«ДӘстірлік даны өндіру үшін технология» 5B072800 «Өңдеу өндірісінің технологиясы» мамандығына

ПӘНДЕР

5B072800 - «Өңдеу өндірісінің технологиясы» мамандығына

                           Көкшетау 2019 жыл

Құрастырған Өнер. кафедра оқытушысы «» «___» _________ 2019 А.К. Калин ___________

2.1. Кафедра мәжілісінде «»

«___» _________ 2019 ж., № __ хаттама.
Кафедра меңгерушісі _______________________ Е.К.Акинов
2.2. Факультет кеңесінің отырысында

«____» __________ 2019 ж., № __ хаттама.

хаттама «____» __________2019 ж., № _____.

Инженерлік-технологиялық факультет __________________

4. БІРІНШІ Уақыт енгізілді

Мазмұны
1. Оқу бағдарламасы

2. 3-дәріс

3. Зертханалық сабақтар 104

4. Студенттік жұмыс 111

  5. Тесттер, жасалатын билеттер

 

№1 дәріс

Дәріс құрылымы:

1. Негізгі түсініктер мен анықтамалар.

2. Негізгі мақсаттар мен міндеттер.

1. Астық әр түрлі мақсаттарда пайдаланылады: одан азық-түлік, тұқым және жемшөп қорлары қалыптасады, жаңа жиналған астық жиналғаннан кейін арнайы өңдеуден өтеді - тазартылады (қоспалар алынып тасталады), кептіріледі және қажет болған жағдайда сұрыпталады. Жаңа жиналған астық дәнді дәнді дән деп аталады, мұны астық жинау аяқталғаннан кейін қайта өңдеуге тура келеді, бұл астық өндіру процесінің ажырамас бөлігі болып табылады, әсіресе тұқым себу үшін. Егіннен кейінгі өңдеусіз алынған дәнді дақылдарды едәуір шығынсыз сақтауға болмайды, оларды азық-түлік немесе тұқымдық мақсаттарда пайдалануға болмайды.

      Егіннен кейінгі астықты өңдеу екі негізгі, өзара байланысты міндеттерді шешеді.

Біріншіден, егіннен кейінгі қайта өңдеу процесінде астықтың төзімділігі жаңа егінге дейін және ұзақ мерзімге дейін айтарлықтай шығынсыз сақталуы керек. Сақтауды арттыру үшін астық массасы құрғақ күйде кептіріледі. Бұл технологиялық күрделі және энергия сыйымды процесс әртүрлі типтегі және қуаттылықтағы астық кептіргіште жүзеге асырылады. Сақтау мерзімдерін ұзартудың басқа жолдары бар, атап айтқанда химиялық өңдеу, салқындату, бірақ негізгі әдіс астық кептіргіште кептіру болып қала береді.

Екіншіден, жиналғаннан кейінгі қайта өңдеу кезінде жаңа жиналған астық массасын тазалық үшін белгіленген жағдайға келтіру керек. Әр түрлі мақсаттар үшін астық тазалығына қойылатын талаптар бірдей емес. Егіннен кейінгі қайта өңдеу процесінде астық арамшөптер мен дән қоспаларынан тазартылады және бөлу арқылы сұрыпталады.

       Бұл негізгі мәдениеттің дәндеріне қатысты: дамымаған, сынған, бүлінген, өсіп-өніп, кішкентай. Осылайша, астықты егіннен кейінгі қайта өңдеу дегеніміз өзара байланысты және бірін-бірі толықтыратын технологиялық операциялардың жиынтығы, нәтижесінде астықты ұзақ мерзімді сақтау қамтамасыз етіліп, оның сапасы оны дереу немесе белгілі бір мөлшерде алуға болатындай деңгейге көтеріледі. тамақ, жем немесе тұқым мақсаттары үшін пайдаланылатын уақыт кезеңі. Астық жиналғаннан кейінгі өңдеу барлық операциялар дұрыс және уақтылы жүргізілгенде ғана жоғары технологиялық нәтиже береді.

Жаңадан жиналған астық массасы, әсіресе елдің ылғалданған аймақтарында, тұрақсыз және бірнеше күн мен сағат ішінде, негізінен өзін-өзі жылыту және зең зақымдану салдарынан бүлінуі мүмкін. Сондықтан астық жиналғаннан кейінгі өңдеу бүліну факторлары көрінбестен бұрын аяқталуы керек. Егер астықтың сапасын сақтау үшін жақсы жағдайлар қамтамасыз етілсе, онда күнделікті астық бастыру жақын уақытта толығымен тұрақты күйге көшеді.

2. Астықты егіннен кейінгі қайта өңдеудің заманауи технологиясы салмақ өлшегеннен кейін жаңа жиналған астықты үйінділерді жинауға немесе астықты тазартуға жіберуге болатындығын ұсынады. Тазалағыш машинада астықты тазартудың негізгі талабы - бұл жұмыстың мүмкіндігінше тез орындалуын қамтамасыз ету. Жаңа жиналған үйінділерді тазартудың біршама кешігіп кетуі астықтың сапасын төмендетіп, жұмыс көлемін арттырады. Қоспалардың астыққа қарағанда ылғалдылығы жоғары, сондықтан дән тазартылмаған үйіндіде айтарлықтай ылғалданады. Қапты қоспалардан тазарту оның бүліну факторларына, әсіресе өзін-өзі жылытуға төзімділігін едәуір арттырады.

Дәнді егіннен кейінгі дұрыс өңдеу фермаларда егінді қабылдау немесе алдын-ала тазарту үшін учаскелерде немесе желдетілетін бункерлерде арнайы бөлімдер құруды талап етеді. Қабылдау бөлімдері кез-келген үй шаруашылығында жабдықталуы мүмкін. Бөлімдердің өткізу қабілеттілігі астық пен тұқымдарды кептіру және түпкілікті тазарту жабдықтарының өнімділігіне қарағанда 3 ... 5 есе жоғары болуы керек. Бұл үшін қажет

 ағымында максималды ағымды кезінде де астықты қабылдаңыз және алдын ала тазалаңыз. Кейбір күндері тазалау қарқыны орташа тәуліктік деңгейден 2,0 ... 4,5 есе жоғары болуы мүмкін. Алдын ала тазарту кешіктірілмей жүргізілуі керек. Кептіру дәнді дақылдарға төзімді, ұзақ уақыт сақтау кезінде факторларға төтеп беретін, астықты жинап болғаннан кейінгі қайта өңдеудің маңызды бөлігі болып табылады, және қысқа уақыт ішінде астықты алдын-ала тазарту мен кептіру жұмыстарын жүргізу мүмкіндігі әртүрлі, бұл елдің ылғалданған аудандарында астықты егіннен кейінгі өңдеудің бүкіл технологиялық процесіне үлкен әсер етеді. Алдын ала тазалау үйінділерді тазартқыш арқылы бір өту арқылы жүзеге асырылады. Соңғы бөлу алғашқы және екінші тазалау машиналарында кейінірек аяқталады.

