Дістемелік кешен
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
УМКД МП бакалавриат
| Жүріс-тұрыстық тұрғы. Бұл тұрғы басқарушы іс-әрекеттің тиімділігін тек басшының жеке басының қасиеттерімен емес, басшының қол астындағыларға қатысты жүріс-тұрыс стилімен анықтайды. Басқару теориясында осы тұрғының арқасында «басқару стилі» түсінігі және негізгі жалпы басқарушылық стильдерін анықтау пайда болды. Аталған тұрғы көшбасшылық теорияларында жетекші орын алып отыр. Жағдайлық және адаптивтік тұрғылар оның жалғасы және дамытылуы болып табылды.
Аталған тұрғының спецификалылығы онда анықталған басқару стилдерінің басқарудың мәнісін құрайтын негізгі критерийдің негізінде – басшының билік жасау өкілеттіктерін жүзеге асыру түрінде бөліп көрсетілетіндігінен тұрады. Басқарудың екі қарама-қарсы стилі – авторитарлық және либералдық (жөнімен жіберу) стильдері пайда болады. Шеткі стильдерді бөліп алудың нәтижесі басқару стильдерінің континуумы туралы түсініктің туындауы болып табылды. Оның ішінде басқарудың үшінші, негізгі стилінің – демократиялық стильдің әртүрлі варианттары орналасқан. Дәстүр бойынша, дәл осы демократиялық стиль авторитарлық стильмен салыстыру тұрғысынан алғанда бәрінен де жиірек талданады. Жөнімен жіберу стилінің тиімділігі бәрінен де аз, сондықтан басқарудың авторитарлық және демократиялық стильдеріне көбірек көңіл бөлінеді. Басшының қандай да бір стильге жататындығы оның қол астындағыларға қарауын анықтайды. Авторитарлық басшыны Х теориясының негізінде қарау сипаттайды. Бұл кезде басшылық келесілердің негізінде құрылады: адамдар еңбек еткенді жек көреді, жұмыстан қашуға тырысады; адамдарда атаққұмарлық жоқ, сондықтан олар жауапкершіліктен құтылуға тырысады; адамдар қорғалғандықты бәрінен де жақсы көреді; адамдар оларға басшылық жасалғандығын керек етеді; адамдарды жұмыс істеуге мәжбүрлеу үшін, мәжбүрлеу, бақылау және жазалауға қорқыту қажет. Демократиялық басшыны қол астындағыларға Ү теориясының негізінде қарау сипаттайды. Мұндағы басқарушылық қондырғылар жүйесі басқаша: еңбек табиғи процесс болып табылады; қолайлы жағдайлар болған кезде адамдар жауапкершілікті қабылдайды және тіптен өздері де осыған ұмтылады; егер адамдар ұйымдық мақсаттарға тартылған болса, олар өзін өзі басқару мен өзін өзі бақылауды қолданады; жақындасу – бұл мақсатқа қол жеткізумен байланысты сыйақы беру функциясы; мәселелерді творчестволық шешуге деген қабілеттер жиі кездеседі, ал адамның интеллектуалдық потенциалы тек ішінара пайдаланылуда. Демократиялық көшбасшы адамдар жоғарырақ деңгейдегі қажеттіліктермен: әлеуметтік өзара әрекеттесумен, табыспен, өзін өзі көрсетумен мотивтелген деп санайды. Басшы осы кезде адамдар өзін өзі таныта алатындай, ал жұмыс олар үшін мотиватор болатындай жағдай жасайды. Жүріс-тұрыс тұрғысыныың негізін қалаушы К. Левин авторитарлық басқарудың демократиялыққа қарағанда, жұмыстардың көбірек көлемінің орындалуына көмектесетіндігін дәлелдеді. Бірақ бұл кезде мотивация, орындаудың сапасы мен бірегейлігі төмиендейді, шиеленіс және жүріс-тұрыстың агрессиялық түрлері пайда болады. Либеральдық басқару кезінде, демократиялық стильмен салыстырғанда, жұмыстың көлемі де, сапасы да қатты төмендеп кетеді. Орындаушылардың өздеріне басқарудың мұндай стилі ұнай қоймайды. Р.Лайкерт жүріс-тұрыс тұрғысын жүзеге асырудың альтернативалы тәсілін ұсынды, оның негізіне дихотомия салынды: «жұмысқа бет бұрған басшы – адамға бет бұрған басшы». Нәтижесінде стильдердің өзге континуумы пайда болды. Жұмысқа бет бұрған басшы ең алдымен іс-әрекеттің мазмұны және онымен байланысты міндеттер туралы; еңбек өнімділігін арттыру үшін, сыйақы төлеудің ең жақсы жүйесі туралы қам жейді. Адамға көңіл бөлген басшылар негізгі көңілді еңбек өнімділігін арттыру үшін, адамдық қарым қатынастарды жетілдіруге бөледі. Р.