұл тапты, – депті.

Үрейден үрпиіскен жұрт енді мәз-мәйрам болып, қуаныштары қойнына сыймай, Байтоққа сүйіншісін беріп аттандырыпты.

Әулиеатадан әкем қайтып келгенде, ағайын-жекжат құтты болсынға жиналып қалған екен.

• 
  О, Момыш, балаңның бауы берік болсын!
  
• 
  Ақментей бабасындай батыр болсын!
  
• 
  Ақмолда батыр бабасындай мәрт болсын!
  
• 
  Бәйдібек батырдың әруағы қолдасын!
  
• 
  Домалақ-анамыз жар болсын! – десіпті.
  

– Төл немерең, бел немерең ғой. Бата жөні де өзіңдікі, – десіпті ақсақалдар. Сонда Имаш бабам былай деген екен:

Қырағы болсын, құлыным –

Қойнауы суға мол еді –

Бұлағы болсын, құлыным.

Елінің тілегі зор еді –

Шырағы болсын, құлыным.

Ата тілегі оң еді –

Құмары болсын, құлыным.

Бұл жер батырлар төрі еді –

Сыңары болсын, құлыным.

– Атасының қолын ұзартып, қолқабыс беруге келді, – депті шешем ізетпен иіліп.

Атам еміреніп мені алақанына алыпты. Қолыма жас бұтақ ұстатып:
Құрық деп берсем – құл болма,

Шыбық деп берсем – шіл болма.

Бәрінен де, шырағым,

Баяны жоқ ұл болма, –

Атасымен алғашқы дидарласуының құрметіне деп, өсиеті өмірлік өнеге болсын деп, әкем сол күні кешке мал сойып, ауыл ақсақалда-рының басын қайта қосыпты.

Мен туғанда әкем елуді еңсеріп қалған кісі екен. Әжем жарықтық әкемді балаларының ішіндегі еті тірісі осы болды деп отырар еді. Әкем өз бетінше талпынып жүріп ескіше сауатын ашып алыпты. Өз жанынан өлең шығарып, жиын-тойда айтысқа да түсіп жүріпті. Ескі ақын-жыраулардың термелерін, қиссаларын жақсы көріп тыңдайтын. Бірақ жатқа айта алмаушы еді.

Момыш әкем ат жалын тартып мініп, бозбала халге жеткенде Имаш бабам шаруа билігін соның қолына беріпті. Ағайын-туған арасындағы алыс-беріс, көші-қон мәселесі, ас-той, дау-дамай – бәрі-бәрі Момыштың араласуынсыз шешілмеген. Әлдеқалай ол жол жүріп кетсе, сапардан қайтып келгенше тірлікті соған қаратып, жолын күтіп отыратын болған. Имаш бабамның көзінің тірісінің өзінде біздің шағын ауылды – Момыш ауылы дейді екен.

Шаруамыз шап-шағын еді. Біздің үйдің іші қартайған Имаш бабамнан бастап, есін енді-енлі біліп келе жатқан баласына дейін жеген нанын табан ақы-маңдай терімен тапқан. Ешкімді жалдамаған, ешкімге жалданбаған.

Жас кезінде әкемді әйелдер жағы «Молда бала» дейді екен, кейін «Ұста бала» дейтін болыпты. Ал, әжем оны «Қара қатпа» деуші еді. Әкем орта бойлы, арық қара кісі еді. Сол арықтығына қарамай, керемет күшті болатын. Әжем оны «Тарамыс» деп те атайтын.

...Әкемді жиырма сегіз жасында ауылдың старшыны сайлапты. Он жеті жыл старшын боп тұрып, он сегізінші жыл дегенде бұл дәрежесін өз ықтиярымен құрдасы Ереш деген кісіге берген екен. Әкем жарықтық өмірінің ақырына дейін ел арасында «Тура Момыш» атанып кетті. Қанша жыл аз ауылдың кішігірім әкімі болса да бүйірі томпайып, мал біткен емес. Бар байлығы жалғыз аттан артпапты.

Әйтсе де кедейдің қолы жомарт. Әкемнің қызғаншақтық, бақталастық дейтін қу мінезі жоқ, қолы ашық кісі болған. Бары болса, кісі шақырып, той-томалақ өткізуге құмар болып тұрар еді. Дүние, мал жиюды жек көретін.

