негіздері 7.1.Дене сапасы туралы түсінік Дене тәрбиесі процесінде шешілетін негізгі тапсырмалардың бірі ол адамға берілген қалыпты дене сапасының дамуын қамтамасыз ету. Дене сапасы деп туа пайда болған /генетикалық тұқым қуалаушылық/ морфофункционалды кӛрсеткіштін арқасында адамның дене қабілетінің сапасы жоғары болуымен сипатталады. Негізгі дене сапасына бұлшықет күші, жылдамдық, икемділік, ептілік жатады. Дене сапасымен бірге «даму» және «тәрбиелеу» деген термин қолданылады. Даму термині дене сапасының табиғи ӛзгеру жүрісін, ал тәрбиелеу темині дене сапасының бағытталған, активті әрекетін білдіреді. Қазіргі әдебиеттте «дене сапасы» және «дене қабілеті» деген терминдер қолданылады. Жалпы алғанда қозғалмалы қабілеттерді адамның қозғалыс мүмкіндіктерінің дәрежесін анықтайтын жеке қабілет ретінде түсінуге болады. Адамның қозғалыс қабілетінің негізін дене сапасы құрайды. Қозғалмалы қабілеттерге күш-қуат, жылдамдық, жылдамдықты-қуатты, қозғалмалы-координациялық қабілеттер жатады. Бұлшықеттің күшін дамыту сӛз болғанда, күш-қуаттың және жылдамдық қабілетінің даму процессін естен шығармауымыз керек. ез-келген адамның қозғалмалы қабілеті ӛзінше дамыған. Әр түрлі қабілеттің даму негізінде түрлі тұқым-қуалаушылық анотомо-физиологиялық кепілақы иерархиясы жатыр.
70
мидың және жүйке жүйесінің анотомо-морфологиялық ерекшелігі (жүйке процессіне жататын күш, қозғалыс, бас ми қабығының құрылысы т.б.
физиологиялық (тыныс алу және жүрек қантамывр жүйесінің ерекшелігі – оттегінің максималды қолданылуы т.б.)
биологиялық (биологиялық оксиленияның эндоктиндік қалыптық, зат алмасуының ерекшеліктері т.б.)
Қимыл қабілетінің дамуына сонымен қатар психо-динамикалық кепілақылар әсер ете алады (психо-динамикалық процесске жататын темперамент, мінез). Адамның қабілеті туралы оның оқуты процессі кезінде және қандай да бір қимыл-әрекетті орындаудағы жеткен жетістиіктері бойынша ғана емес, сонымен қатар оның қабілетті, дағдыны тез және жеңіл қабылдауы бойынша сынайды. Қабілеттер әіс-әрекетті орындау процессінде кзрініп дамиды. Қимыл-қабілетті дамыту үшін жылдамдыққа, күшке т.б-на байланысты дене жаттығуларын
қолдана отырып, белгілі бір әрекеттің шартын құру керек. Дегенмен, бұл қабілеттің дайындық нәтижесі реакцияның жеке нормапсына байланысты. Дене тәрбиесінің және спорттың пежагогы түрлі қимыл-қабілеттің әдістерін және негізгі құралдарын, сонымен қатарсабақты ұйымдастыру тәсілін жақсы білуі қажет. Мұндай жағдайда ол формангың, әдістің құралдың оптималдысәйкестігіне нақты таңдай алады. Қимыл-қабілеттің деңгейі (жоғары, орта, тӛмен) туралы нақты ақпараттарды соған сәйкес тестер арқылы алуға болады.
