Дәрістік кешен пән: жкп 05 Анатомия және физиология Мамандығы
жүктеу/скачать 434,65 Kb.
|
дәрістік кешен ФАП-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі әдебиеттер.
- 75 Тақыры.Талдағыштардың жеке физиологиясы Мақсаты
- Дәріс тезистері
| Үлестірмелі материалдар. кестелер, слайдтар, муляждар, планшеттер.
Бақылау сұрақтары (кері байланысы): Терінің құрылысы? Дерма дегеніміз не? Май, сүт бездерінің құрылысы? Негізгі әдебиеттер. Қазақ тілінде: негізгі: 1. Рақышев, А. Р. Адам денесі. 3 томдық. Т.1. Сүйектер туралы ілім. – М.:ГЭОТАРМедиа,2014 2. Кузенбаева, Ә. О. Адам анатомиясы. 1 - кітап: оқу құралы /. - Алматы : Эверо, 2016. - 292 бет. с. 3. Кузенбаева, Ә. О. Адам анатомиясы. 2- кітап : оқу құралы . - Алматы : Эверо, 2016. - 248 бет. с. 4. Досаев Т.М. Адам анатомиясы.-Ақ-Нұр, 2013 №75 Тақыры.Талдағыштардың жеке физиологиясы Мақсаты Талдағыштардың құрылысын зерттеу, оның атқаратын қызметтерінмен танысу. Дәріс жоспары 1. Талдағыштардың құрылысы 2.Түрлері және сипаттамасы 3.Анализаторлар құрылысының жалпы принципі. Дәріс тезистері Анализатор немесе сенсорлық жүйе көптеген мамандандырылған қабылдағыш – рецепторлардың құралдарынан, сондай-ақ аралық және орталық жүйке жасушаларынан және олардың жүйке талшықтарын байланыстыратын нерв жүйесінің намысын атайды. Талдағыштар миға ақпаратты енгізу және осы ақпаратты талдау жүйесі болып табылады. Кез келген анализатордың жұмысы мидың физикалық немесе химиялық энергиясы үшін сыртқы рецепторлардың қабылдауынан, оның жүйке сигналдарына түрленуінен және олардың нейрондардың тізбектері арқылы миға берілуінен басталады. Сенсорлық сигналдарды тарату процесі бірнеше рет түрлендірумен және қайта кодтаумен сүйемелденеді және жоғары талдаумен және синтезбен (бейнені тану) аяқталады, содан кейін ағзаның жауап реакциясының бағдарламасын таңдау немесе әзірлеу жүргізіледі, бұл анализаторлардың функцияларына жатпайды. Миға түсетін ақпаратсыз адамның психологиялық қызметіне дейінгі қарапайым және күрделі рефлекторлық актілер жүзеге асырылмайды. Учениеобанализаторах құрылды, И. П. павловты қабылдады. Талдаушы И. П. Павлов тітіркенуді қабылдауға, қозу жүргізуге, сондай-ақ оның қасиеттерін үлкен ми қабығының жасушаларымен талдауға қатысатын нейрондардың жиынтығын санады. Анализатор алғаш рет И. П. Павловтың рецепторлық аппараты (анализаторлардың перифериялық бөлімі), афференттік нейрондар мен өткізгіш жолдар (өткізгіш бөлімі) және афференттік сигналдарды қабылдайтын мидың үлкен жарты шарының қабығының учаскелері (анализаторлардың орталық ұшы) кіретін бірыңғай жүйе ретінде қарастырылғаны. Қабық учаскелерін алып тастаумен және одан кейін пайда болатын шартты-рефлекторлық реакциялардың бұзылуларын зерттеумен тәжірибе И. П. Павловтың тамыр бөлімінде алғашқы проекциялық аймақтар (ядролық аймақтар) талдағыштардың және үлкен ми қыртысының ядролық аймағынан тыс келіп түсетін ақпаратты талдайтын шашыраңқы элементтердің болуы туралы қорытындыға