 Дәнді кептіру үшін оны кептіргіштен бірнеше рет өту керек. Сондықтан қолайсыз жылдары кептірудің маусымдық көлемі бірнеше есе артады. Кептіру - бұл режимдерге қойылатын талаптар тұрғысынан ең қатаң техника. Температураны өңдеу нәтижесінде астықтың бүлінуіне жол бермеу үшін ол жиі кептірілмейді. Бірақ бұл кептіргіштердің өнімділігінің төмендеуімен бірге жүреді және қазіргі уақытта дәнді дәннің жиналуына әкеледі.

Жоғарыда аталған ерекшеліктердің арқасында, кептіргіштер көбіне тәулік бойы жұмыс істесе де, астықтың барлық ағынына төтеп бере алмайды. Сондықтан суланған аймаққа тиесілі барлық шаруа қожалықтарында бұрын тазартылған, бірақ кептірілмеген астықтың едәуір мөлшері ағымдарға жиналып, дәнді дәнді мәжбүрлеп жауып тастағанда жиі кезеңдер пайда болады. Кептіруді күту өсірілген тұқым, азық-түлік және жем дәндерінің сақталуындағы маңызды кезең. Осы кезеңде астық пен тұқым мөлшерінде айтарлықтай шығындар бар және олардың сапасын нашарлатады. Мұндай шығындардың салдарын алдын-алу және оларды толығымен жою астық жиналғаннан кейінгі қайта өңдеудің дұрыс ұйымдастырылған процесінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Бұл мәселені тек машинист-операторлардың арнайы дайындалған қызметкерлері сәтті шеше алады.

      Кептіру қуаттарының резерві болуы осындай кезеңдердің шиеленісін азайтуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, кептіргіштердің өте үлкен, металды қажет ететін және энергияны көп қажет ететін машиналары бар екенін ескеру қажет, сондықтан оларды жинау ылғалдылығының деңгейіне және оның түсу жылдамдығына сәйкес келмеуін ескере отырып, барлық жиналған астықты ағынды жерде кептіруге болатындай мөлшерде болуы мүмкін емес. өңдеу.

Осы қиын жағдайдан шығудың экономикалық тиімді жолы - бұл кептіргіштер босамайынша шикі дәнді бүлдіруден қорғаудың технологиялық мүмкіндігі. Мұны астық массасын атмосфералық немесе жасанды салқындатылған ауамен желдету арқылы салқындатуға болатындығы белгілі болды. Бұл технологиялық операция «белсенді желдету арқылы жаңа жиналған астықты уақытша сақтау» деп аталды.

Белсенді желдету экономикалық тұрғыдан тиімді, әр үй үшін қол жетімді, бірақ әлі өндіріске енгізілмеген. Сондықтан астық қораларын белсенді желдетудің техникасы мен технологиясын жасау, өсімдіктерді қолдана отырып өндіріске осы әдісті кеңінен енгізу астықтың сандық және сапалық шығынын азайтудың, технологияны жетілдірудің және жоғарылатудың маңызды және қол жетімді бағыты болып табылады.

оны егіннен кейінгі өңдеудің тиімділігі.

Атмосфералық ауамен белсенді желдету астықты егіннен кейінгі өңдеуден босатуға мүмкіндік береді. Қарапайым еденге орнатылатын қондырғылардағы атмосфералық ауамен белсенді желдету қол жетімді және тиімді құрал болып табылады.

Егіннен кейінгі қайта өңдеудің екінші кезеңінің негізгі міндеті - дәнді дақылдарды дайын өнімнің жоғары шығымдылығымен қамтамасыз ету. Бұл үшін қазіргі заманғы ауылшаруашылық өндірісінде әр түрлі мақсаттарға және күрделілікке арналған астық тазартқыш машиналар бар. Алғашқы тазартуға арналған ауа тазартқыш станоктар, шегендеу қондырғылары, қайталама тазалау мен сұрыптауға арналған күрделі ауа тазартқыш станоктар, пневматикалық сұрыптау үстелдері, сонымен қатар электромагниттік машиналар, кенеп слайдтары, электромагниттік сепараторлар кеңінен қолданылады.

Кептірілген дәнді, әсіресе тұқымдарды соңғы тазарту әр түрлі бөлетін жұмыс органдарын қолданумен байланысты көп сатылы процесс. Арамшөптер мен астық қоспаларының анық және сапалы құрамы, әр түрлі бөлінетін компоненттердің болуы, олардың қасиеттері мен ерекшеліктері анықталғаннан кейін астық жинауды бастау керек. Содан кейін сіз астықты тазартқыш машиналардың оңтайлы жиынтығын, олардың орналасу ретін және өндіріс сызығын, електер мен шегініс цилиндрлерін таңдауыңыз керек. Машиналардың оңтайлы жұмыс режимін белгілеу үшін астықты сынамалық тазарту, астық пен қалдықтардың сынған фракцияларының балансын алып тастау, әр машинаға тазарту әсерін анықтау, қалдықтардағы толық дәннің жоғалу деңгейін тексеру. Машиналарды дайындауды және технологиялық процесті реттеуді, егер бір дәнді дақылдар кезінде тазалық үшін қажетті жағдайға келтірілген астықтың ысыраптың қалдық деңгейіне жол беріліп, машиналардың есептелген өнімділігін қамтамасыз етсе ғана аяқталды деп санауға болады.

1. Астықты егіннен кейінгі қайта өңдеу деген не?

