Жетгстж жагдайындагы езшдж ти1мд1л1к

4 -Т А Р А У
кедерп келпреда» (р. 394). Саломон (1984) езшдак тиiмдiлiгi жогары окушылар тап- 
сырма кYрделi болган жагдайда оган ерекше мэн бергешмен, жещл тапсырмалар- 
га аса кещл белмейпнш байкаган. Кейде талпыныстын саны мен сапасын (терен 
танымдык ендеу жэне жалпы танымдык белсендiлiк) езiндiк тш мдш кпен байла- 
нысгырып жагады (Graham & Golan, 1991; Pintrich & Schrauben, 1992). Пингрич пен 
Де Круг (1990) орта мектептщ езiндiк тш м д ш п жогары окушылары бiлiм алу кезш- 
де ездеpiнiн танымдык жэне езшдак баскару тэсiлдеpiне баса CYЙенетiнiн аньщтаган.
Шунк ж еп сп к пен танымдык эpекеттеpдi еске ала отырып, бipкатаp зерттеулер 
кезiнде (1982a, 1982b, 1983a, 1983b, 1983c, 1983d, 1984a, 1984b, 1996) езшдак ти м - 
дiлiгi темен окушыларга Караганда, езiндiк тиiмдiлiгi жогары окушылардын гYpлi 
академиялык тапсырмаларды жаксы орындайтынын байкаган. Окушылардын ком- 
пьютеpлiк багдарламаларга катысты езiндiк тиiмдiлiгi компьютеpлiк багдарламалар 
негiзiнде бiлiм алуга позитивт эсер етедi (Moos & Azevedo, 2009). Алдыщы жепс- 
пктер мен танымдык дагдыларды ескеpгеннiн езiнде де, езшдак тиiмдiлiк бiлiм алу 
мен ж епспктщ мацызды кеpсеткiшi бола алады (Schunk, 1981, 1982a). Бодойн мен 
Десрихардтын танымдык талдауларынын нэтижесi (2011) жадтын езiндiк тиiмдiлiгi 
жадтын кызмепне он эсер етепнш кеpсетiп отыр.
Корыта келгенде, езiндiк тиiмдiлiк дегенiмiз - мотивация мен жепспкке эсер 
етепн манызды фактор (Multon, Brown, & Lent, 1991; Pajares, 1996, 1997; Schunk & 
Pajares, 2005, 2009; Valentine, DuBois, & Cooper, 2004). 0зiндiк концепт пен жалпы 
езшдак бш м нщ теракты кеpсеткiштеpiне караганда, езiндiк тиiмдiлiк жагдаятлык 
тургыдан накты, динамикалык, тураксыз жэне Yнемi езгеpiп отырады (Schunk & 
Pajares, 2002). Б елгш бip тапсырмага катысты адамнын езiндiк тиiмдiлiгi онын да- 
йындыгы, физикалык жагдайы (ауру, шаршау) жэне аффективт кенiл кYЙi, сондай- 
ак тапсырманын сипаты (узактыгы, кYPделiлiгi) сиякты сырткы факторлар мен элеу- 
метгiк ортага (сыныптагы жалпы ахуал) катысты езгерш отырады. Алайда езiндiк 
бiлiмге катысты кейбip кезкарастар оны барлыгына ортак (мысалы, математикалык 
бiлiм) жэне сешмнщ тураксыздыгына байланыссыз деп есепгейдi. Сондыктан езiндiк 
тиiмдiлiктi багалаган кезде оны багаланып отырган саладагы жетiстiктiн негiзi бо- 
лып саналатын басты процестермен жэне мYмкiндiктеpмен байланыстыра бiлген жен 
(Bruning, Dempsey, Kauffman, McKim, & Zumbrunn, 2013).
Жеке тулга мен сырткы факторлардын езара байланысын элеуметпк жэне езiндiк 
факторлардан накты байкауга болады. Элеуметпк (коршаган орта) факторлар бш м
алушынын максаты, езiндiк тш м д ш п , кутепн нэтижелеpi, езiндiк бакылау сиякты 
кептеген езiндiк (тулгалык) факторларга эсер етедг 0 з кезегiнде, езiндiк факторлар 
да коршаган ортага эсер ете алады. Айталык, окушылар бiлiмдеpiн жетiлдipу ка­
жет деп тапкан жагдайда ездерше кемектесе алатын бiлiктi муFалiм iздей бастайды 
(Schunk, 1999).
Болжалды максат жетiсгiгi, мотивация (мысалы, эpекеттеpдi тандау, талпыныс, та- 
бандылык) жэне б ш м алу сиякты жепспкке катысты факторларга да элеуметпк жэне 
езiндiк факторлар эсер етедг Окушынын эpекеттеpi де, ез кезегiнде, осы факторларга 
ыкпал етедi. Окушы тапсырманы орындай отырып, езiнiн жетiстiгiн багалай алады. 
Ж епспк жайлы болжамдар мотивация мен б ш м алудан туратын окытудын езшдак 
тиiмдiлiгiнiн эсеpiн дэлелдеп отыр (Hattie & Timperley, 2007; Schunk & Pajares, 2009).
Тагы бip айта кетепн мацызды процесс - элеуметпк жэне езiндiк факторларды 
байланыстыру процесг Окушылар элеуметпк ортада алган акпаратты езiндiк баскару

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: