Дәрістік кешен пән: жкп 05 Анатомия және физиология Мамандығы
жүктеу/скачать 434,65 Kb.
|
дәрістік кешен ФАП-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі әдебиеттер.
- Қосымша әдебиеттер.
- Дәріс жоспары 1.Тітіркендіргіштердің түрлері 2. Дентриттер 3. Аксондар Дәріс тезистері
| Үлестірмелі материалдар. кестелер, слайдтар, муляждар, планшеттер.
Бақылау сұрақтары (кері байланысы): 1. Нейрон дегеніміз не? 2. Синапстың түрлері? 3. Мионевральды синапстың жұмысы? Негізгі әдебиеттер. Қазақ тілінде: негізгі: 1. Рақышев, А. Р. Адам денесі. 3 томдық. Т.1. Сүйектер туралы ілім. – М.:ГЭОТАРМедиа,2014 2. Кузенбаева, Ә. О. Адам анатомиясы. 1 - кітап: оқу құралы /. - Алматы : Эверо, 2016. - 292 бет. с. 3. Кузенбаева, Ә. О. Адам анатомиясы. 2- кітап : оқу құралы . - Алматы : Эверо, 2016. - 248 бет. с. 4. Досаев Т.М. Адам анатомиясы.-Ақ-Нұр, 2013 5. Адам анатомиясы : оқулық - Алматы : ЖК "Ақнұр", 2013. Қосымша әдебиеттер. 1. Жұмабаев У., Әубәкіров Ә.Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы, атлас. І,ІІ том. Астана: «Фолиант», 2005. №56 Тақырып. Жүйке жүйесінің физиологиясы.ОЖЖ-дегі қозудың таралу ерекшелігі.Жүйкеорталықтары,зерттеу әдістері. Мақсаты: студенттерге жүйке жүйесінің физиологиясы туралы түсініктеме беру Дәріс жоспары 1.Тітіркендіргіштердің түрлері 2. Дентриттер 3. Аксондар Дәріс тезистері Тірі организмдер екі түрлі қалыпты жағдайда болады: физиологиялық тыныштық және физиологиялық белсенділік. Физиологиялық тыныштық деп организмнің көзін жұмып, тыныш, ештеңенің ойламай, тыңдамай, денесін босатып, демалып,ояу жатқан қалпын айтады. Бұл кезде организмнің өзінің тіршілігіне қажетті құрылымдары(жүрек-қан тамырлар, тыныс алу, зәр шығару т.с.с) белгілі шамада қызмет атқарады. Бұл кезде ұлпалардың клеткаларында белгілі мөлшерде зат алмасуы жүріп жатады. Осындай қалыпта жатқанда сыртқы ортаның қандай да болмасын бір жағдайлары әсер етсе, организм физиологиялық тыныштықтан физиологиялық белсенділік ауысады. Организмніңқандай да болмасын жеке мүшесі немесе мүшелер жүйесі, тіпті бүкіл организмнің қызметі атқаратын ажғдайын физиологиялық белсенділік дейді. Физиологиялық белсенділік кезінде зат алмасуы артады, бірнеше мүшелер, мүшелер жүйелері қызметін күшейтеді. Мысалы, тамақ ішкеннен кейінас қорыту мүшелері қызмет атқаруына байланысты оларға қоса жүрек-қан тамырлар, тыныс, зәр шығару жүйелерінің қызметі күшейеді. Мұндай жағдайда сыртқы ортаның әсері денедегі ұлпаларды, клеткаларды тітіркендіреді. Адам денесіндегі көпшілік тірі клеткалардың тітіркену қасиеті болады. Тітіркену деп сыртқы және ішкі орталардың түрлі әсерлеріне жауап беру қабілетін айтады. Сыртқы және ішкі орталардың әсерлерін тітіркендіргіш деп атайды.Олардың әсерінен организм, оның жеке ұлпалары физиологиялық тыныштықтан белсенділікке ауысады. Тітіркендіргіштерді тегіне қарай төртке бөледі: физикалық, химиялық, физико- химиялық және биологиялық тітіркендіргіштер. Физикалық тітіркедірніштер деп түрлі механикалық және электірлік әсерлерді айтады. Химиялық тітіркедірніштерге тамақтың құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттар, дәрілер, улы заттар т.б жатады. Физико-химиялық тітіркедірніштерге ерітінділердегі заттардың парциалдық қысымды, осмостық қысымды, иондардың және түрлі заттардың концентрация айырмашылықтарыны әсері жатады. Биологиялық тітіркендіргіштерге түрлі макро және микроорганизмдердің әсерін жатқызуға болады. Тітіркендіргіштердің әсерінен тітіркене алатын ұлпаларды тітіркендіргіш ұлпалар дейді. Оларға нерв, ет, без ұлпалары жатады.Олартітіргеніштің әсеріне қозумен жауап береді. Қозу кезінде бұл ұлпалардың электірлік және биохимиялық қасиеттері өзгереді, ұлпалар қызметі күшейеді. Сыртқы ортаның кейбір тітіркендіргіштері әсер еткенде қозғыш ұлпалардың қозуы бәсеңдейді немесе мүлде тоқтап қалады. Мұна тежелу деп атайды. Тежелу де қозу іспетті тірі ұлпалардың белсенді қызмет атқару күйі. Бірақ иежелу кезінде жеке мүшелерде немесе организмде бұрын басталған қызмет баялайды, я болмаса мүлде тоқталады. Тірі ұлпалардың электірлік қасиетін биоэлектрлік құбылыс дейді. Көп клеткалы организмдерде сыртқы және ішкі орталардың мәліметтерін қабылдвп, сақтап, талдап, бір жерден екінші жерге жеткізу, қажетіне қарай қайтадан жаңғырту тарихи даму барысында қалыптасқан электр сигналдары арқылыіске асады. Жүйке жүйесінің құрылысы мен функциялық негізі- нерв клеткасы немесе нейрон. Орталық жүйке жүйесінде нейрондарды қосымша клеткалар- глиялар қоршаған. Нейрондар мен глиялар нерв ұлпасын құрайды. Глиялар нерв клеткаларының тірегі болып, оны қоректендіреді және электр изоляторы қызметін атқарады. Жаңа туған нәрестенің нейрондарының саны глиялардан анағұрлым көп болады. 20-30 жаста лоардың саны бір-бірімен теңеседі де кейін адамның жасы ұлғайған сайын нейрондардың үлесі азайып глиялардың үлесі көбейеді. Нейронның денесін сома деп атайды. Оның пішіні әртүрлі: сопақша, ұршық тәрізді, дөңгелек, домалақ, үш бұрышты, төрт бұрышты, жұлдыз тәрізді т.б. Денесінен ұзынды –қысқалы өсінділері- нерв талшықтары шығады. Ұзын талшық аксон (грекше аксон- тірек деген мағынада), қысқа талшықтардын дендрит деп атайды( дендрон- ағаш). Аксонның сыртын қоршаған миелин қабығы бар. Миелин- ақ май тәрізді ( липид) заттан түзелген. Ол әрбір 1,5-2 см сайын үзіліп, Ранвье белдеуіне айналады. Аксон арқылы нерв клеткасының денесінен басқа нейрондарға, жұмысшы мүшеге нерв импульстері тасылады. Мүшелерге келген аксондардың ұшы тармақталып нерв ұштарына айналады. Нерв ұштары қызметіне байланысты екі түрлі болып келеді: сегіз ұштар- рецепторлар және қозғалушы ұштар- эффект орлар. Рецепторлар сыртқы және ішкі ортаның қандай да болмасын тітіркендіргішінің әсерін нерв импульстеріне- қозуға айналдырады. Ал эффектор орталық жүйке жүйесінен келген қозуды жұмысшы мүшеге жеткізеді. Дендриттер- тармақталған қысқа өсінділер олардың ұштары сәл жуандап бұдырланады. Бұл- нейрондардың басқа клеткаларының ұштасу ауданын үлкейтеді. Нерв клеткаларының аксоны көбіне біреу- ақ болады. Бірен- саранында ғана екі аксон кездеседі. Олар ұзын болады: бірнеше сантиметрден 1-1,5 метрге дейін. Дендриттер көп болады. Олар- нейронның кірер есігі , ал аксондар-шығар есігі. Дендриттердің бүртіктері бала туғаннан кейін көбейе түседі. Нейрондардың бір-бірімен байланысы синапс деп аталатын арнайы ерекше құрлым арқылы іске асады. Синапстың құрлысы мен қызметі. Синапс 2бөлімнен тұрады: пресинапстық (синапстың алдындағы) және постсинапстық (синапстың соңындағы) бөлімдері . Пресинапстық мембрана нейронның аксонының жуандаған ұшы- синапс түймешесінің қабығы. Синапс түймешесінің іші синапстық көбікке толы болады. Бұл көбік медиатор деп аталатын белсенді химиалық заттан тұрады(лат.медиатор-делдал,арада жүруші ).Қабылдаушы нейронның пресинапстық бөлімімен жалғасатын жерінің қабығын постсинапстықмембранадепатайды.