Дәріс №1 Дәріс тақырыбы: Педагогикалық шеберлік компоненттері
жүктеу/скачать 269,03 Kb.
|
пед шеберлик
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс № 16 Дәріс тақырыбы: Сөйлеу техникасы. 1. Тыныс алу. 2. Дауысы. 3. Дикциясы. 4. Ритмика. Дәріс мақсаты
- Дәріс мәтіні 1
| Бақылау сұрақтары:
Сөйлеуді жүзеге асырудағы басты бағыттар қандай? Өз сөзіңнің қандай екенін қалай білуге болады? Өз сөзіңіздің мәдениеті қай дәрежеде екенін қалай білесіз? Сөйлеудегі мәнерлілік дегеніміз не және оны қалай дамытуға болады? Өз сөзіңдегі дауыс ырғағын қалай бақылауға болады? Адамның ішкі дүниесін түсіне білуге тырысасыз ба? Оны қалай түсіндіресіз? Мұғалім сөзінің мәнерлілігіне психикалық процестердің қатысы бар ма және ол қандай? Дәріс № 16 Дәріс тақырыбы: Сөйлеу техникасы. 1. Тыныс алу. 2. Дауысы. 3. Дикциясы. 4. Ритмика. Дәріс мақсаты: сөйлеу техникасы туралы білім, білік, дағдыларын қалыптастыру. Дәріс мәтіні 1. Оқушылардың мұғалім сөзін түсінуі мен қабылдау үрдісі, ғалымдардың есептеуінше, оқу уақытының шамамен ½, ¼ бөлігінде өтетін, күрделі тыңдау процесімен байланысты. Сондықтан, оқушылардың оқу материалын дұрыс қабылдау үрдісі мұғалім сөзіне байланысты екендігі айдан анық. Балалар педагогтің сөзіне ерекше көңіл қояды. Қандай да бір дыбысты дұрыс айтпасаң оларда күлкі тудырады, монологты сөйлеу зеріктіреді, іш пыстырады, жөнсіз интонация, көтеріңкі сарындылық, көңілдегіні айтатын сұхбатта жасанды сияқты қабылданады және мұғалімге сенімсіздік тудырады. Кейбіреулер дауысты да, оның тембрін де – тек қана адамның табиғи дарыны деп есептейді. Бірақ қазіргі тәжірибелік физиология дауыс сапасын жақсартуға болады деп тұжырымдайды. Адамның өзінің жақсы қасиеттерін, қабілеттерін саналы түрде тәрбиелеп жетілдіруі туралы таңғажайыптылықты тарих та растайды. Демосфен туралы барлығы біледі, оның өз физикалық кемшілігін қайта жөндеп, Ежелгі Грецияның көрнекті саяси сөз шебері, яғни сөзге шешен болған. Осылайша 20 жасар Владимир Маяковский да өзін көпшілік алдында шығып сөйлеуге дайындады. Ол аузына майда тастарды толтырып, Рион өзенінің асау толқындары араласқан жағада сөйлеп үйренді. Демосфен әдістемесі шешендік техниканы жетілдірудегі бірден-бір әдіс болып табылмайды. Ол бізге адамның күшті еркі, үлкен талабы және жаттығудағы реттілік соншалықты маңызды рөл ойнайтындығы жөнінде бізге үлкен мысал бола алады. Бүгінде сөйлеу техникасы бойынша, ең бастысы театрлық педагогика тәжірибесіне сүйенетін жаттығулар жүйесі қарастырылған және ол мұғалімнің сөйлеу, тыныс алу, дикциясында, өз сөзінің барлық мазмұнының байлығын оқушыға жеткізуге мүмкіндік береді. Тыныс алу физиологиялық қызмет атқарады. Ол организмнің өмір сүруін қамтамасыз етеді. Бірақ сонымен қатар ол сөздің энергиялық базасы болып та табылады. Сөйлеу тынысы фоноциондық (гр.phono - дыбыс) деп аталады. Күнделікті