Әкем базардан қайтқан күні біздің үйде кіші-гірім жиын-той сияқты болатын. Қоржынның екі басы базарлыққа толып келеді. Сонда өрік-мейізге бір тойып қаламыз.

Әкем менің сондай кісі еді, жарықтық.

Бала біткен сондықтан әкемді жақсы көретін. Асылы, істеген жақсылығыңды бала тәуір біледі. Кейбір үлкенге істеген жақсылығың зая кетеді. Қолдан келсе баланы қуанту керек. Ол қуанса – шын қуанады. Ал ересектердің арасында «сырты жылмаң, іші арамдары» кездесетінін, құдайға шүкір, көріп жүрміз.

Қайран, балалық-ай десеңші! Алыста қалған арайлы адал таңдарым менің. Онда мен кіп-кішкентай сәби едім. Ал айнала таулар да, үйлер де, қойтастар да, жылқылар да – бәрі-бәрі үлкен болатын. Адамдардың бәрі «айналайыннан» басқа сөзі жоқ, кілең мейірімді жандар болып көрінетін ... Қария кісілердің сақалдарынан қасиет – қадір белгісі көрініп тұрар еді маған.

... Баланың бақытты шағы сол кереметке сенгенінде шығар. Кейін есейе келе әлгі бұлттың су екенін, күннің қызуымен бу болып ұшатынын білу қандай қатал. Ертексіз өскен бала – рухани мүгедек адам. Біздің қазіргі балаларымызға әжелері, не шешелері ертек айта бермейді. Содан қорқам. Менің қазіргі келіндерім немерелеріме бесік жырын айта білмейді. Бесікте жатқанда құлағына анасының әлди әні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең боп қалмаса деп қорқамын.

Ал, менің кәрі апам Қызтумас маған ертекті көп айтатын, әлди әнді көп айтатын. Арада неше заман өтті, Қызтумас апамның сүйегі әлдеқашан қурап кетті, ал әлди ән айтқан үні әлі тұр құлағымда. Бөстекте отырып алып басымды бауырына қысып, кәрі алақынымен арқамнан томп – томп қағып қойып:

• 
  Балам менің қайда екен?
  
• 
  Қыздарменен тауда екен.
  
• 
  Тауда нағып жүр екен?
  
• 
  Алма теріп жүр екен, – деуші еді-ау.
  

Жілік шағып берейін.

Жілігінің майы жоқ,

Жіпке тағып берейін, –

Қайран, сол балалық қайта келермісің, сен! Біздің кейде өткенді еске алсақ тұтас тұлға іздеп, бүтін бір жүйелі оқиға іздеп, кесек – кесек кереметтер іздеп, ерекше мән беріп қарайтынымыз бар. Көзге ыстық көне суреттерді қайта қарағандай, соның бір-екеуін келтіре кетейін...

...Әкем базардан келе жатқан. Үлкен әпкем мені әкемнің алдынан алып шықты. Әкем қоржынды түзулеп, ерге мені отырғызды. Жалма –жан ердің қасынан шап беріп ұстай алдым. Әкем ат тізгінін жетектеп келеді. Үйге дейін отыз шақты қадам болса да мен ердің екі жағына алма кезек ауытқып, қоржын ішіне сырғып түсе бердім. Әкем рахаттана күліп алып, қайтадан ерге отырғызды. Әпкем болса қатарласа жүріп: «Қорықпа, қорықпа! Берік отыр!» – дейді.

Бұл менің ат жалына алғашқы қол артуым еді.

Тағы бір жай ойыма оралады... Киіз үйдің төрінде бір топ ауыл ақсақалдары жамбастай жайғасып баппен қымыз ішіп отыр екен... Әкем дастархан шетінде қымыз құйып отыр. Ол мені ымдап шақырды да құлағыма: «Сен немеге аталарыңа сәлем беруді ұмытпа дегенім қайда?» – деп сыбырлады. Мен қатты қызарақтап, үйден шыға жөнелдім. Сыртта біраз тұрдым да, нық басып үйге қайта кірдім. Көпшілікке қол қусырып тұрып:

«Ассалам алейкум, аталар!» – деп әр сөзді қадап-қадап айттым. Бұған, әрине, бәрі күлісіп жатыр. Әйткенмен мені араз етіп алмас үшін бәрі де бір ауыздан «Әлейкум салам!» десті. Сонан соң әрқайсысы мандайымнан сыйпап мақтайды. Жақсы сөзге мәз болып мен әкемнің тізесін ала жайғасамын. Ол басымнан сипап отырып: «Жарайсың, балам! Үйге кіргенде әрқашан үлкендерге сәлем беруді ұмытпа. Әдепті бала сүйтеді» – дейтін.

