Үстеуден сын есімін жасайтын
Жұрнақ Мысал
-қы, кешегі
-кі, бұрынғы
-ғы, -гі:
Сын есімнің шырайлары
1
|
2
|
3
|
4
|
Жай шырай
Заттың жай қа-лыпты тү-рін,түсін,сапа-сын көлемін білдіретін сын есімдер жай шырай болады.
|
Салыстырмалы шырай
Бір заттың сындық белгісін екінші зат-пен салыстырғанда кем не артық екенін білдіретін шырайдың түрі.
|
Күшейтпелі шырай
Белгілі бір сындық белгінің бір нәрсе өте артық не өте кем екенін білдіретін шырайдың түрі.
|
Асырмалы
шырай
Белгілі бір сындық белгінің бір нәрседен аса артық не аса кем екенін білдіретін шырайдың түрі.
|
Ешбір қосым-шасыз түбір және туынды сын есімдердің өзінен жасалады
|
1.-ірек,-рақ,-рек, -ырақ:
2.-лау,-леу,-дау,-деу,
-тау,-теу:
3.-қыл,-ғыл,-қылт,
-ғылт,-ғылтым,-тым,
-шыл,-шіл,-аң,-қай,
-шылтым,-шілтім,
-ғыш,-ілдір,-ша,-ше,
-қай.
|
Негізгі сын есім-дердің алдынан күшейткіш буынның қосарлануы
арқылы жасалады
|
Сын есімнің алдынан күшейткіш үстеулердің
(тым,өте,нағыз,аса,нақ, т.б.) тіркесіп келуі арқылы жасалады
|
Сын есімнің сөйлемдегі қызметі
Сөйлем мүшесі
|
Анықтауыш
|
Баяндауыш
|
Толықтауыш
|
Бастауыш
|
Пысықтауыш
|
Ереже
|
Сын есім сөйлемде негізінен анықтауыш болады.
|
Сын есім
сөйлем соңында келіп, баяндауыш болады
|
Сын есім заттанып келіп, толықтауыш болады.
|
Заттанған сын есім атау септігінде тұрып, бастауыш болады
|
Сын есім етістіктің алдынан келіп, іс-әрекеттің сынын білдіріп, пысықтауыш болады.
|
Мысалдар
|
Қырдағы қызыл-сары гүлдер көздің жауын алады. Ол кең бөлмеде жалғыз отыр. Саматтың жүйрік тазысы бар.
|
Сен менен өткен ақылдысың. Оның жақсы көретін түсі-жасыл.
|
Жақсыдан үйрен, жаманнан жирен. Жаманға сырыңды айтпа.
|
Сыпайы сырын сақтар, әдепті арын сақтар.
Олардың кішілеуі ойынға кірді.
|
Ол домбырада шебер ойнады. Ол футболды керемет ойнайды. Ол әнді жақсы айтады. Ол
|
Мәтін тапсырмалары
Мәтінді оқып шығып, аударыңыз.
Мәтін бойынша жоспар құрыңыз.
Орыс тілінен еркін аударма түрінде аударыңыз.
ҚОЙ ҚЫРҚУ
Қой қырқудың және жүнді өткізуге дайындаудың технологиялық процестері мынадай операциялардан тұрады: қойды қырқу, жүнді тасымалдау, жүнді сұрыптау, жүнді престеу және теңді маркировкалау, теңді автотранспортқа тиеу, пункттің ішін және жұмыс орындарын тазалау, қырықтық машинкасының пышақтарын қайрау, қырықтық техникаларын ретке келтіру және жөндеу, таза жүн шығымын анықтау.
Бұрынғы әдіс бойынша қойдың аяғын байлап, сөреде қырқатын. Бұған уақыт көп жүмсалып, еңбек өнімділігі төмен болатын. Осы жайды ескеріп, біздің елімізде, әсіресе, соңғы жылдарда, қой қырқудың шапшаңдатылған орынборлық әдісі кеңінен тарап, шаруашылық практикасында қолданылып жүр. Бұл әдіс жаңа зеландиялық әдіске сүйене отырып, Орынбор облысында тұңғыш рет қолданылды, сондықтан да орынбор әдісі деп аталады.
Қойды бұл әдіспен қырқудың бір ерекшелігі — қырықтықшының іс-әрекеті бір бағытта, белгілі бір қатаң тәртіппен жүргізіледі, күш аз жұмсалады, әрі машинка өнімді жұмыс істейді. Қой тез қырқылады, сапасы да жақсы болады. мұның өзі жабағы жүнді бөлектемей, бір тұтас шығаруға мүмкіндік береді.
Е. Т. Сатқановтың мәліметі бойынша байырғы әдіспен қырыққанда қырықтықшылар күніне 25 қой, ал шапшаңдатылған әдісті қолданғанда 50—54 қой қырыққан. Сонымен қатар әрбір центнер жүнге жұмсалған еңбек шығыны 1,8 адам-күннен 0,8 адам-күнге дейін, әрбір қойды қырқуға шыққан ақшалай шығын 40,8 тиыннан 25,8 тиынға кемітілген.
Достарыңызбен бөлісу: |
