- Мен сіздердің фирмаларыңызға хабарландыру бойынша келіп тұрмын. Сіздерде менеджерлік бос орын бар ма? -

• 
  Қазақ экономикалық университетін қызыл дипломмен бітірдім.
  
• 
  Жұмыс тәжірибеңіз бар ма?
  
• 
  Иә, бес жылдық жұмыс тәжірибем бар.
  
• 
  Сіз қазақ, ағылшын тілдерін жақсы білесіз бе?
  
• 
  Қазақ тілінде жақсы сөйлеймін, ағылшын тілін де біршама тәуір білемін.
  
• 
  Өте жақсы. Ондай болса, сіздің жұмысқа орналасуға қажетті құжаттарыңыз дайын ба?
  
• 
  Иә. Менде жоғары білімім туралы диплом, жеке куәлік, төлқұжат, еңбек кітапшасы(жеке іспарағы), әлеуметтік жеке код(ӘЖК), салық төлеушінің тіркеу нөмірі(СТН), зейнетақы шарты бар.
  
• 
  Онда сіз жұмысқа қабылдау туралы өтініш жазыңыз. Мінездеме мен өмірбаян керек. Сонымен бірге түйіндеме жазып қалдырыңыз. Ертең келіңіз.
  
• 
  Рақмет, сау болыңыз!
  
• 
  Сау болыңыз. Біз сізді күтеміз.
  

• 
  Сәлеметсіз бе?
  
• 
  Сәлеметсіз бе? Иә сұраңыз.
  
• 
  Мен жұмыс туралы өтініш жазып қалдырып едім. Қорытындысын білуге бола ма?
  
• 
  Қазір қарайын. Міне, сіздің өтінішіңіз қаралыпты. Бастық қол қойыпты. Сіз жұмысқа қабылданыпсыз. Құттықтаймын!
  
• 
  Өте қуаныштымын. Ықыласыңызға үлкен рақмет! Қызметке қашан кірісейін?
  
• 
  Ертеңнен бастап кірісіңіз.
  
• 
  Ертеңге дейін сау болыңыз.
  

1. Қызметтік құжаттар бейтарап(нейтральный) қалыппен, ресми түрде жазылуы керек. Қызметтік хат жазу барысында адресатты марапаттап, мадақтайтын немесе намысына тиетін, дөрекі сөздерді қолданудан аулақ болған жөн.

2. Қызметтік хаттар мүмкіндігінше сирек және қысқа жазылуы керек. Қағаз бен сөздің көптігі істі жылдамдатуға септігін тигізе қоймайды. 3. Хатыңыз көпшілікке түсінікті тілмен және ресми түрде жазылуы керек. 4. Ісқағаздарын жазарда көнерген сөздер, архаизмдер, диалект сөздер, қазіргі қазақ тілінде ескіріп, айналымнан шыққан тіркестер қолданылмайды. 5. Сөйлем баяндауышы ашық райда (пайдаланалылады, қаралады, қолдануда, жүріп жатыр, ескертіледі) немесе бұйрық райда тұруы керек (орындалсын, шешілсін, келісілсін, жеткізілсін, қаралсын т.б.).
5-тапсырма. Орыс тіліндегі өтініш үлгісін қазақ тіліне аударыңыз. Қазақ тілінде басқа мәселеге арналған өтініш жазыңыз.
Начальнику отдела эксплуатации

Управления жилищно коммунальным

хозяиством Акимата Ауэзовского

района г.Алматы

Жильцы дома № 26, мкр. Калкаман.

г.Алматы.