2. Астықты егіннен кейінгі қайта өңдеудің негізгі мақсаттары мен міндеттерін атаңыз.
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

Негізгі әдебиеттер:

1. Резчиков В.А., Налееев О.Н., Савченко С.В. Технология зерносушения – Учебник. - Алматы, 2000. - 400 с.

2. Вобликова Е.М. Технология хранения зерна - М. - 2003 г -448с.

3. Вобликов Е.М. и др Послеуборочная обработка и хранение зерна - М.-2001 г . - 240 с.

4. Вобликова Е.М. Технология элеваторной промышленности –М. – 2003г.

5. Хосни К. Зерно и зернопродукты – М. - 2003 г.

6. Филин В.М. Оценка качества зерна крупяных культур на малых предприятиях, 2003 г.

7. Проценко Г.И. Вентиляционные и пневмотранспортные установки зерноперерабатывающих предприятий, 2000 - 95 с.

8. Малин Н.И. Энергосберегающая сушка зерна, 2004 г-239 с.

9. Демский А.Б. Комплектные зерноперерабатывающие установки малой мощности, 2004 – 263 с.

10 Карпов А.Ф. Послеуборочная обработка зерна.

2. Дополнительная литература:

1. Егоров Г.А. Технология переработки зерна. Учеб.пособие для вузов. - М.: Колос, 1977 – 376 с.

2. Баум А.Е., Резчиков В.А. Сушка зерна. - М.: Колос, 1983. – 223 с.

3. Ким Л.В., Пащенко Л.П. Зерносушение и зерносушилки: Учеб. Пособие. - Воронеж, 1999. – 152 с.

4. Трисвятский Л.А., Мельник Б.Е. Технология приема, обработки, хранения зерна и зерновых продуктов его переработки.– М.: Колос, 1983. – 351 с.

5. Карпов Б.А. Технология послеуборочной обработки и хранения зерна.– М.: ВО «Агропромиздат», 1987. – 288 с.

8. Воронцов О.С. Элеваторная промышленность, зерносушение и зерноочистке. - Учебное пособие, 1974 – 432с.

9. Малин Н.И. Справочник по сушке зерна – М.: 1986-159с.
№ 2 дәріс

Дән массасының физикалық қасиеттері. Астық массасының термофизикалық қасиеттері. Дәннің гигроскопиялық қасиеттері.
Дәріс құрылымы:

1. Дән массасының физикалық қасиеттері.

2. Астық массасының термофизикалық қасиеттері.

3. Астықтың гигроскопиялық қасиеттері.

Астық массасының физикалық қасиеттерін жақсы білу белсенді желдетуді, тазалауды, кептіруді және сақтауды қоса алғанда, егіннен кейінгі астықты қайта өңдеудің негізгі технологиялық операцияларын жүзеге асыруда креативті, дәстүрлі емес тәсілдің қажетті шарты болып табылады. Бұл физикалық қасиеттерге мыналар жатады: ағындылық, өзіндік сұрыптау және кезекшілік цикл.

Ағындылық. Көптеген мәдениеттердің дәні салыстырмалы түрде жоғары қозғалғыштығымен сипатталады - ағындылық. Осының арқасында астық массасы әр түрлі конфигурациядағы қоймаларды толтыра алады, ал егер бар болса, одан астықты ағынды түсіру үшін тиімді қолданылатын су шығыны бар. Астық массасының түйіршікті ағымдылығы нормаларын ескере отырып, агрегаттар мен кешендердің барлық ауырлық күштері (ZAV, KZS), астықты тазартқыш машиналардың көптеген элементтері және білік астық кептіргіш қорабының шнек баллондары жобаланған.

Астықты өңдеу мен өңдеуге арналған қазіргі заманғы құрылымдардың көпшілігі астық массасының ауырлығын толық пайдалану үшін бірнеше қабатта жасалған. Алайда, сақтау қоймаларының қабырғаларында астықтың жоғары «қысылуы» мұндай құрылымдардың механикалық беріктігіне қойылатын талаптарды арттыратын ағындылығымен байланысты. Ылғалдылық репозаның және үйкелудің бұрышымен сипатталады. Көлденең бетке еркін құйылғаннан кейін конус пайда болады, оның қисығы әртүрлі мәдениеттер үшін бірдей емес. Бұл ағындылықтың өлшемі. Астықтың жағалауларының қалыптасқан конусы мен оның негізі арасындағы бұрышы репозаның бұрышы немесе дәннің астықтың көлбеу бұрышы деп аталады. Ол неғұрлым аз болса, астықтың шығымдылығы соғұрлым жоғары болады. Практикалық мақсат үшін үйкелу бұрышы сияқты ағынның индикаторы, яғни. дән кез-келген бетіне жылжи бастайтын ең аз бұрыш. Үйкеліс пен кідірістің ең кіші бұрышы, яғни. Тегіс беті (тары, бұршақ, ветчина) дөңгелектелген дәндерден тұратын дән массалары ең үлкен ағымдылыққа ие. Бұл дақылдар үшін тыныштық бұрышының мәні 20-30 ° аралығында, ал көлбеу бұрышы - 2 ... 14 ° (бұршақ). Ұзын пішінді дәндер аз борпылдақ. Көптеген қоспалар астық массасының ағымдылығын төмендетеді.

      Ағындылығына астық массасының ылғал мөлшері үлкен әсер етеді. Ылғалдылығы жоғарылаған дақылдардың көпшілігінде астықтың шығымдылығы төмендейді. Ылғалдылығы жоғары дән массасы тез пісуге бейім, яғни. ағындылығының жоғалуына. Сондықтан ылғалдылықты 22 ... 24% -дан жоғары желдетілетін қоқыс контейнерлеріне, ал ылғалдылығы 30% -дан жоғары силос типті астық кептіргіштерге салуға болмайды.

      Ылғалдылығы жоғары дәннің шығымдылығының нашарлауы бөлу қабілетінің сәйкесінше нашарлауына және астық тазалағыш машиналардың жұмысының айтарлықтай төмендеуіне әкеледі. Әр түрлі ылғал мен арамшөпті дәнді өңдеу кезінде астық тазалағыш машиналардың өткізу қабілеттілігінің өзгеруін ескеретін арнайы стандарттар әзірленді.

