ТОҒЫЗЫНШЫ САБАҚ
Зат есім. Зат есім жасайтын жұрнақтар. Зат есімнің сөйлемдегі қызметі. Көмекші есімдер.
Зат есім
(Заттың, ұғымның, құбылыстың атын білдіретін сөз табы. Сұрақтары: кім? кімдер? не? нелер?)
Тұлғасына қарай:
|
|
Құрамына қарай:
|
Негізгі з.е.
|
Туынды з.е.
|
Дара з.е.
|
Күрделі з.е.
|
Бөлшектеуге келмейтін түбір зат есім.
Мысалы:
у, ат, ант, бата, құдық, жапырақ т.б.
|
Түбір зат есімге және басқа сөз таптарына жұрнақ жалғануы арқылы жасалған зат есім.
Мысалы:
Біл-ім, дос-тық, бора-н, тарс-ыл, жаман-шылық т.б.
|
Бір ғана түбірден (негізгі немесе туынды) тұрады.
Мысалы:
от, ара, қант, оқушы, баспалдақ т.б.
|
Кемінде екі сөзден (біріккен, қосарланған, қысқарған және тіркескен) тұрады.
Мысалы:
кемпірқосақ, ата-ана, ҚазМҰУ мәдениет үйі т.б.
|
Жалпылай немесе жекелей атауына қарай:
|
|
Мағынасына қарай:
|
Жалпы есім
|
Жалқы есім
|
Деректі з.е.
|
Дерексіз з.е.
|
Біртектес заттардың жалпы атауы.
Мысалы:
қала
өзен
тау
кісі
кітап
|
Біртектес заттардың өз ішіндегі жекелеген атаулары.
Мысалы:
Алматы
Ертіс
Алатау
Абылай
“Абай жолы” романы
|
Көзбен көріп, қолмен ұстауға болатын заттар мен құбылыстардың атауы.
Мысалы:
Ағаш, қалам, су, домбыра, есік, сия т.б.
|
Көзбен көріп, қолмен ұстауға келмейтін, тек оймен, ақылмен ғана сезіп білетін ұғымдардың атауы.
Мысалы:
Қайғы, арман, сана, қуаныш, жақсылық, реніш т.б.
|
Зат есім жасайтын жұрнақтар
1. Зат есімнің рең мәнін тудыратын жұрнақтары
|
2. Есімдерден зат есім жасайтын жұрнақтар:
|
3. Етістіктен зат есім жасайтын жұрнақтар:
|
–й: атай, әкей, шешей, жездей.
–еке, -ке, -қа, -а,-е: атеке (атке), ағеке (ағке), әпеке (әпке), Мұқа (Мұқан, Мұхтар), Исеке (Иса), Жәке (Жамбыл), Нүке (Нұрпейіс).
–тай: ағатай, апатай, әкетай, шешетай.
–жан: ағажан, атажан, апажан, Абайжан.
–қан, -кен, -қай, -кей, -ан, -ң: балақан, бұзауқан, шешекей, Дәкен (Дәріқұл).
–шақ, -шек: құлыншақ, інішек.
–шық,-шік: қапшық, төбешік.
–ша, -ше: сандықша, күрекше.
–ш, -ыш,-іш: қалқаш, Нұрыш (Нұртай).
–сымақ: қорасымақ, таусымақ.
–екеш: Тас екеш тас та өзгереді.
|
–шы, -ші: қойшы, күйші.
–шылық, -шілік: шаруашылық, кеңшілік.
–лық, -лік, -дық, -дік, -тық, -тік: балалық, кісілік, адалдық, жеңілдік, жолдастық, биіктік.
–кер, -гер: айлакер, саудагер.
–кеш, -хана, -паз, -қой, -стан, -қор: шайхана, кітапхана, арбакеш, жемқор.
|
–м, -ым, -ім:байлам, күзем, қысым, түсім.
–ма, -ме, -ба,-бе,-па,-пе:ұрма, көрме, сүзбе, кеспе.
–қы, -кі, -ғы, -гі:алғы, тепкі, бұрғы.
–с, -ыс, -іс:талас, айтыс, жүріс.
–қ, -к, -ық, -ік, -ақ, -ек:тарақ, күрек, қызық, түкірік.
–ыш,-іш:қуаныш, таяныш, өкініш, сүйініш.
–н, -ын, -ін:боран, жуын, түйін.
–у:сабау, жамау, көсеу.
–ынды,-інді:шайынды, үйінді, үгінді.
–ғыш, -гіш, -қыш,- кіш:сүзгіш, сыпырғыш, білгіш.
–уыш, -уіш:өлшеуіш, бастауыш.
–ыр, -ір,-р,-ар,-ер:үңгір, шұқыр.
|
Мәтін тапсырмасы
1.Мәтінді оқып шығып әңгімелеп беріңіз.
2.Мәтінді бірнеше бөлімге бөліп,әрқайсысына тақырып ойластырып,алған тақырыптарыңызды негіздеңіз.
Достарыңызбен бөлісу: |