15 января 2012 года

2. Шағым хатқа ... беруші адам, кейде хат мазмұнына ... мекеменің жауапты ... қол қояды. (Керекті сөздер: қызметкері, шағым, байланысты)

3. Ресми-іскерлік қарым-қатынас деп кәсібі, ... байланысты жұмыс немесе қызмет орындарында, ... мекемелерде жүзеге асатын ... түрін айтамыз. (Керекті сөздер: қарым-қатынастың, мамандығымен, мәдени-көпшілік)

4. Мінездеме ... басқа бір вакансияға я болмаса ... ұсыну... да жазылады. (Керекті сөздер: оқу орнына, мақсатында, қызметкерді

сыйлық алу - айлық алу жолақы - еңбекақы

жұмыссыз - зейнеткер

қысқартуға түсу - жұмыстан шығу

салық төлеу - айып төлеу
9-тапсырма. Мына сөздердің қазақ тіліндегі баламасын жазыңыз.
место жительство –

допольнительная сведения –

обязан к воинской службе –

удостоверять, подверждать –

устроиться на работу –

принимать на работу –

принести справку с места работы –

руководствоваться –

служебные письмо –

переходом на другую работу –

уходом на пенсию –

временно возглавить –

издавать приказ –

ознакомиться с приказом -

тұрмысқа шығу – выходить замуж

үйленген - женат

жұмыс істеген жылдары – трудовой стаж

әскери атағы – воинское звание

лауазым, қызмет - должность

марапаттау, мадақтау – наградить

сеніп тапсыру – доверять

қызметкер – служащий

беделді - авторитетный

еңбекқор – трудолюбивый

бойдақ - холостой

еңбек кітапшасы(жеке іспарағы) – трудовая книжка(личный листок)

әлеуметтік жеке код(ӘЖК) – социальный индивидуаьный код(СИК)

салық төлеушінің тіркеу нөмірі(СТН) – регистрационный номер налогоплательщика

зейнетақы шарты – пенсионный договор

Жауапкершілік, адамдармен қарым-қатынас орнатуға бейімділік, ұстамдылық, мақсаттылық, ұйымдастырушылық, басқарушылық қабілеттер, ұжыммен жұмыс істей білу, ұқыптылық, алға қойған міндеттерге шығармашылық көзқарас, саяхатқа шығу, би, домбырада ойнау, кітап оқу мақтау грамоталары, сертификаттар, наградалар, патенттер.

тұрмысқа шығу – выходить замуж үйленген – женат жұмыс істеген жылдары – трудовой стаж әскери атағы – воинское звание лауазым, қызмет - должность марапаттау, мадақтау – наградить сеніп тапсыру – доверять қызметкер – служащий беделді - авторитетный еңбекқор – трудолюбивый бойдақ - холостой еңбек кітапшасы(жеке іспарағы) – трудовая книжка(личный листок) әлеуметтік жеке код(ӘЖК) – социальный индивидуаьный код(СИК) салық төлеушінің тіркеу нөмірі(СТН) – регистрационный номер налогоплательщика зейнетақы шарты – пенсионный договор

-        Туған жерің?

-        Ұланымын Қарасаз деп аталатын ауылдың.

-        Туған жылың?

-        1931. Құрдасымын Шәмілдің.

-        Жынысың кім?

-        Еркекпін ғой, еркекпін! Және-дағы тәуірмін...

-        Партияда барсың ба?

-        Жоқпын.

Бірақ коммунистік көзқараспен қараймын.

-        Шыққан тегің?

-        Шаруамын.

Бар тірліктен бағалы оны санаймын.

-        Білімің ше?

-        Орташа ғой.

Алайда өзім жоғарыға балаймын.

-        Ана тілің?

-        Қазақша.

Қысылғанда орысша да, немісше де, тағы бар.

-        Қайда істедің?

-        Мынау «Еңбек кітапшамнан» танып ал.

Оқымаған, дипломсыз демесең,

Бір басымнан бар мамандық табылар.

-        Міндеттісің бе әскерге?

-        Міндеттімін.

Біздің әлі жас кеуде.

Жауынгердің ұлымын ғой,

Жанын қиған Мәскеуге.

-        Сөгіс алып көрдің бе?

-        Ол жағынан періште едім дей алмаймын

Мен мүлде.