Әкем маған ата – тегімізді үйретуші еді.

• 
  Кімнің баласысың? – деп сұрайтын ол.
  
• 
  Мен – Момыштың ұлымын.
  
• 
  Момыш кімнің баласы?
  
• 
  Момыш – Имаштың баласы.
  

Ал келген қонақ ең алдымен атымды сұрайтын. Сонан соң менің жеті ата жөніңдегі білімімді тексеретін.

Ел танудың басы, ең алдымен, осылай басталатынын ол кезде кім білген?

Әжем малдың «тілін» ұғуды үйретуші еді. – «Қозы маңырайды, бұзау мөңірейді, құлын кісінейді, бота көзі мөлдіреп аңсайды, қодық ақырады...»

Әжем маған зұлым қасқыр, жымысқы түлкі, дәрменсіз қоян, сүйкімді құс, сұрапыл сұңқар жайлы ертегілер айтатын.
Сұрақтар мен тапсырмалар

1. 
   Үзіндіде отбасындағы және ауыл адамдары арасындағы сыйластық пен қарым-қатынас қалай суреттелген?
   
2. 
   Шығармада ұлттық салт-дәстүрлер қалай дәріптелген?
   
3. 
   Бауыржанның ат тізгінін ұстау, сәлемдесу, мал тілін ұғу сынды ұлттық дәстүрлерді айрықша баяндауының сыры неде?
   
4. 
   Бауыржанның «Ертексіз өскен бала – рухани мүгедек» деген нақыл сөзі төңірегінде пікірталас ұйымдастырыңдар.
   
5. 
   Текті тергеу, жеті атаны білу туралы пікірлеріңді ортаға салыңдар.
   

Бірде әкеме жаттағандарымды жаңылмай айтып бердім. Ол мені мақтап арқамнан қақты. Осы мақтауға масаттанып, әжем отырған үйге жүгіріп жөнелдім. Сондағы ойым – білгенімді тақпақтап, олардан да құптау сөз есіту еді...

• 
  Әже, әже, тоқташы! Не үйренгенімді айтып берейінші!
  
• 
  Құлыным-ау, сабыр етші. Мен жүнімді сабап болайын. Сонан соң асықпай тындаймын ғой, – дейді әжем еркелетіп.
  

• 
  Менің де күнім күн емес, тәңірім. Ой қырын кезіп даланың, дамыл көрмей ағамын. Жердің шаңын жуамын, елдің тәнін жуамын. Сусаған шөлін басады, бір жұтып демін ашады. Соның бәрін, тәңірім, көтере берем қашанғы.
  

• 
  Ей, жамағат-жарандар, бәрін бері қараңдар! – депті, жаратушы жиналғандарға. – Күн мен Ай, Жел мен Су сендерге өкпелі екен. Сондықтан да бұдан былай қызмет етуден бас тартпақшы. «Еркімізге жібер, ендігі жағдайды өзімізше қарастырайық» деп тілек етеді. Тыныққысы келеді... Сендерді шақырғанымның мәнісі осы еді. Бұдан былай қалай тірлік етпексіңдер, не амал таппақсыңдар? Соны айтыңдаршы, кәне!..
  

Жаратушы ием жиналғандарға сұрақ беріпті.

• 
  Кімнің қандай ойы бар?
  

Жалғыз ғана жарғанат ыршып шығып, шоршып ұшып безілдей жөнелген екен:

Жел бұрқана долданып:

Ал Ай өзінің жарқын күлкісін төккен күйі үнсіз қалған екен.

Сонда жаратушының жарғанатқа жаны ашып жарлық беріпті.

Міне, балаларым, жақсылыққа жамандықпен жауап бермеңдер. Жақсылықтың өтеуі де жақсылық болсын.

1. 
   Бауыржан Момышұлының Қызтумас әжесінің ертегілерін қаз-қалпында баяндап беруінің сыры неде деп ойлайсыңдар?
   