       Жарма массаларын сақтау кезінде олардың ағымдылығы едәуір төмендеуі мүмкін, ал өзін-өзі жылыту немесе пісіру кезінде ол толығымен жоғалуы мүмкін. Демек, ағындылықтың едәуір нашарлауы астықты сақтаудың қолайсыз жағдайларын көрсетеді.

Өздігінен сұрыптау. Астық массасының күрделі құрамы, құрамдас бөліктердің әр түрлі физикалық қасиеттері (ағымдылығы, аэродинамикалық қасиеттері, тығыздығы) тасымалдау кезінде, әсіресе құю кезінде биіктігі едәуір айырмашылығы бар болған кезде, жекелеген компоненттер алынған астық қоймасында біркелкі бөлінбейтіндігіне әкеледі. оның біртектілігі, жағалаудың кейбір аудандарында физикалық қасиеттері ұқсас фракциялар шоғырланған. Мұндай өздігінен сұрыптау астықтың қоспалары мен қоспалардың арасында ғана емес, сонымен қатар олардың әрқайсысының ішінде, ылғалдылықта, дән мөлшері мен басқа да сипаттамаларда болады.

Тік шашырау кезінде үлкен ауыр дәндер тігінен төмендейді және басқаларға қарағанда тезірек жағалау бетіне жетеді, ал жеңіл қоспалар мен тесілген түйірлер жан-жаққа ағып кетеді, нәтижесінде жағалаудың әртүрлі бөліктеріндегі дән сапасы бірдей болмайды. Жағаның шеткері аймақтарында астық, әдетте, төмендеді. Тері силосының қабырғаға жақын аймағында оның орталық бөлігімен салыстырғанда, дәнде арамшөптердің тұқымдары, органикалық қоқыс және толық өсетін дәндер бар. Бұл астық пен тұқымның қауіпсіздігінің нашарлауына алғышарттар жасайды, тіпті сапалы. Өздігінен сұрыптауды астық массасын әртүрлі сападағы фракцияларға бағытта бөлу үшін пайдалануға болады. Бұл қасиет рефлекторлы және пневматикалық сұрыптау машиналарының жұмысына негізделеді.

       Өздігінен сұрыптау астық сапасын бағалауда қиындықтар туғызады.

       Бұл үшін қажет астықтың орташа сынамасы астықтың әр түрлі бөлімдерінен алынған дақыл үлгілерінен тұрады.
Алайда, астық сақтау қоймасынан кейінгі егінді қайта өңдеу тәжірибесінде майдың ағу жылдамдығының жалпы мәні ғана емес, сонымен қатар оның құрылымы да маңызды. Соңғысы ұлтаралық кеңістіктің өздері мен оларды қосатын кіші каналдардың пішіні мен көлемімен сипатталады.Өздігінен сұрыптау. Астық массасының күрделі құрамы, құрамдас бөліктердің әр түрлі физикалық қасиеттері (ағымдылығы, аэродинамикалық қасиеттері, тығыздығы) тасымалдау кезінде, әсіресе құю кезінде биіктігі едәуір айырмашылығы бар болған кезде, жекелеген компоненттер алынған астық қоймасында біркелкі бөлінбейтіндігіне әкеледі. оның біртектілігі, жағалаудың кейбір аудандарында физикалық қасиеттері ұқсас фракциялар шоғырланған. Мұндай өздігінен сұрыптау астықтың қоспалары мен қоспалардың арасында ғана емес, сонымен қатар олардың әрқайсысының ішінде, ылғалдылықта, дән мөлшері мен басқа да сипаттамаларда болады.

Тік шашырау кезінде үлкен ауыр дәндер тігінен төмендейді және басқаларға қарағанда тезірек жағалау бетіне жетеді, ал жеңіл қоспалар мен тесілген түйірлер жан-жаққа ағып кетеді, нәтижесінде жағалаудың әртүрлі бөліктеріндегі дән сапасы бірдей болмайды. Жағаның шеткері аймақтарында астық, әдетте, төмендеді. Тері силосының қабырғаға жақын аймағында оның орталық бөлігімен салыстырғанда, дәнде арамшөптердің тұқымдары, органикалық қоқыс және толық өсетін дәндер бар. Бұл астық пен тұқымның қауіпсіздігінің нашарлауына алғышарттар жасайды, тіпті сапалы. Өздігінен сұрыптауды астық массасын әртүрлі сападағы фракцияларға бағытта бөлу үшін пайдалануға болады. Бұл қасиет рефлекторлы және пневматикалық сұрыптау машиналарының жұмысына негізделеді.

       Өздігінен сұрыптау астық сапасын бағалауда қиындықтар туғызады.

       Бұл үшін қажет астықтың орташа сынамасы астықтың әр түрлі бөлімдерінен алынған дақыл үлгілерінен тұрады.

       Ылғалдылық тек технологиялық ғана емес, физиологиялық тұрғыдан да маңызды, өйткені астық кеңістігіндегі ауаны қалыпты өмір сүру үшін, әсіресе дәнді дақылдар қажет. Дән массасының салмағы дәндердің пішініне, мөлшеріне, жай-күйіне, қоспалардың мөлшері мен құрамына және басқа факторларға байланысты. Тұқым жағалауларындағы ең жоғары кеуектілік - күнбағыс (60 ... 80%), сұлы (50 ... 70%), күріш және қарақұмық (50.] 65%). Бидайдың, қара бидайдың, тарының, зығырдың дәнді массасы көп. Олардың қызметтік циклі 35 ... 45%, бұршақ пен люпиндер 40 ... 45% құрайды.

Алайда, астық сақтау қоймасынан кейінгі егінді қайта өңдеу тәжірибесінде майдың ағу жылдамдығының жалпы мәні ғана емес, сонымен қатар оның құрылымы да маңызды. Соңғысы ұлтаралық кеңістіктің өздері мен оларды қосатын кіші каналдардың пішіні мен көлемімен сипатталады.