Ойлы-қырлы бүл өмірде болады ғой мүлт кету,

Ол өзі бір еншісі ғой ездің әрі ердің де...

-        Шетелдерде болдың ба?

-        Болғамын жоқ.

Олар маған тұрған да жоқ қол бұлғап.

Қалсам болды, өлсем болды жайыммен,

Осы отырған орнымда-ақ.

-        Мекенжайың?

-        Мекенжайым - жер менің.

Жерде жүрген ақын деген пендемін.

Қалам, қағаз, уақыт бер тек аздаған,

Мен өмірді жырлау үшін келгемін!

М.Мақатаев
15-тапсырма. Мақал-мәтелдерді қазақ тіліндегі бар нұсқаларымен аударыңыз.
Үлгі: За много дел не берись, а в одном отличись – Екі кеменің құйрығын ұстаған суға кетеді.
Не откладывай на завтра то, что можно делать сегодня.

Какие труды, такие плоды.

Терпение и труд, все перетрут.

Труд человека кормит, а лень портить.

А) көрсетеді

В) жасайды

С) береді

Д) етеді

Е) қылады

2. Іскерлік қарым-қатынаста жиі қолданылатын құжат түрі:

А) түйіндеме

В)визит карточкасы

С) арыз

Е) өмірбаян

3. Жұмысшы мен жұмыс берушінің құқықтары белгіленетін құжат түрі:

А) шарт

С) бұйрық

Д) кесім

Е)қызметтік хат

4. Іс қағаздарын жазу барысында жиі кездесетін етістіктер:

А) қамтамасыз ету, мәлімдеу, баяндау, хабарлау

В) жүктеу, келгенде, көріпті, өтіну,

С) асықты, ақпарат берді, баға бегілеу, ұсынды

Д) жоспарлады, айықты, көмек көрсетсін, анықтау

Е) қуансын, жіберу, мәлімдеді, тексерген

5. Іс қағаздарын жазу барысында хабарлау, мәлімдеу мақсатында қолданылатын құрылымдар:

А) - ... туралы мәлімдеймін, ... ұйым хабарлайды, ... туралы сізге мәлімет жеткіземін, баяндаймын

В) - ... ақпарат беріңіз, ... шешім қабылдады, ... жол берілмесін, ...айтып берді

С) - ... мүмкін емес, ... көңілді отырды, ... жиналыс өткізді, ...баяндама жазды

Д) - ... туралы айтамын, ... хабар береміз, ... жайында жаздық, ... туралы келістім

Е) рұқсат етемін, іссапарға барыңыз,

6.Мекеме басшысының атына жазылып, белгілі бір тілекті білдіретін құжат ________ деп аталады.

А) Қолхат

Б) Өмірбаян

С) Өтініш

Д) Сенімхат

Е) Кепілхат

7. «Атқарып жүрген қызметіне лайық» деген қорытынды қай құжатқа тән?

А.Өмірбаян

В.Мінездеме

С.Түйіндеме

Д.Өтініш

Е. Қолхат

8. Сөйлемді толықтырыңыз: Жұмыстан босату... сұраймын.

А) –да

С) –ға

Е) –ың

А) өмірбаян

Б) мінездеме

С) түйіндеме

Д) хаттама

Е) жеке іс парағы

10. Сөйлемді толықтырыңыз: Өтінішке ________ қол қояды.

А) студент

Б) мекеме басшысы

С) оқытушы

Д) топ басшысы

Е) өтінішті тіркеуші

11. Анықтама қандай мақсатта жазылады?

А. Кепілдік беру мақсатында

В. Деректі растау мақсатында С. Ақпараттың растығын анықтау мақсатында Д. Мәліметтерді жинақтау мақсатында Е. Бір нәрсе жайында өтіну мақсатында

12. «Внеочередной отпуск» тіркесінің дұрыс баламасын көрсетіңіз.