әкелді. Анализаторлар құрылысының жалпы принципі. Жоғары омыртқалы жануарлар мен адамның барлық талдағыш жүйелеріне құрылыстың мынадай негізгі принциптері тән. Көп қабатты, яғни жүйке жасушаларының бірнеше қабатының болуы, олардың біріншісі рецепторлы элементтермен байланысты, ал соңғысы-үлкен ми қыртысының ассоциативті бөлімдерінің нейрондарымен. Қабаттар бір-бірімен нейрондардың аксондарымен түзілген өткізгіш жолдармен байланысты. Талдағыш жүйелердің көп арналылығы олардың әрбір қабаттарында (әдетте он мыңдаған, кейде миллионға дейін) келесі қабаттың көптеген элементтерімен байланысты жүйке элементтерінің бар болуын білдіреді, олар өз кезегінде жоғары деңгейдегі элементтерге жүйке импульстерін жібереді. Көптеген арналардың болуы Жануарлар анализаторларына үлкен сенімділік пен талдаудың жұқа болуын қамтамасыз етеді. Сенсорлық "шұңқыр"деп аталатын көршілес қабаттардағы элементтердің біртекті емес саны. Тарылып жатқан шұңқырдың құбылысының физиологиялық мағынасы миға берілетін ақпарат санының азаюына, ал кеңейтілетін "шұңқырда" - сигналдардың әр түрлі белгілерінің неғұрлым бөлшек және күрделі талдауын қамтамасыз етуге әкеледі. Талдағыштарды көлденең бойынша тігінен дифференциациялау. Вертикаль бойынша Дифференциация әдетте жүйке элементтері қабаттарының белгілі бір санынан тұратын бөлімдерді құрудан тұрады. Бөлім-элементтердің қабатына қарағанда ірі морфофункционалды білім. Әрбір осындай бөлім (мысалы, сүйкімді шамдар, кохлеарлы ядро немесе иінді денелер) белгілі бір функцияға ие. Әдетте рецепторлық немесе перифериялық, анализаторлық жүйенің бөлімі, бір немесе бірнеше аралық бөлімдері және анализаторлардың қыртыстық бөлімі бар. Анализаторлық жүйелерді көлденең дифференциациялау рецепторлардың, нейрондардың және олардың арасындағы байланыстардың әр қабаттың шегінде әр түрлі қасиеттерінен тұрады Сыртқы және ішкі орталардың әсерлерін қабылдап, талдап, талқылайтын, олардың жағдайлары туралы сезім тудыратын мүшелер жүйесін талдағыштар немесе анализаторлар дейді. (Организмде жеті түрлі талдағыштар бар: көру, есту, иіс, тері, қозғалыс, дәм жене висцеральды (лат. висцералис – ішкі мүшелерге қатысты), яғни ішкі мүшелерге байланысты жүйе. Барлық талдағыштар 3 бөлімнен тұрады: сезгіш немесе перифериялық бөлім, шеткі немесе рецепторлық бөлім деп те атайды; өткізгіш бөлім, сезгіш нерв деп те аталады; орталық, немесе қыртыс бөлімі, яғни ми қыртысындағы сезім орталықтары, сезім аймақтары деп те аталады. Рецепторлық бөлім сезім және ішкі мүшелерде орналасқан сезгіш рецепторлардан тұрады. Олар тітіркендіргіштің әсерін қабылдап, қозуға айналдырады (рефлекторлы доғаның сезгіш немесе перифериялық бөлімін есіңізге түсіріңіз). Ө т к і з г і ш бөлім рецепторларда пайда болған қозуды сезім мүшелерінен шығып, ми қыртыстарына таситын сезгіш жүйкелерден тұрады. Талдағыштардың ортақ қасиеттері. Талдағыштардың әрқайсысының жеке-жеке қасиеттері мен қызметтері болады. Сонымен қатар, олардың ортақ, бәріне бірдей қасиеттері де бар: 1.