8. Дәннің түрі

мәдениет	ұңғымалығы %	Түрі г/л
Бидай Қара бидай арпа Күріш Сұлы Қарақұмық Жүгері Бұршақ Зығыр Күнбағыс	35... 45 35... 45 45... 55 50... 65 50... 70 50... 60 35... 55 30... 50 40... 45 35... 45 60... 80	650... 840 600... 750 500... 700 420... 550 400... 550 500... 650 680... 820 600... 730 700... 800 500... 680 300... 440

Міндетті цикл құрылымы негізінен бөлу кезіндегі ауа ағынына астық қабаттарының аэродинамикалық сүйенуін анықтайды. Осыны ескере отырып, біз қажетті желдеткішті таңдап, оны өңдеудің жоғары дәрежесін қамтамасыз ете аламыз. Мысалы, бидайдың, бұршақтың және зығырдың жағалауында шамамен бірдей кезекшілік циклі бар, осы дақылдардың астық жағалауының кезекшілік циклінің құрылымы әр түрлі екені анық. Бұршақ үлкен, жеткілікті үлкен саңылауларға ие, олар бір-біріне осындай беткей арқылы жалғасады, ауа астық түбіне оңай енеді.

Тару немесе зығыр тұқымдарының майлы болуының әртүрлі құрылымы. Ұсақ дәнді кеңістіктер, ең бастысы тұқымдар бір-біріне жақын орналасқан, олар астық қорғандарын желдету кезінде ауаның қозғалысына кедергі болатын іргелес ұлтаралық кеңістікті қосатын ұсақ арналарды құрайды. Оң нәтиже алу қиын. Егер біз біртұтас бөлікке арналған қоршаудың динамикалық кедергісінің мәнін алатын болсақ, онда бидай дәнінің сол жағалауларының ауа өткізгіштігіне төзімділігі зығыр дәндері мен тары жағасына қарағанда 3 ... 5 есе жоғары болады. Сондықтан ұсақ тұқымдас дақылдарды желдету кезінде төменгі биіктіктегі жағалау қолданылады немесе жоғары жиілікті желдеткіштер қосылады.

Кез-келген дақылдың дән массасының кеуектілігі қоспалардың мөлшері мен құрамына байланысты өзгеретінін, сонымен қатар ылғалдылық, үлкен қоспалар кеуектілікті көбейтетінін, кішкентайлар негізгі дақылдардың дәндерінің арасына оңай орналастырылатынын және кеуектілікті төмендететінін ескеру қажет. Сондықтан жаңа жиналған астықты белсенді желдету тазалаудан кейін дереу жүргізілуі керек. Шикі және тазартылмаған астық едәуір тығыздалуға және кезек циклінің күрт төмендеуіне, белсенді желдетілмеген кезде тоқтап қалған учаскелердің пайда болуына бейім. Сондықтан, камералық астық кептіргіштерде немесе желдеткіш қондырғыларда шикі астықты жинау және тегістеу кезінде дәнді дақылдардың механикалық тығыздалуын болдырмауға тырысу керек.

Астық массасының жылу қасиеттері кептіру және белсенді желдету, сонымен қатар астықты сақтау тиімділігіне үлкен әсер етеді. Астық массасының жылу қасиеттерін сипаттайтын негізгі параметрлер: жылу сыйымдылығы, жылу өткізгіштік, жылу диффузиясы және жылу ылғалының өткізгіштігі. Астық массасындағы жылу алмасу процестері астықтан дәнге тікелей жылу беру (өткізгіштік немесе контактілі жылу беру) немесе ауааралық аралық кеңістік арқылы қозғалу арқылы жүреді.

Жылу сыйымдылығы. Астықты жылыту кезінде жылу шығыны оның ерекше жылуын сипаттайды. Ылғалды дәннің жылу сыйымдылығы 1550 Дж / (кг-К), ал су - 4190 Дж / (кг-К) құрғақ дәннің жылу сыйымдылығының құрамдас бөлігі ретінде анықталады. Судың жылу сыйымдылығы дәннің құрғақ затының жылу сыйымдылығынан үш есе көп болғандықтан, ылғалдылық жоғарылайды, дәннің жылу сыйымдылығы артады және қыздыру үшін көп энергия шығыны қажет. Берілген ылғалдылықтағы дәннің жылу сыйымдылығын есептеу үшін сіз әдеттегі араластыру ережесін қолдана аласыз. Егер біз құрғақ дән мен судың жоғарыда келтірілген термофизикалық параметрлерін қолданатын болсақ, онда ылғалдылығы 20% болатын бидай дәнінің жылу сыйымдылығы 2078 Дж / (кг-К) болады.

Жылу өткізгіштік және жылу диффузиясы. Дәнді масса төмен жылу өткізгіштікке және жылу диффузиясына ие. Астықтың жылу өткізгіштік коэффициенті жылу өткізгіштік коэффициентін сипаттайды, ол 0,42 ... 0,84 кДж / (мх- ° С) құрайды. Бұл судың жылу өткізгіштігінен 3 ... 4 есе, ал металдардың жылу өткізгіштігінен жүздеген есе аз. Алайда астықтың жылу өткізгіштігі ауаның жылу өткізгіштігінен 8 есе жоғары, бұл астық массасының жылу оқшаулау қасиеттерін едәуір арттырады. Термиялық диффузия коэффициенті астық жағасындағы температураның өзгеру жылдамдығын сипаттайды, яғни. оның жылу инерциясының қасиеттері. Ол орташа 6,5X XI O-4 м2 / сағ-қа тең.

Астық массасының жылу өткізгіштігі мен жылу диффузиясының төмендігі оның органикалық құрамына және ауааралық кеңістікте ауаның болуына байланысты. Үлкен жылу инерсиясы, баяу табиғи салқындату және астық массасының жылынуы оң да, теріс те болады. Олардың оң рөлі белсенді желдету арқылы астық массасын тез салқындату арқылы ондағы температураны ұзақ уақыт сақтауға болатындығында көрінеді, яғни. дән массасын суықпен сақтаңыз.

Төмен жылу өткізгіштіктің және жылу өткізгіштіктің теріс рөлі астық массасының қызмет ету кезінде пайда болатын жылу оның бойына түсіп, тез бұзылуына ықпал етуі мүмкін.

Жоғары ұнтақпен сақталған жылы астық көбінесе қыстың ортасына дейін оң температураны сақтайды. Дәнді элеваторлардың үлкен силосына жағажай бетінен 4 ... 5 м қашықтықта сақтау кезінде температураның өзгеруі сезілмейді және ол жыл бойы өзгермейді.