А) кезексіз демалыс

Б) кезектен тыс демалыс

С) мерзімсіз демалыс

Д) уақытша демалыс

Е) уақыттан тыс демалыс

13. Ең қысқа көлемде жазылатын ісқағазының түрін атаңыз.

А. Сенімхат

В. Анықтама

С. Өтініш

Д. Хаттама

Е. Кепілдеме

14. Сөйлемді толықтырыңыз: Демалысқа ..................байланысты өтініш бердім.

А) кетуіме

Б) алуыма

С) жетуіме

Д) шығуыма

Е) шақыруыма

16. Жеке қасиет - ..........................

А) ағылшын тілін білу

В) басшылық қызмет

С) компьютерді білу

Д) парасаттылық

Е) еңбек өтілі аз

17. «Әскери міндетті» тіркесінің аудармасы

А) военный

Б) военное подразделение

С) воинское звание

Д) военное формирование

Е) военнообязанный

18.Іс қағазының қай түрінде мерзімдік деректің нақтылығы ерекше талап етіледі?

А) сенімхатта

В) келісімшартта

С) хатта

Д) жарнамада

Е) түсініктемеде

19. Құндылығы жоғары заттарды алу барысында рәсімделетін құжат түрі.

А.Қолхат В.Сенімхат С.Кепілхат

Д. Қызметтік хат

Е. Бұйрық

20. Іс қағазының қай түрінде орындаушыға нақты міндет жүктелгені көрсетіледі?

А. Кепілдемеде

В. Жеделхатта

С. Бұйрықта

Д. Арызда

Е. Анықтамада
Глоссарий
Өмірбаян – автордың өзі туралы жазатын құжаты.

Мінездеме – белгілі бір адамды өмірбаяндық, біліктілік, адамшылық тұрғыда сипаттайтын құжат.

Өтініш - мекеме басшысының атына азылып, белгілі бір тілек өтінішті білдіретін құжат.

Түйіндеме –талапкердің өмірбаяны, білімі, мамандығы, кәсіптік шеберлігі, біліктілігі туралы қысқаша жазылған құжат.

Сенімхат – белгілі бір адамның өз өкілеттігі мен құқын екінші бір адамға берігенін растайтын құжат.

Анкета – белгілі бірқызмет орнына жұмысқа тұрар алдында толтыратын өзің жайлы толық мәлімет беретін ең қажетті жазбаша құжат түрі.

Бақылау сұрақтары
1.Ресми ісқағаздар тілінің ерекшелігі қандай?

2.Ресми ісқағаздар стилі қандай жұмыстар жүргізуге байланысты?

3. Ресми ісқағаздар қандай орындарда қолданылады?

4. Ресми ісқағаздарда қандай дайын тіркестер мен термин сөздер жиі қолданылады?

5. Ресми ісқағаздарының стильдік сипаттары қандай?

6. Бірізділік дегеніміз не?

2. Екі жаққа да бірдей жауапкершілік жүктейтін ісқағазының үлгілерін атаңыз.

3.Қолхат пен сенімхат берудің үлгісін жазыңыз. Бұлардың айырмашылығы мен ұқсастығын көрсетіңіз.

4. Анкета қай кезде жазылады, ал түйіндеме ше? Бұлардың айырмашылығы мен ұқсастығын көрсетіңіз.

5. Бірнеше үлгідегі түйіндемелер жазыңыз.
СӨЖ тапсырмасы
1. Іскерлік қатынастағы жеделхаттың тиімділігі неде?

2. Телефонограмма қандай жағдайда, кімдерге беріледі?

3.Университетте өтілетін мәдени шаралар жайлы басқа институтқа жіберілетін телефонограмманың мәтінін құрастырыңдар.
Пайдаланған әдебиеттер

1. 
   Дүйсембекова Л. «Іс қағаздарын қазақша жүргізу». Алматы, «Ана тілі» 2000 ж.
   
2. 
   Алтынай Т. «Кәсіби экономика тілі». Алматы, «Қазақ Университеті». 2009 ж.
   