өмірде, біздің сөзіміз көбінесе диалогты, сондықтан ол тыныс алуда қиындық тудырмайды. Бірақ сабақта, әсіресе мұғалім ұзақ уақыт сөйлейтіндей жағдайда, материал түсіндіруде, лекция оқығанда, жаттығу жасалынбаған тыныс алу өзі туралы мынадай белгі береді: пулстің жиілеуі, бет қызаруы, демікпе пайда болуы. Тыныс алу техникасының негізгі жай-күйін қысқаша баяндаймыз. Тыныс алу процесіне қатысушы бұлшық еттерге тәуелді, тыныс алудың төрт типі ажыратылады. Жоғары тыныс алу көкірек клеткасының жоғары бөлігі және иық бұлшық еттерінің көтеріліп және төмен түсіуімен жүзеге асады. Бұл әлсіз, жеңіл-желпі тыныс алу, тек өкпенің жоғарғы жағы белсенді жұмыс істейді. Көкірек қуысымен тыныс алу қабырға аралық бұлшық еттермен жүзеге асырылады. Көкірек қуысының көлденең көлемі өзгереді. Аз қозғалыстағы диафрагмаға байланысты тыныс шығарудың энергиясы жеткіліксіз болады. Диафрагмалық тыныс алу диафрагманың қысқартылу есебінен, көкірек қуысы көлемін бойлай өзгерту есебінде жүзеге асырылады. Диафрагмалық – қабырғалық тыныс алу диафрагманың қысқартылуы, қабырға аралық тыныс алу бұлшық еті, сонымен бірге іш қарын бұлшық еттері, ұзына бойына және көлденең бағытта көлемі өзгеру есебінен жүзеге асырылады. Бұл тыныс алу дұрыс деп есептеледі және оны сөйлегенде тыныс алу үшін негіз ретінде қолданады. Қарын және қабырға аралық бұлшық еттер диафрагмасын қатайту және дамыту үшін арнайы жаттығулар болады. Мысалы: Арқамен жатып, мұрын арқылы терең тыныс аламыз. Сіз, ауаның өкпенің төменгі тұсын толтырғанын, төменгі қабырғаның қозғалғанын сезінесіз. Тура осыны түрегеліп тұрып жасауға да болады. Мұнда ауаның өкпенің төменгі бөлігінде қалғанын, көкірек қуысының жоғары бөлігіне көтерілмегеніне ден қою керек. Ауаны барлық уақыт төменгі жаққа бағыттау керек. Практикалық жаттығулар және негізінен өздік жұмыстары әрбір мұғалімнің тыныс алу жүйесін жүзеге асыруына мүмкіндік береді. 2.Мұғалімдердің арасында табиғатынан дауысы қойылған адамдар кездеседі, бірақ мұндай жағдайлар сирек болады. Жақсы дауыстың өзі арнайы жаттығулар жасалынбаса уақыт өткен сайын ол да деградацияға (кері кету) ұшырайды, бұзылады, тозады. Әрбір адам қандай да бір дауыс иесі бола алады. Дауыс аппараты үш бөліктен тұрады: генераторлық, энергетикалық, резонаторлық. Тембрі күші жоғарылығы шарықтаушылық Дауыс иілгіштік,оралымдылық (полетность) (гибкость) диапазоны қунақылық Педагогтың дауыс ерекшелігі қандай? Ең алдымен бұл дауыс күші. Күш сөйлеу аппараты органдарының белсенді жұмысына тәуелді. Дыбыс саңлауы арқылы шығатын ауа қысымы қаншалықты үлкен болса, дауыс күші де соншалықты болады. Дауыстағы шарықтаушылық (полетность) . Бұл терминмен мамандар дауысты реттей білушілік және белгілі бір қашықтыққа жібере білу қабілеттілігі. Дауыстың қунақылығы мен оралымдылығының маңызы үлкен. Дауыс қунақылығы ең алдымен оны