Осы дәріс бойынша бақылау сұрақтары:
1. Бұлшық ет әрекеті кезіндегі АҮФ әртүрлі көздерінің қосылуреті.
2. АҮФ ресинтезі үрдісінің жетілужолы.
3. Жаттыққан және жаттықпаған адамдағы АҮФ
ресинтезінің айырмашылығы.
4. Шаршау, шаршаусебептері.
5. Шаршаутүрлері.
6. Спортпен айналысу кезіндегі шаршау.
7. Әртүрлі қарқынды және ұзақты жаттығуларды
орындау кезіндегі қажулар.
8. Демалыс кезіндегі қалыптасуүрдістері.
9. Суперкомпенсациязаңы.
|
2
|
12
|
Тақырыбы:Әртүрлі спорт түрлерімен айналысу кезіндегі ағзаның биохимиялық өзгеруінің ерекшеліктері. Спортшы ағзасындағы биохимиялық үрдістеріне орташа және биік таулы жерлердің әсер етуі
Қарастырылатын сұрақтар (дәріс жоспары):
Ағзаның аэробты және анаэробты жұмысқабілеттілігі.
Әртүрлі спорт түрлерінің биохимиялықсипаттамасы.
Орта таулы жерлерде жаттығу мен жарыстар кезіндегі ағзаның биохимиялықөзгерістері.
Дәрістің қысқаша мазмұны:
Жұмыс қабілеттілік, яғни, анықталған уақыт кезеңінде белгіленген қарқындылықты жұмысты орындау мүмкіншілігі, болып жатқан АТФ ресинтезіне байланысты. АТФ деңгейінің бұлшық етте 55% төмендеуі қысқару күшінің айтарлықтай азаюына әкеледі: 70%-ға төмендеген кезде бұлшық ет қозғалу импульсіне осал және баяу қысқарумен жауап береді, 75-80% төмендеген кезде контрактура болады. Адамның бұлшық ет әрекетінің энергетикалық сипаттамасының қолайлығы үшін ағзаның жұмыс мүмкіншіліктерін анықтайтын факторлар болатын аэробты және анаэробты жұмыс қабілеттілігі (немесе өнімділігі) ұғымдары қабылданған.
Аэробты жұмыс қабілеттілігі деп қышқыл сұранысын қанағаттан- дыруды қамтамасыз ететін және қалыпты деңгейін сақтайтын көміртекті максималды қабылдау шартында қарқынды жұмыс атқару мүмкінділігін түсінеді. Аэробты жұмыс қабілеттілігі ұзақ физикалық жүкетемелер кезінде айқындалады. Ол тін тыныс алуының ферментті жүйелерінің қуатына, митохондриялы аппараттың жағдайына, бұлшық еттің қанмен қамтамасыз ету деңгейіне, ағзаның энергетикалық потенциалының мөлшеріне (бауырдағы гликогеннің қоры) және сырты тыныс алу және қанмен қамтамасыз ету жүйелерінің тиімділігіне байланысты.
Аэробты жұмыс қабілеттілігінің шамасы адамның қарқынды бұлшық ет әрекеті кезіндегі шектік мүмкін болатын көміртек пайдалануымен өлшенеді.
Анаэробты жұмыс қабілеттілік – АТФ ресинтезінің анаэробты жолдарының көбірек болатын шартында жұмыс атқару мүмкіншілігі. Анаэробты жұмыс қабілеттілігі жоғары және максималды қарқынды қысқа мерзімді жаттығулар кезінде айқындалады. Ол бұлшық еттің креатинкиназды және гликолитті жүйелерінің қуатына, бұлшық еттегі креатинфосфаттың және гликогеннің құрамына, көміртек сұранысын толық қанағаттанбауы кезінде ағзаның ішкі ортасы шартының тұрақтығын қамтамасыз ететін компенсатор механизмдерінің жетілу деңгейіне байланысты.
Әртүрлі спорт түрлерімен айналысу кезінде ағзада болатын биохимиялық өзгерістер үлкен айырмашылықтарымен ерекшеленеді, бірақ, сонымен қатар, белгілі ұқсастықтары да болады. Осылайша,шектік ұзақтылығы бірдей болатын әртүрлі спорт жаттығулары анықталған биохимиялық өзгерулерінің ұқсастығыменсипатталады.
Ағзадағы неғұрлым көрнекі биохимиялық өзгерістер энергияны қайта өзгерту механизмдерінің әрекетіне байланысты, олардың энергетикалық қамтамасыз ету жұмысында қатысуы оның қуатына және бұлшық ет жұмысының ұзақтылығына, түріне байланысты.
Орта таулы жер (теңіз деңгейінен 1000-3000 м жоғары) бірқатар ерекшеліктермен сипатталады, олардың ішіндегі маңыздылары: төмен атмосфера; көмір қышқыл газының сіңу қысымыныңтөмендеуі; ауаның жоғарықұрғақтылығы. Орта таулы жер аумағы жағдайында ағзаның бұлшық ет жұмысына қалыптасуы ағзадағы көміртекті тасымалдау және пайдалануын күшейтуді қамтамасыз ететін биохимиялық өзгерістермен құралған. Жүрек-тамыр және тыныс алу жүйелерінің әрекеті күшейеді, қанның гемоглабин құрамы және бұлшық еттердің миоглабин құрамы жоғарылайды, аэробты алмасудың ферменттерінің көлемі жоғарылайды. Орта таулы жер шартындағы аэробты үрдіс мүмкіншіліктерінің төмендеуі сәйкесінше жұмыстың энергиямен қамтамасыз етудің анаэробты реакциясының рөлі жоғарылауымен қатар болады. Бұл орта таулы жердегі жаттығу кезіндегі анаэробты мүмкіншіліктерінің жоғарылауын қамтамасыз етеді. Жұмыс қабілеттілік, яғни, анықталған уақыт кезеңінде белгіленген қарқындылықты жұмысты орындау мүмкіншілігі, болып жатқан АҮФ ресинтезіне байланысты. АҮФ деңгейінің бұлшық етте 55% төмендеуі қысқару күшінің айтарлықтай азаюына әкеледі: 70%-ға төмендеген кезде бұлшық ет қозғалу импульсіне осал және баяу қысқарумен жауап береді, 75-80% төмендеген кезде контрактура болады.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