2. 
   Халқымыздың жыл қайыру, табиғаттың тылсым сырының қасиетін бағалау жайындағы наным-сенімдері туралы не айта аласыңдар?
   
3. 
   Әже айтқан халық ертегілерінің негізгі түйіні неде?
   
4. 
   Қызтумас әженің «Жақсылықтың өтеуі жақсылық болсын» деген пікіріне өз ойларыңды білдіріңдер.
   

ҚЫЗТУМАС. Той – тойға ұлассын. Тойдан кенді қылмасын.

І-ӘЙЕЛ. Айтқаныңыз келсін, сары шешей. Айтпақшы келіннің босаға аттары мен отқа май құярын кімге тапсырар екен, ә?

І-ӘЙЕЛ. Айтсам, келін түсірген үй кесірленіп, егер сіз босаға аттатып, отына май құйғызсаңыз, кейін етегіне ерген бала өсе келе біздің Сомыш қайнымдай көпке дейін сопиып жүріп қалар деп ырым етсе қайтеміз деп қалжың айтқаным ғой.

ҚЫЗТУМАС. Қара бассын ондай қалжыңынды. Менің Момышым сен айтқандай сопиып жүрген жоқ, өз ортасының гүлі мен нұры боп жүр.

ІІ-ӘЙЕЛ. Бәсе десеңізші-ау, әйтпесе сері атана ма қайным.

ҚЫЗТУМАС. Серінің әнін сен қайдан түсіне қалып ең. Онан да тыңдайық. (Бәрі бас шұлғып үнсіз тыңдап қалады. Арғы жақтан «Сылдыр бұлақ» әні естіледі).

МОМЫШ (ӘН АЙТЫП ТҰР):

Көлдің беті тұнып жатыр,

Көңілімді бұрып жатыр.

Өзің жоқта өзек өртеп

Өкінішім ұлып жатыр.

Қайырмасы

Сылдыр – сылдыр, сылдыр бұлақ ағады-ай,

Тырс – тырс тамшы тасқа тамады-ай.

Сен жоқ жерде жаным жаралы-ай!

Жарды ойлап жүрек жанады-ай!

Шуақ шашқан шырайлым-ай,

Аңсап сені мұңайдым-ай.

Оңашада ойға түссең,

Жұбана алмай жыладым-ай.

Қайырмасы

І-ӘЙЕЛ. Япырай – ә, мына қайным қайтеді – ей, а? Тұла бойды ұйытып, жүрегіңді үйітіп, жандырып бара жатқан не деген ынта- ықылас еді, тегі.

ІІ-ӘЙЕЛ. Сары шешей – ау, ендеше осы қайнымды боздатып қоймай, бойына лайық жар тауып берейік те, жағын тындырайықшы, тегі.

ҚЫЗТУМАС. Мен сол қара құлыма ай көрікті ақ перизат жолықтырғай деп құдайдан тілеп жүр емеспін бе. Қыз біткенді жақтырмай, аққұбасын іздеп сарсылтып қойған өзім емеспін бе.

ІІ-ӘЙЕЛ. Бәсе, деп ем-ау. Әйтпесе, қайныма қарамайтын қыз бар дейсің бе, тегі.

Әйелдер жастар отырған үйге беттеп, есіктерінен ентелейді. Жастар жағы түгел тұрып, орын береді.

І-ҚЫЗ. Төрлетіңіздер, апалар.

ҚЫЗТУМАС. Бақытты бол, шырағым.

МОМЫШ. Сіздер де келдіңіздер ме, апа? (қызарып). Келіннің беташары болғанша, өзіміз думан қыздыра тұрайық деп едік.

ҚЫЗТУМАС. Қысылмандар, айналайындар, соларынды біз де қызықтағалы отырған жоқпыз ба.

МОМЫШ. Ендеше, қыздар еркін жайласқанша ән айта тұрайын.

Өзің едің таң болып арайланған, еркем-ай,

Мен жалын ем алаулап, талай жанған, еркем-ай,

Мен емес пе ем саған теңдес,

Сен көнсең де, әкең көнбес,

Әттең, тонның келтесі-ай.

От жағарсың, шай қайнатып,

Отырарсың бала ойнатып,

Әттең, тонның келтесі-ай.

ЖАСТАР. Па, шіркін-ай.

ҚЫЗТУМАС. Не деп кетті құлыным-ау!