Лайкерт «көшбасшылықтың төрт жүйесі (стилі) концепциясын тұжыырымдады. 1. Қанаушы – авторитарлық жүйе. Бұл стильдің басшылары автократтың айқын көрінетін сипаттамаларына ие. 2. Ізгі ниетті-авторитарлық жүйе. Қол астындағылармен авторитарлық қатынастарды ұстай отырып, бұл басшылар қол астындағыларды шешім қабылдауға қатысуға жібереді. Мотивация сыйақы берумен немесе жазалаумен жасалады. Осы жүйедегі басшылар ізгі ниетті автократ типіне сәйкес келеді. 3. Кеңес берушілік жүйе. Мұнда басшылар қол астындағыларға сенім (шынын айтқанда, толық емес) білдіреді. Басшы мен қол астындағылар арасында екіжақты қатынас және кеңес беру ара қатынастары болады. Маңызды шешімдер жоғарыда қабылданады, бірақ қол астындағыларға көптеген нақтылы шешімдер сеніп тапсырылады. 4. Партисипативті жүйе. Ол өзін өзі басқаруды болжайды және қызметкерлердің негізгі шешімді қабылдауға қатысуына негізделген. Г.Лайкерт оны ең пәрменді деп санайды. Қол астындағылар мен басшы арасындағы қатынастар өзара сенімге негізделген, достық сипатқа ие, шешім қабылдау орталықтан шығарылған. Қарым-қатынас жасау екіжақты және формальды емес. Осы жүйенің көшбасшылары, орындаушылардың басқаруға қатысуын құптайтын басшыларға сәйкес келеді (Z теориясы). Қанаушы-авторитарлық жүйенің басшыларына қарама-қарсы, бұл басшылар жұмысқа емес, адамға бет бұрған. Р.Лайкерттің жүйесі қазіргі таңда оған қатысты альтернативалы емес, «авторитарлық – либералдылық» континуумын тереңдетуші және егжей-тегжейлі етуші ретінде қарастырылуда. Барлық осы тұрғылардың ортақ ерекшелігі – олардың бір өлшемділігі, басқару стильдерін бөліп алуға арналған қандай да бір параметрдің болуы. Басқарушы іс-әрекетті екі шамамен көрсетуге, жалпы басқарушылық стильдерді бөліп көрсетудің екі критерийінің үйлесіміне негіздеоген тұриғы көбірек жетілген. Мұнда басшыларды тек қана жұмысқа ғана және тек адамға бет бұрған етіп бөлетін Р.Лайкерт тезисінің қате екендігі көрсетілген. Басшы бір мезгілде жұмысқа да, адамға да бет бұра алады. Демек, осы бағыттардың үйлесімі стильдерді бөліп көрсетудің негізіне салынуға тиіс. Нәтижесінде ол Р.Блейк пен Д.Моутон ұсынған атақты «басқару торын» (managerial grid) береді. Екі критерийді үйлестіру арқылы басқарудың бес стилі бөліп көрсетіледі. 1. Біріккен басшлық («кедейлік алдындағы қорқыныш»). Басшы жұмыстың орындалуы жұмыстан қуылудан аман қалуға мүмкіндік беретіндей ғана сапада болуы үшін, жеке басының минимум күш салуын қолданады және басқалардан да соны талап етеді. 2. Қала сыртында,ы клуб («демалыс үйі») рухында басқару. Басшы қол астындағылармен достық өзара қарым қатынасқа көңіл бөлген, тапсырмалардың ең тиімді орндалуына ұмтылмайды. 3. Билік-бағыну («басым болу»). Басшы ұйымда жақсы қарым-қатынасты ұстап тұруға аз көңіл бөледі, ол толығымен тиімді іс-әрекетті қаматамасыз етуге көңіл бөледі. 4. Ұйымдық басқару («ұйым»). Қолайлы, жарамды сапаны қамтамасыз етуге ұмтыла отырып, басшы тиімділік пен жақсы моральдық көңіл-күйдің балансын табады. 5. Топпен басқару («команда»). Орындаушылар саналы түрде ұйымның мақсаттарына жақындасады. Басшы бұған бір мезгілде жұмыстың тиімділігіне және қол астындағыларға үнемі көңіл бөлудің арқасында қол жеткізеді. Жақсы адами қарым қатынастар және ұйымның қызмет атқаруының жоғары нәтижелері қамтамасыз етілетіндіктен, бұл басқарудың ең табысты стилі. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|