Талдағыштардың рецепторлары өзіне ғана тән тітіркендіргіштердің әсерін қабылдайды. Ондай тітіркендіргіштерді адекватты (лат. адекватус – төңгерілген, лайықты, сай келетін) тітіркендіргіш деп атайды. Талдағыштардың рецепторлары адекватты тітіркендіргіштерге өте сезімтал болады. Көру талдағышы үшін жарық сәулелері, есту талдағышына дыбыс толқындары, иіс талдағышына жеңіл химиялық заттардың иісі сай келеді. Дәм талдағышы еритін химиялық заттар адекватты тітіркендіргіштер. Талдағыштардың рецепторлары тітіркендіргіштердің күші өзгергенде тітіркендіргіштің жаңа күшіне тез бейімделеді. Мысалы, жарық жерден қараңғы бөлмеге кіріп келгенде, алғашқы кезде ештеңе көрінбегенімен, біраздан кейін заттар көріне бастайды немесе, тұзды тамақ алғаш кезде ащы болып сезілгенімен, кейіннен ол сезім жойылады, астың тұзы дұрыс секілді болады. Ал содан кейін тұзы дұрыс асты жей бастаса, алғашында оның тұзы аз сияқты болып, кейіннен сезім қайтадан қалпына келеді. Осы сияқты, бөлмеге кіріп келгенде әтірдің иісі сезілгенімен, біраздан соң сезілмей кетеді. Бұл мысалдардың бәрі талдағыштардың рецепторлары тітіркендіргіштің күшіне тез бейімделетінін дәлелдейді. Талдағыштар бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. Соңдықтан бірінің қызметі күшейгенде, екіншісінің қызметі төмендейді және керісінше, біреуінің қызметі нашарлаған кезде екіншісінің қызметі күшейеді. Мысалы, бар зейінімен сабаққа дайындалып, кітап оқып отырған (айталық, көзімен, ішінен ғана оқып отырған) оқушы маңайындағы көлденең дыбыстарды естігенімен мағынасын түсінбейді. Бір талдағыштың қызметі бұзылғанда қалғандары оның қызметін жартылай болса да өзіне алады. Мысалы, соқыр адам жерге тиген таяқтың ұшының дыбысынан қай жерде келе жатқанын аңғарады немесе қолымен сипалап затты, дауысынан адамды таниды т.б. Мұндай жағдайда ауру талдағышпен сау талдағыштардың ми қыртысындағы нерв орталықтарының арасында тұрақты нервтік байланыстар (шартты рефлекстердің байланысы іспетті) пайда болады. Біздің мысалымызда соқыр кісінің көру орталығы мен дыбыс, иіс, тері сезімдері орталықтарының арасында жүйкелік байланыс пайда болады.. Талдағыштардың рецепторларының сезімталдығын жаттықтыру арқылы не күшейтіп, не төмендетуге болады. Мысалы, ұшқыштар тепе-теңдік (вестибулярлық аппаратын) мүшесін жаттықтыру арқылы оның сезімталдығын төмендеткендіктен ұшып келе жатқан ұшақтың ішінде еркін қозғалып ұзақ жүре алады. Ал жай жолаушы ұшып келе жатқан ұшақтың ішінде ұзақ уақыт түрегеліп жүрсе, жүрегі айнып, басы айналып, құсуы мүмкін. Я болмаса ғарышкерлер зымыранда ұзақ болған кезде өте күшті жылдамдыққа төзу үшін, тепе-тендік сақтау мүшесін ұзақ жаттықтырады. Сол сияқты, әткеншекті көп тепкен бала көлікте ұзақ жол жүре алады, яғни оның вестибулярлық аппараты жаттығып, өзінің сезімталдығын төмендеткендіктен шайқалысты қозғалуды сезу қабілеті төмендейді. жүктеу/скачать 434,65 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|