Дениет философиясы
жүктеу/скачать 0,82 Mb. Pdf көрінісі
|
nuradin-madeniet
| шығыстық ілімді үйреніп
, оны ӛз құдайларына қарсы күресте қолданды. Кейіннен бұл жүйе христиандық философияға да ӛзінің үлкен ықпалын тигізді, жаңа философияның ӛмірге келуіне түрткі болды. Батыстың ақыл мен иманды, дін мен ғылымды бір-біріне қайшы қоюы үлкен қателік болды. Шығыстық ілімді меңгергендер мұны жақсы түсінді және оны ӛз іштерінде қорытуға тырысты. Шығыс философиясы шығыс поэзиясымен, дінмен, яғни мұсылмандықпен ӛте тығыз байланысты. Шығыстың әрбір ақыны қол тигізген кез-келген «рубаят», «бейт», «газель», «касыда», «кыта», «маснави» белгілі бір философиялық ойға, мәселеге толы. Рудаки, Фирдоуси, Ибн-Сина, Саади, Хафиз, Джами және т.б. сынды ақындардың еңбектері Еуропаға жақсы танымал. Себебі олар тек ӛлең жазумен ғана емес, сонымен бірге математика, медицина, астрономиямен де шұғылданған. Рудакидің 130 мыңнан астам екі қатарлы ӛлеңдері, яғни бейттері бар, ӛкінішке орай, олардың бізге мың бейті ғана мәлім. Оның «Камила және Димани» атты поэмасының ӛзі 12 мың бейттен тұрады. Рудакидің шығарма кӛлемінің қомақты екенін дәлелдеу үшін мынандай мысалдар келтіруге болады. Мәселен атақты Гомердің «Илиадасы» 18 мың, «Одесеясы» 12 мың қатар, Дантенің «Божественная комедия» еңбегі 15 мың қатар болса, Пушкиннің «Евгений Онегині» бес мың қатар. Отыз жыл бойы атақты «Шах-намені» жазған Фердоуси поэмасы 60 мың бейттен, яғни 120 мың қатардан тұрады, бізге жеткені жүз мың ӛлең қатары, яғни поэманың негізгі мәтіні, түпнұсқалық идеясы сақталған деп айтуға толық негіз бар (Ажигалиева К. Поэты Востока. – А.: 2000. – 35 с.) Шығыс жұлдыздарының бірі Фирдоусидің «мәдениеті мен ӛркениеті тӛмен халық қатыгез және аяусыз келеді, сондай-ақ, олар кӛбінесе жеңімпаз болады. Кӛне мәдениет пен ӛркениет о бастан ӛз бойында «ӛлтірме» деген түсінікті қамтыған» деген бір тамаша даналық ойы бар. Бұл даналық сол заманда ӛте актуалды болса, қазір ӛркениет заманының тұсында оданда маңызды күйге жетті. Ӛздерін ірі ӛркениетті елдерге жатқызып ерекшеленетін мемлекеттер тек мемлекеттің экономикалық, қаржылық, саяси және т.б. байлықтарын салмақтай бермей Фирдоуси атаған мәдениеттілік пен ӛркениеттіліктің түпкі мағынасына мән бергендері абзал болар еді. Парсы поэзиясының жұлдызы Рудаки: «Ей, адам, қылышқа ие болсаң адамды ӛлтірме, себебі, Құдай зұлымдықты ешуақытта ұмытпайды ... «Иса жолда ӛліп жатқан адамды кӛріп, бармағын тістеп, «О, бақытсыз! Сені ӛлтірерліктей, сен кімді ӛлтіріп едің? Сені ӛлтірген адамды енді кім ӛлтірер екен?!» деген екен. Ұлы парсы-тәжік ақынының осы философиялық-поэтикалық пікірі «Ӛзіңе азаттық пен бақыт тілесең, ӛзгелерге де соны тілеуің керек» деген негізгі ӛмірлік принципке саяды. Осы тұста Рудакидің «ақылды қайрымдылық пен бейбітшілікке ұмтылады, ақымақ соғыс пен қырсықтыққа тұтылады» деген қанатты сӛзін қиыстыруға болады. Адамдардың толыққанды санасы мен ӛмірге деген реалды кӛзқарасы, адамдық қасиеттерді жоғары қоюы мен ұлтжандылығы, ең бастысы имандылығы мен ӛз мәдениетіне деген құрметі барлығын да қалыпқа келтіреді. Біз дала перзенттеріміз. Дала перзенттерінің мынандай бір дана ережесі бар: «құрбақалар арасында ӛзіңде құрбақаға айналасың» немесе «ӛзгеге ерсең ӛзіңді жоғалтасың» (Мурад Аджи. Полынь половецкого поля. – М.: 1994. – 79-80 бб.). Қыпшақтар кең дала секілді дархан, ақылды, ӛнершіл, қайрымды, ақ кӛңіл халық, яғни тарихта аталған «жабайылықтың» керісінше нұсқасы. Батысқа үлгі, таусылмас қазына, біліммен ғылымның кені бола білген шығыстық философия мұндай маңыздылыққа ислам дінінің, жүрекке ұялаған имандылықтың, ар тазалығының арқасында жетті. Ислам дініндегі ең маңызды феномен дінмен ғылымның аса үйлесімді бірлікте болуында. Мұсылмандар арасында кең таралған Мұхамедтің жүктеу/скачать 0,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|