3. 
   Сәбден О. Бәсекелестік экономика Алматы 2007 ж.
   
4. 
   Бекеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. « Кәсіби экономика тілі». Астана, «ТАНЫМ». 2003 ж.
   

Қазақ тілі дүниежүзіндегі ең бай, беделді де бейнелі тілдердің бірі. Қарап отырсақ, ана тіліміздің халықтың көшпелі тұрмысынан туған төрт түлік малға, аңға, құсқа, т.б.табиғат құбылыстарына байланысты теңеу, эпитет, метафораға, мақал мен мәтелдерге байланысты атауларына басқа тілден балама табу қиын. Қазақ тілінің құрамындағы сөздердің саны ұлан-ғайыр көп. Сондай-ақ қазақ тілінің сөз байлығы әртүрлі арналар мен салалардан құралған. Оның басты бір негізі - тіліміздің ежелден бергі байырғы, төл сөздері, олардан өрбіген туынды сөздер, біріккен сөздер, қос сөздер, көп мағыналы сөздер, омонимдер, синонимдер, антонимдер, өзге тілден енген сөздер, мақалдар мен мәтелдер, фразеологиялық (тұрақты) тіркестер, неологизмдер, терминдер,

Сөз байлығы – оралымды тілге қойылар талаптың бірі. Сөзі жұтаң адамның ойы да таяз тартып тұрады. Соның салдарынан мақсатсыз қайталау да көп болады. Сондықтан сөз мәдениетіне ден қойған адам сөз байлығына ерекше көңіл бөлу керек. Адамның мәдениеттілігі білімімен, дүниетанымымен, еңбектегі қол жеткен табыстарымен ғана шектеліп қоймай, сөйлеу және жазу тілінің тазалығымен, байлығымен, өткірлігімен де анықталады.

Тіл мәдениетінің басты талаптарының бірі – дұрыс айтылып, дұрыс жазылуы.

Орфоэпия (грек.orhoepcia, orhos – дұрыс, ерos – сөз – ауызша сөздің дыбысталуын қамтамасыз ететін ұлттық тіл нормасының жиынтығы. Әдетте сөздің бірізді дыбысталуы ауызба-ауыз тілдесуді жеңілдетуге ықпалын тигізеді. Орфоэпия деген ұғым тілдің фонетикалық жүйесіндегі фонемалардың, сөздер мен грамматикалық тұлғалардың, сондай-ақ сөз үндестігі, сөз үйлестігі, сөз екпіні, интонациялық құрылымдар, т.б. дыбысталуын қамтиды.

Қазақ тілінің дыбыс жүйесінде әсіресі дыбыс үндестігі ерекше орын алады. Кейбір зерттеулерде сөздің бірыңғай жуан немесе жіңішке, бірыңғай езулік немесе бірыңғай еріндік болып айтылуының мәні ерекше. Сондықтан дыбыс үндестігі қазақ тілі орфоэпиялық негізгі нормаларының бірі болып табылады.

Сондай-ақ қазақ тіліндегі дауыссыздардың бір-бірімен үйлестілігі (ассимиляция) айтылуы: [башшы] басшы, [біссіз] бізсіз, [түңгү] түнгі, т.б. орфоэпиялық норма үшін ерекше мәні бар.

Орфоэпиялық норма да адамның сөз мәдениетінің қандай екенін көрсетеді. Құлаққа жағымды, көңілге қонымды, буын жігі, екпіні бұзылмай, сөздің әуіні мен ырғағына мән берген адамның сөзі әсерлі болады. Сөздердің кейбірі жазылуы бойынша айтылса, күлкілі естіледі. Тілдік заңдылықтарға сәйкес олардың айтылуы бөлек.

Мысалы:

Жазылуы	Айтылуы
Тәкаппар Аппақ Көкөніс Жүрек Жайында Менмендік Зиянкес ақ алма	Тәкәппар Әппәқ Көгөніс Жүрөк Жәйіндә Меммендік Зиаңкес Ағ алма