1-ӘЙЕЛ. Әбден қиналып жүр екенсің-ау, қайным! (Жұрт ду күледі).

МОМЫШ. (ыржалақтап) Бұл ән ғой, әншейін, апа-ау! Тағы да біреуін айтайын ба?

ҚЫЗТУМАС. Айта ғой, құлыным!

МОМЫШ. (домбыра тартып)

Тілегім саған талпынар,

Жүрегім саған алқынар,

Көңлімнің күмбез көгінде,

Жұлдызым едің жарқырар.

А-ха-хау, жалған-ай,

Сағындырған,

Сағым қуған,

Арман-ай!

ДАУЫСТАР. Пай – пай, шіркін-ай! Ай, арман-ай!...

ҚЫЗТУМАС. Әй, айналайындар-ау, қырғи тиген торғайдай қым – қуыт шырылдамасаңдаршы, түге. Менің Момышымды арманын таппаған деп айтуға ауыздарың қалай барады, тегі. Қой әрі енді. Айтысқа құлақ тосайық онан да (айтыс басталады).

МОМЫШТАР.

Кездесіппіз, құдаша, той ішінде,

Көңіл ауып кетті ғой, көрістімде-ау,

Құдашалап тұсыңнан өлең айттық-ау,

Тағат қалмай-ау тұрғандай сең үстінде-ау,сең үстінде-ау.

І-ӘЙЕЛ. Әй бәрекелде, қара қайным, қысылып отырмай-ақ, қаршығадай шүйліктің-ау!

ҚЫЗТУМАС. Айналайын, қыздар-ау. Көп күлген де көңілге күдік туғызады. Онан да бастаңдар!

ҚЫЗДАР.

Мүшкіл екен қаліңіз, келістің бе, жалған-ай.

Сең қозғалып орнынан ауып кетсе-ау, түрленді заман-ай,

Ауылы алыс қалады-ау жеңістің де, жалған-ай.

Қайырмасы:

Біз отырмыз құрдас деп,

Сіз отырсыз сырлас боп.

Жайды білер жан болсаң,

Алаңсыз көңілді-ау, бұрмас па ек.

І-ӘЙЕЛ. Қайтеді-ей мына Шанышқылының қыздары!

ҚЫЗТУМАС. Елпілдемеңдер, елден ұят-ты. Тыңдайық. Жастар-дың аяқ алысын байқайық.

МОМЫШТАР.

Шаң бермейтін-ау шабысым, енді қыздар-ау,

Сүңгі емес пе ем-ау сүзгілеп сеңді бұзар-ау, сеңді бұзар-ау.

Уәдеңді-ау өзіме бермеймісің-ау,

Еткеніңше-ау осынша елді құмар-ау, елді құмар-ау.

І-ӘЙЕЛ. Бәсе, біздің қайын осылай сілтесе керек еді!

ҚЫЗДАР.

Жалын десем, жарқырап жанамысың, жалған-ай.

Апама да сөздерің жақпай отыр-ау, түрленді заман-ай

Әй, білмедік, әлі де шаламысың, жалған-ай.

Қайырмасы.

І-ӘЙЕЛ. Әне, қыздар сізді арқа тұтып бел алып кетті, шешей-ау! (Бетін шымшыды).

ҚЫЗТУМАС. Әй, не деп отырсың-ей, сен. Немене, солар солақай қалжындасады екен деп тойдан айтыс көрмей аттанады деймісің.

МОМЫШ (қызарақтап): Апа қойыңызшы.

ҚЫЗТУМАС. Қоятын түгі де жоқ. Айт кәне, жауабыңды.

МОМЫШТАР (абыржып, белгілі өлеңмен кесе бұру рәсімін бастайды).

Қара батыр-ау, құдаша, қара батыр-ау,

Жау қайырар-ау жасқанбай дара батыр-ау, дара батыр-ау.

Тәңір айдап-ау өзіңмен бос қосыппыз-ау, осы кесе-ау жаққа бара жатыр-ау бара жатыр-ау.

І-ӘЙЕЛ. Уйбуй (күңк етіп бетін шымшып) қайнымның қара басып, бозаның өлеңін айтқаны несі.