жоғарылылығы бойынша өзгерте алуға байланысты. Жоғарылылық – дауыстың тоналдық деңгейі. Диапазон – дауыс көлемі. Оның шегі ең жоғары және ең төмен тонмен анықталады. Дауыс диапазонының тарылуы монотондыққа, яғни бір қалыптылыққа алып келеді. Дауыстың бір сарындылығы қабылдауды әлсіретеді, бәсеңдетеді. Жақсы қойылған дауыстың өзіндік байлығы, тембрлік реңкі болады. Тембр – дыбыстық мәнер, айқындылық, сонымен бірге жылылық, ұяңдық,дербестік. Дауыстың бұл қасиеттері арнайы жаттығулармен жөнделеді. Дауысты тәрбиелеу – көп еңбекті керек тететін дербес процесс. Ол тәжірибелі мамандар тарапынан қатал дербес әдістеме мен бақылауды талап етеді. Дауысқа жасалған саналы жаттығу оның тембріне, жағымсыз белгілеріне (мыңқылдақтық, шырылдақтық, бажылдақтық), жалпы тонды төмендетеді. Тәжірибеде дәлелденген, төмен дауыс (жоғарымен салыстырғанда) балаларда жақсы қабылданады, оларға көбірек ұнайды, олар күшті әсерленеді. Педагог дауысының гигиенасы туралы бірнеше сөз. Арнайы зерттеулер көрсеткендей “дыбыстық кәсіп” иелерінде дауыс аппаратының ауруға шалдығуы өте жоғары. Мұғалімдерде ол орташа есеппен 40,2 пайызды құрайды. Дауыстың бұзылу себептері әр түрлі. Негізгі төртеуі мыналар: - күнделікті дауысқа түсетін салмақтың жоғарылылығы; - дыбыс аппаратын дұрыс қолдана алмауы; - гигиеналық ережелерді сақтай алмау; - дыбыс органының тумысынан әлсіздігі. 3. Дикция – бұл сөздерді, буындарды және дыбыстарды айтудағы айқындық. Ол барлық дыбыс аппаратының энергиялық және жөнге салынған, жатыққан жұмысына тәуелді. Олар: еріндер, тіл, жақтар, тістер, қатты және жұмсақ таңдай, кішкентай тіл, көмей, жұтқыншақ, дыбыстық байланыстар. Сөйлеуде белсенді қатысатындар тіл, еріндер, жұмсақ таңдай, кішкентай тіл және төменгі жақ, сондықтан оларды жаттықтыруға болады. Бақылау сұрақтары: 1. Оқушылардың материалды дұрыс түсіне алуы мен мұғалім сөзінің арасындағы байланысты түсіндіріңіз. 2. Дауыс та, оның тембрін де - адамның табиғи дарынына жатқызатын пікірге қосыласыз ба? 3. Тілдерінде кемістігі бар атақты адамдардың өмірінен не білесіз? 4. Сөйлеу техникасында тыныс алудың маңызы қандай? 5. Жаттықпаған тыныс алу белгілері қандай? 6. Тыныс алудың қандай типтері бар және оларға сипаттама беріңіз. 7. Жоғары тыныс алу қалай жүзеге асады? 8. Көкірек қуысымен тыныс алу қалай жүзеге асады? 9. Диафрагмалық тыныс алу қалай жүзеге асады? 10. Диафрагмалық тыныс алуды дамыту үшін қандай жаттығулар жүзеге асады? 11. Дауыс қою дегеніміз не және оны қалай жүзеге асыруға болады? 12. Дауыстағы шарықтаушылық дегеніміз не? 13. Дауыстың қунақылығы мен оралымдылығының маңызы қандай? 14. Дауыс диапазоны дегенімізді қалай түсіндіресің? 15. Дауыс қандай жағдайларда бұзылуы мүмкін? 16. Дауысты сақтау үшін қандай жаттығулар орындалады? жүктеу/скачать 269,03 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|