Астық массасының термофизикалық қасиеттері температура градиентінен туындаған дән массасындағы ылғалдың бағытталған қозғалысы А.В. Лыков ашқан жылу ылғалының өткізілу құбылысымен тығыз байланысты. Жоғары температура аймағындағы ылғал жылу ағынымен бірге аз қызған жерлерге ауысады, онда температураның кенеттен өзгеру аймағында конденсацияланады. Іс жүзінде бұл, мысалы, суық асфальтқа немесе бетон еденге жылы массаны құйған кезде немесе қыс мезгілінде қатты салқындатылған астықтың беткі қабаттары едәуір қызған кезде болады.

Барлық дақылдардың дәндері мен тұқымдары қоршаған орта буларынан әртүрлі заттар мен газдардың сіңуіне (сорбциялауға) қабілетті. Белгілі бір жағдайларда осы заттардың қоршаған ортаға шығарылуының (десорбциясының) ішінара немесе толығымен кері процесі байқалуы мүмкін. Сорбция процесінің нәтижесі астықтан тыс иістерді алу болып табылады.

Су буының сорбциясы және десорбциясы астықтың гигроскопиялық қасиеттерін сипаттайды. Оларды зерттеу астықты өңдеу және сақтау бойынша жоғары білікті маман даярлаудың қажетті шарты болып табылады. Астықтың гигроскопиялық қасиеттерін көрсететін өрнектер астық массаларын сақтау, кептіру, белсенді желдету және басқа да операциялардың технологиясына негізделеді.

Дәннің сорбциялық қасиеті оның капиллярлы-кеуекті құрылымына және құрамына кіретін химиялық заттардың судың қатаң белгіленген мөлшерін сіңіріп, ұстап тұру қабілетіне байланысты. Астық - бұл ылғал қозғалатын микроскопиялық арналар арқылы енетін кеуекті дене. Әр түрлі дақылдардың дәндерінде микро және макро капиллярлар алатын көлем 5 ... 12% немесе одан көп. Капиллярлардың қабырғаларының ішкі беті белсенді. Онда молекулалардың сіңірілуін және сақталуын қамтамасыз ететін, бос энергиясы бар көптеген белсенді орталықтар (учаскелер) судың молекулаларының сіңуін және сақталуын қамтамасыз ететін еркін энергияға ие. Капиллярлардың белсенді беткей аймағы өте үлкен.

          Сорбция және десорбция процесінде астық атмосфера ауасымен және ұлтаралық кеңістікпен өзара әрекеттеседі. Ылғал алмасу бағыты мен оның қарқындылығы астық пен ауаның ылғалдылығына байланысты. Ылғал алмасудың қоздырғыш себебі - ауадағы және дәннің үстіндегі су буының қысымындағы айырмашылық. Белгіленген градиент болса, жоғары қысым аймағындағы ылғал төменгі қысыммен аймаққа енеді.

        Ылғалдың мұндай қозғалысы су молекулаларының капилляр бетінің бір белсенді центрінен екіншісіне секіруі нәтижесінде пайда болатындығы анықталды.

Осылайша, кептіру барлық жағдайда астық бетіндегі су буының парциалды қысымы қоршаған ауадағы су буының парциалды қысымынан үлкен болған кезде болады. Егер астық бетіндегі бу қысымы ауаға қарағанда төмен болса, дән ылғалдандырылады. Дәнді кептіргіштерді жұмыс істеудің технологиялық процесі дәл астындағы судың бу қысымын астық бетіндегі ауамен салыстырғанда едәуір жоғарылатуға негізделген. Көбіне бұған астық пен ауаны жылыту арқылы қол жеткізіледі.

Сорбциялық ылғал алмасу процесі астықтағы және ауадағы су буының қысымы теңестірілгенге дейін жалғасады. Теңдік орнағаннан кейін динамикалық тепе-теңдік күйі орнатылады және дән ылғалдығы тұрақтанады. Мұндай астық ылғалдылығын тепе-теңдік деп атайды.

Тепе-теңдік ылғалдығы ұғымы астықтың сорбциялық қасиеттерін сипаттауда басты орын алады. Тәжірибеде астықтың тепе-теңдік ылғалдығы су буының парциалды қысымымен байланысты емес, бірақ өнеркәсіптік пайдалану үшін ауаның салыстырмалы ылғалдылығының қарапайым және қол жетімді индикаторымен байланысты. Соңғысы ылғалдың қанығу дәрежесін осы жағдайлар үшін ылғалдың максималды сіңуінің пайызы ретінде сипаттайды. 100% салыстырмалы ылғалдылығында судың максималды мөлшері белгілі температурада және атмосфералық қысым кезінде ауада болады, сондықтан судың ең жоғары қысымына қол жеткізіледі. Салыстырмалы ылғалдылық 50% болса, ауадағы бу ылғалының массасының жартысы мүмкін болатын ең көп мөлшерді және т.б. қамтиды. Салыстырмалы ылғалдылық неғұрлым аз болса, ауа соғұрлым құрғап, соғұрлым көп су сіңеді.

Салыстырмалы ылғалдылық психрометр көмегімен өлшенеді. Ол екі бірдей термометрден тұрады, бірақ олардың біреуінде батиста матасына оралған сынап шар бар, оның төменгі бөлігі суға түсірілген. Ауаны құрғатқан сайын, судың кебуі қарқынды түрде буланып, термометр қатты салқындатылады. Арнайы психрометриялық кестелердің көмегімен құрғақ және дымқыл термометрлердің температурасындағы айырмашылық салыстырмалы ылғалдылықты анықтайды. Қарапайым психрометр кез-келген қондырғы мен астықты немесе астықты сақтауға арналған кешен құралдарының бөлігі болуы керек.

1 - күнбағыс; 2 - бидай; 3 - бұршақ.