ІІ-ӘЙЕЛ. Сары шешей ғой, дегбірін кетіріп біткен. (Момыш ілгерілеп қолындағы қымыз толы кесені қыздар жаққа ұмсына береді. Осы сәт әлдегіден бері тақылдап отырған тәмпіш орнынан тұрып кесеге қолын созады.)

ҚЫЗТУМАС (даусы ашудан булығып шығады). Әй, Тарамыс қайт бері. Өзің қара, сөзің шала боп тұрып, тапқан теңің осы тәмпіш пе еді. Жарытады екенсің, балам. Үздігіп өлең айтып, үзіліп ән салып жүргеніңе дәмеленіп, кім екен десем, мына тақылдап тұрған тайпақ қара ма еді?

МОМЫШ (абыржып). Ой, апа, оныңыз не?

ҚЫЗТУМАС. Доғар сөзді. Шық үйден. Ендігі билік өзімде. Сенің таңдауыңды да, талғауыңды да танып болдым.

МОМЫШ. Түу, осы апамды-ай (үнінде әрі еркелік, әрі реніш сезіледі. Аяғын сүйрей басып шығып бара жатады.)

(Қыздар сықылықтап күледі).

ҚАРА ҚЫЗ. Би апам-ау, балаңызға сонша аспандағы айды алып бермейтін шығарсыз (күледі).

ҚЫЗТУМАС. Әдірем қалғыр, әйтеуір сені әпермейтінім анық.

ҚАРА ҚЫЗ (сықылықтап күледі). Өзім де барайын деп тұрған жоқпын. Момыш біздің жиен емес пе? Апатайым-ау, төркіндеріңізді ұмыта бастапсыз ғой. Мен Тезекбай атаның ауылынан емеспін бе? Сіңіліңізбін ғой!

ҚЫЗТУМАС. Е-е, қу шұнақ, манадан сөйлемедің бе?

ҚАРА ҚЫЗ. Жөн айтуға шамамызды келтірдіңіз бе, апа! Момыштың мойнына су құйылып, ол кетті. Енді мені қуғалы отырсыз (еркелеп).

ҚЫЗТУМАС. Қумағанда сен кімнің шікәрәсі едің соншама? Момышымнан әулие емес шығарсың?

ҚАРА ҚЫЗ (күліп). Қусаңыз, қуарсыз, апа. Бірақ балаңыздың баутағар құсы кім еді? Соны біле кетейін де!

ҚЫЗТУМАС. Немене, білгенде сүйінші сұрамақ па едің?

ҚАРА ҚЫЗ. Сұрасақ, сұрармыз, апа.

ҚЫЗТУМАС. Тақақтап қоймадың-ау сен шұнақ. Байтанадағы Әбдірахманның қызын әперем. Ата-анасы текті еді. Тектінің қызынан теріс қылық шықпайды.

ҚАРА ҚЫЗ (сықылықтап күліп). Апатай-ау, көрмей-білмей келін етуге келісе саласыз ба? Танитын ба едіңіз ол қызды?

ҚЫЗТУМАС. Ата-анасын танысам, қызы қайда қашар дейсің. Тұлымы желбіреген жас кезінде көргенмін.

ҚАРА ҚЫЗ. Бәсе, деп ем-ау, апа. Ендеше сол қызыңыз емес пе еді, балаңыздың тұсына кеп айтысқан. Мен шашбауын көтеруші серігі едім.

ҚЫЗТУМАС. Не дейді айналайын. Рәзиям талшыбықтай толысып қалған екен-ау. Келе қойшы! Құшағымды ашайын, құштарымды басайын!

ҚАРА ҚЫЗ. Жо-жоқ, апа, аңсарыңыз ауса, ауылына барарсыз.

ҚЫЗТУМАС. Менің жөнімді сен түзерсің, енді қу шұнақ (үнінде қамқорлық байқалады). Айналдым-ау, танымасын сыйламайтын болыппын-ау, мен бейбақ. Айыбым алдарыңда. Міне, менің таққан танам, тескен теңгем, салған сырғам! (Білезік, сақиналарын ағытып қыздарға береді.Рәзия төмен қарап қызарып, иіліп орнынан тұрады.)

ҚАРА ҚЫЗ. Ойбай, апа, сіз тегі той үстінде той жасағалы отырсыз ғой. Қой, ауылына аман-есен жеткізейін.

ҚЫЗТУМАС. Барыңдар, айналайындар, барыңдар соңдарыңнан мен де жетермін.