Пресинапстық және постсинапстық мембраналардың арасында синапс арлығы болады. Ол-клетка аралық сұйыққа толы кеңістік. Нервтер мен нерв талшықтары. Сырты қабықпен қапталған нерв клеткасының өсінділерін нерв талшықтары деп атайды. Нерв талшықтары екі түрлі болады: миелин және миелинсіз . Миелинді нерв талшығының сыртын миелин қабығы қоршаған, ал миелинсіз талшықтың сыртын тек қана эндотелий қабығы қоршаған, миелині болмайды. Нерв талшықтарын олардың диаметріне байланысты 3 топқа бөледі:А.В. С.талшықтары.Аталшықтарының диаметрі 22мк, оларда миели қабығы болады. Бұл талшықтар арқылы қозудың өту жылдамдығы секундына 120м. В тобының нерв талшықтарының да миелин қабығы болады. Олардың диаметрі 3мк-ға дейін, қозуды өткізу жылдамдығы секундына 5м. С тобының талшықтарының диаметірі өте жіңішке: 1мк-ға дейін. Олардың миелин қабығы болмайды, қозуды өткізу жылдамдығы секундна 2м.Балалардың денесі С тобының талшықтары көбірек болады. Бірақ бала өскен сайын нерв талшықтары жуандап, орталық жүйке жүйесінде де, шеткі жүйке жүйесінде де қозуды өткізу жылдамдығы артады. Нерв талшықтары организмде топтасып дәнекер ұлпадан тұратын қабықпен қапталып нервтерге айналды. Бір нервтің құрамында қозуды орталық жүйке жүйесіне өткізетін және орталықтан жұмысы мүшеге әкелетін талшықтар болады. Қозуды орталыққа өткізетін нервтің орталыққа тепкіш немесе афференттік нервтер деп атайды. Ал қозуды орталықтан жұмысшы мүшеге таситын нервтерді орталықтан тепкіш немесе эфференттік нерв дейді. Нервтердің көпшілігі аралас нервтер. Олардың құрамында афференттік және эфференттікнервдер болады. Нерв жүйесінің қызметінің негізгі- рефлекс. Рефлекс деп сыртқы ортаның тітіркендіргіш терінің әсеріне нерв жүйесінің қатысуымен организмніңберген жауабын айтады. Рефлекістің пайда болуына қажеттіуақытты рефлекс уақыты немесе рефлекстің латентті кезеңі деп атайды. Жүйке жүйесінің рефлекстік қызметіне байланысты организм және сыртқы және ішкі ортаның әсерлеріне тез жауап береді. Барлық рефлекстер дененің бір жеріне- рефлекс аймағына- тітіркендіргіш әсер еткенде пайда болады. Рефлекс аймағына тітіркендіргіштердің әсерін сезетін сезгіш рецепторлар орналасады. Рефлекістің болмысына байланысты рефлекстер қорғаныс, ас қорту, тамақтану,зәр шығару, жыныс, тыныс,жүрек-қан тамырлар рефлекстері т.б. болып бөлінеді. Қозудың орталық жүйке жүйесі арқылы өтетін жолына байланысты жұлын, қырқыс, мыйшық,сопақша ми, таламустық, гипоталамустық болып бөлінеді. И.П. Павлов барлық рефлекстерді шартты және шартсыз рефлекстер деп бөлген. Рефлекторлы доға, оның бөлімдері Рефлекс кезінде қозудың жүретін жолын рефлекторлы доға деп атайды. Қатысатын нейрондардың санына қарай рефлекторлы доға қос нейронды, үш нейронды және көп нейронды болып бөлінеді. Рефлекторлы доға бірнеше бөлімнен тұрады. 1. Сезгіш бөлім.Мұнда орналасқан сезгіш рецепторлар тітіркендіргіштің әсерін қабылдауына қозу пайда болды. 2. Афференттік жол Рецепторларда пайда болған қозуды орталық жүйке жүйесіне тасиды. 3. Нерв орталығы. Орталық жүйке жүйесінде орналасқан, белгілі бір қызмет атқаруға тиімделген нейрондар тобы орталыққа келген қозуды талдап орталық жүйке жүйесінің жауабын тудырады. 4. Эфференттік жол орталық жүйке жүйесінде пайда болған жауап қозуды эффекторға( жұмысшы мүшеге) әкеледі. 5. Эффектор орталықтан келген қозуға байланысты қызмет атқарады. 6. Эффектордың рецепторлық құрлымы. жүктеу/скачать 434,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|