9-кестедегі мәліметтер негізінде бидай, бұршақ және күнбағыс дәндерінің тепе-теңдік ылғалдылығының қисық сызықтары сызылған (1-сурет). Графиктің көмегімен ауаның кез-келген салыстырмалы ылғалдылығында тепе-теңдік дәнінің ылғалдылығын тез анықтауға болады. Ол үшін түзу горизонталь сызық ординат осінде көрсетілген салыстырмалы ылғалдылықтың нүктесі арқылы шығарылады, мысалы, 72%, және жаздық ылғалдылықтың қисықтарымен қиылысу нүктелерінен перпендикулярлар культуралар арқылы абцисса осіне түсіріледі, онда тепе-теңдіктің ылғалдылығы өлшенеді. : 7.9; 14,3 және 15,4% құрайды.

1 - күнбағыс; 2 - бидай; 3 - бұршақ.

Еркектерге арналған заттар. Алайда, тыныс алу қарқындылығы бұл жағдайда түзу сызықта емес, сыни мәнге ие қисық бойымен өседі (6-сурет).

       Құрғақ дән сіңген ылғалдың алғашқы бөліктері тыныс алуды сәл жоғарылатады. Дән белгілі бір ылғалдылық деңгейіне жеткенде (көптеген дақылдар үшін шамамен 15%), тыныс алу жылдамдығы күрт артады. Бұл кезде болатын ылғалдылық маңызды деп аталады. Астықтың одан әрі ылғалдануы өсіп келе жатқан қарқынмен тыныс алуды жоғарылатады.

Мәдениет ылғалдылық,%

Бидай, қара бидай, арпа, дәнді дақылдар

14,5...15,5

Бұршақ, бұршақ, ветчина, жемшөп

жемшөп бұршақтары, жасымық

Жүгері, тары, құмай, қызылша тұқымдары

қырыққабат, зығыр майы бар күнбағыс,

кастор майы
Критикалық ылғалдылық концепциясы астық массаларын сақтау теориясы мен практикасы үшін негіз болып табылады. Критикалық ылғалдылық дәндегі ылғал күйінің терең сапалы өзгеруін сипаттайды. Ылғалдылықтың критикалық диапазонында (негізгі дақылдар) 14% дейін барлық астық су коллоидты заттармен және микрокапиллярлар бетінің белсенді орталықтарымен тығыз орналасқандықтан, ол еріткіш қасиеттерін жоғалтады және органикалық заттардың ферментативті гидролизі үшін қолайлы жағдай жасай алмайды, яғни. тыныс алу. Мұндай дәндегі барлық ылғалды байланыстырылған күйде болады және ол құрғақ дән ретінде сипатталады. Негізгі дақылдардың дәндері, егер оның ылғалдылығы 14% -дан аспаса, зығыр үшін 11%, күнбағыс үшін 7% құрғақ болып саналады.

Маңызды дәнді ылғалдың рөлін түсіндіруде микроорганизмдердің құрғақ дәнде дами алмайтындығы маңызды; сақтау кезінде оның зақымдануының негізгі факторы болып табылады. Осылайша, критикалық ылғалдылық астық ылғалының деңгейіне сәйкес келеді, онда бос су пайда болады, тыныс алу қарқындылығы күрт артады және микроорганизмдердің зақымдануы мүмкін. Сондықтан, дәнді тез бүлінуден сақтау үшін, оның ұзақ мерзімді сенімді сақталуын қамтамасыз ету үшін оны тез арада жойған жөн, тазалау оның ылғалдылық деңгейінің төмен деңгейіне, яғни құрғақ күйге дейін кебуін қамтамасыз етеді.

       Ауыр ылғалдылық әр түрлі дақылдардың дәндерінің арасында өзгеріп отырады. Тепе-теңдік ылғалдылығындағыдай, бұл көбінесе дәннің химиялық құрамына байланысты. Май қаншалықты көп болса, ылғалды сақтай алмайды, дәннің критикалық ылғалдылық деңгейі соғұрлым төмен болады және ақуыз бен крахмал мөлшері неғұрлым көп болса, соғұрлым ылғалдылық соғұрлым жоғары болады.

         Бидай, қара бидай және арпа дәндерінің критикалық ылғалдылығы 14,5 ... 15,5%, жоғары күнбағыс үшін 7 ... 8%, бұршақ үшін 15 ... 16% құрайды. Егер сіз май құрамын ескермесеңіз және дәннің немесе тұқымның тек гидрофильді бөлігін есептемесеңіз, онда барлық жағдайда сыни ылғалдылық шамамен 15% болады. Дәл сондай біртектілікті критикалық және тепе-теңдік ылғалдылықты салыстыру кезінде байқауға болады.

         Көптеген дақылдар үшін критикалық ылғалдылық 75% салыстырмалы ылғалдылық деңгейінде белгіленген дәннің тепе-теңдік ылғалдылығына сәйкес келетіні белгілі болды. Сондықтан астық массаларын ауаның 75% төмен ылғалдылығымен сақтау немесе белсенді желдету материалдың беріктігін арттыруға ықпал етеді. Мұндай жағдайларда ауа ылғалдылығын 65 ... 70% деңгейіне бағыттау сенімдірек. Бұл ауаның атмосферасында дәндер мен тұқымдар құрғап кетеді, яғни бос ылғал болмайды. Айналадағы ауаның ылғалдылығы 70% -дан жоғары болған кезде құрғақ дәнді массаны ылғалдандырып, оның қауіпсіздігін нашарлатуға болады.

         Астық температурасы. Бұл астық массасының өмірлік белсенділік деңгейін, оның қауіпсіздігі мен ұзақ мерзімділігін анықтайтын маңызды фактор. Температураның төмендеуі астық массасының барлық тірі компоненттерінің тыныс алу қарқынын едәуір әлсіретеді, сондықтан оның сақтау мерзімін жоғарылатуға ықпал етеді. Температура неғұрлым төмен болса, астықтың тыныс алу жиілігі соғұрлым төмен болады, яғни жылу азаяды. (10-кесте).

Салқындату әсіресе жаңа піскен астық үшін пайдалы, оны қандай да бір себептермен дереу кептіруге болады. Жаңа жиналған астықтың әдетте температурасы 20 ... 30 ° C аралығында болатындығын ескерсек, оны сәл салқындату қауіпсіздікті арттыруға және шығындарды азайтуға көмектеседі.

Жазда және күзде жаңадан жиналған астықты салқындату кезіндегі суықтың негізгі көзі ауа температурасының күнделікті төмендеуі, астық массаларын түнде және таңертең атмосфералық ауаны белсенді желдету арқылы өңдеу болып табылады.

 Астықтың тыныс алу жылдамдығы, тәулігіне 100 г құрғақ затқа 100 мг СО2 мг
Дәннің ылғалдылығы,%

Астық температурасы, ° С

Түнде күзде ауа температурасы күндізгіден 2 есе төмен. Мұндай емдеу астықтың зақымдануының белсенді процестерінің басталуын 7 ... 10 күнге немесе одан да ұзаққа созуға мүмкіндік береді, бұл өзін-өзі жылыту жағдайларын толығымен жояды.

       Төмен және төмен температураның сақталу әсеріне сүйене отырып, тәжірибеде салқындаудың екі дәрежесі бөлінеді. Астық бірінші температурада салқындатылған болып саналады, егер оның температурасы 10 ... 0 ° С дейін төмендетілсе. Мұндай жағдайларда, әсіресе 5 ° C және одан төмен температурада, астық массасының барлық компоненттерінің өмірлік белсенділігі күрт төмендейді. Бұл температурада зиянды жәндіктер дами алмайды, микроорганизмдердің көбеюі өте баяулайды және ылғалдылығы 16% -ке дейін астықта толығымен тоқтайды.

Астықтың температурасын теріс мәндерге төмендету (мұздату) екінші дәрежеге дейін салқындату болып саналады. Бұл астық массасының терең тоқтатылған анимациясын және ұзақ сақталатын әсерін қамтамасыз етеді. Алайда шикізат жағдайында мұндай жағдайда бос су қатып қалады, нәтижесінде пайда болған мұз кристалдары жасушалардың бұзылуына және эмбриондардың өліміне әкеледі. Мұздату кезінде құрғақ тұқымдар өнгіштігін төмендетпейді, өйткені байланған су қатпайды. Осы негізде тұқымның ерекше құнды тұқымдық үлгілерін -196 ° C температурада сұйық азотпен ұзақ уақыт сақтаудың арнайы әдістері жасалды.

Көктемде астықтың қатты салқындатылған бөліктерінде қатты тұман және соның салдарынан өзін-өзі жылыту мүмкін. Сондықтан тұқымдық дәнді -3 ...— 5 ° С-тан төмен салқындату ұсынылмайды. Бұл дегеніміз, қыста астық массасын жылыту үшін арнайы шаралар қабылдау қажет дегенді білдірмейді.

Дән массасының тыныс алуының қарқындылығы мен сипаты ұлпааралық кеңістік ауасының газ құрамына байланысты. Оттегі болған кезде ғана қалыпты, яғни аэробты, ылғалдылық жоғары болатын дән массасының тыныс алуы мүмкін. Оттегі болмаған кезде анаэробты тыныс алу пайда болады, дән ұлпаларында алкоголь жиналып, тұқым өміршеңдігі тез жоғалады. Алайда, мұндай дәндердің тағамдық және тағамдық пайдасы айтарлықтай өзгермейді. Анаэробты тыныс алу кезінде жылу өндірісі шамамен 30 есеге азаятындықтан, зиянды микроорганизмдер белсенді дами алмайды, дән массасын тығыздау және оттегі жоқ шикізат дәнін сақтаудың технологиялық әдістерінің бірі болып табылады.

      Тыныс алу жылдамдығы шамалы, теріс салдары жоқ құрғақ дән көмірқышқыл газының жоғары концентрациясына және ұзақ уақыт бойы оттегінің жетіспеушілігіне төтеп бере алады. Пісіп-жетілуі, өнімділігі, жарақаттануы, дән массасының органикалық қоспалармен ластануы оның тыныс алу қарқындылығына айтарлықтай әсер етеді. Піспеген дәндер, егер олар кептірілген болса да, піскен дәндерге қарағанда 2 ... 3 есе қарқынды дем алады. Пісірілмеген дәндер сақтау кезінде аз төзімді, әдетте олардың ылғалдылығы жоғары, микроорганизмдер оларда тез дамиды.

Құрамындағы тіндердің едәуір үлкен ауданы және гигроскопиялық жоғарылауы бар ақаулы астық қалыпты дәнге қарағанда тыныс алу жылдамдығына ие және сақтау кезінде аз тұрақты.

           Механикалық зақымдануы бар өну белгілері бар дәнде де осылай болады.

Сақтау кезінде астықтың тұрақтылығын арттыру үшін, кептірумен қатар, жинау, тазарту және сұрыптауды қолдана отырып, астық массасынан барлық астық фракциялары мен қоспаларын дем алу жылдамдығынан тезірек алып тастау қажет. Төмен сапалы астықтың жекелеген фракциялары құрама жем үшін өңделеді немесе астықтың негізгі бөлігінен бөлек сақталады.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1. Кезекшілік циклге анықтама беріңіз.

2. Ағынның өзгеруіне анықтама беріңіз.

3. Астықтың табиғаты қандай?

4. Астықтың жылу өткізгіштігі, дәннің жылу сыйымдылығы деген не?

5. Дәнді өздігінен сұрыптау, ағындылық дегеніміз не
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

Негізгі әдебиеттер:

1. Резчиков В.А., Налееев О.Н., Савченко С.В. Технология зерносушения – Учебник. - Алматы, 2000. - 400 с.

2. Вобликова Е.М. Технология хранения зерна - М. - 2003 г -448с.

3. Вобликов Е.М. и др Послеуборочная обработка и хранение зерна - М.-2001 г . - 240 с.

4. Вобликова Е.М. Технология элеваторной промышленности –М. – 2003г.

5. Хосни К. Зерно и зернопродукты – М. - 2003 г.

6. Филин В.М. Оценка качества зерна крупяных культур на малых предприятиях, 2003 г.

7. Проценко Г.И. Вентиляционные и пневмотранспортные установки зерноперерабатывающих предприятий, 2000 - 95 с.

8. Малин Н.И. Энергосберегающая сушка зерна, 2004 г-239 с.

9. Демский А.Б. Комплектные зерноперерабатывающие установки малой мощности, 2004 – 263 с.

10 Карпов А.Ф. Послеуборочная обработка зерна.