Доцент Ж. Ш.Әбіш Іскерлік әлемі. Экономикалық терминология негіздері. Сөздің дәлдігі. Тақырыптың тірек сөздері
жүктеу/скачать 6,05 Mb.
|
– Алматыда барынша дарынды, шығармашыл жандар тұрады, солардың арқасында әсем қаламыз жыл сайын көркейіп, құлашын кеңге жайып, гүлдене түсуде. Мен сіздердің барлықтарыңызға табыс, ұшқыр ой мен шабыт тілеймін. Өзіміз де, қаламыз дами беретін боламыз. Отандық тауарлар озық болатын күн алыс емес, - деп қорытындылады өз сөзін қала әкімі.Тілші: – Әңгімеңізге рақмет.Алматы қаласының әкімі «Үздік Қазақстандық тауар» атты өңірлік конкурстың жеңімпаздарын арнайы дипломдармен, бағалы сыйлықтармен марапаттады. 17-тапсырма. Көр түбіріне қосымшалар жалғау арқылы сөз жасаңыз. сін іс гіш е ер мен ген ін ме у се көр Глоссарий Тұсаукесер – қазақи салт-дәстүрдің бірі, қазір бұл мағына кеңейтіліп, әр түрлі ұйым, бірлестік, кәсіпорын, өндіріс т.б. алғашқы ашылу салтанатын да осылай атайды. Тауар – ірі көлемде сатылатын ауыл шаруашылық тауарлары, металдар мен шикізат . Отандық тауарлар – жергілікті, өз республикамызда шығарылатын тауар түрлері. Лизинг – орта және ұзақ мерзімді жалдау (көбіне машина, құрал-жабдықтарды) ,бұл кезде мерзім аяғына қарай жалгер мүлікті қайтып береді не меншігіне алады: екі жағдайда да алдын ала келісілген шарт бойынша жүргізіледі. Қор – а) қандай да бір мақсатқа арналған ақша сомасы; ә) әлеуметтік немесе қайырымдылық мақсаттарға өсиеттелген қаражаттарды басқаратын мекеме. Сауда биржасы – нарықтың ұйымдасқан түрі. Ол тауар айырбастау, тауар ақша әдіс-тәсілдерін реттеп отырады. Декларация – төлеуді нақты бір күнге белгілеген компания директорлары кеңесінің актысы. Капитал – табыстың жер және жалдамалы еңбек сияқты басқа екі көзімен тұрақты табыс әкелетін меншік актив. Келісімшарт – бір жақтың екінші жақ үшін қандай да бір шарт бойынша бірдеңе істеуге міндеттеме алатын ауызша немесе жазбаша келісімі. Экспортқа өнім шығару –шетелдік клиенттерге тауарлармен (өнімдермен) қызмет көрсету. Тест сұрақтары 1. Тұсаукесер қандай мағына береді? А) Қазақи салт-дәстүрдің бірі, қазір бұл мағына кеңейтіліп, әр түрлі ұйым, бірлестік, кәсіпорын, өндіріс т.б. алғашқы ашылу салтанатын да осылай атайды. В) Аттың тұсауын шешу. С) Тұсауды кесіп алу. Д) Әннің аты. Е) Би билеу. 2. Сәбидің тұсау кесу рәсімінде пайдаланылатын тұсау неден жасалады? А) шөп, жіп, ішек В) ағаш
С) темір Д) қайыс
С) алтын 3.«Қазақстан көлік лизингтік компаниясы» өзінің алдына неше стратегиялық бағыт қойып отыр? А) 5; В) 4;
С) 3; Д) 9,
Е) 2. 4. Көрме сөзінің аудармасын табыңыз. А) арена В) выставка С) ринг Д) площадь Е) торговля 5. Отандық тауар сөзінің аудармасын табыңыз. А) импортный товар В) простой товар С) дешевый товар Д) отечественный товар Е) дорогой товар 6. ... озық болатын күн алыс емес. А) Отандық тауарлар В) Жай тауарлар С) Күрделі тауарлар Д) Қажетсіз тауарлар Е) Арзан тауарлар 7. Әсем қаламыз жыл сайын көркейіп, құлашын кеңге жайып, ... түсуде. А) гүлдене В) азая
С) биіктей Д) тоғая
Е) молая 8. Елімізде отандық тауарлар ... сатылады. А) үйде В) орманда С) ұшақта Д) теңізде Е) биржада 9. Отандық тауарлар деп қандай тауарларды айтады? А) шетелге шығатын тауар В) сатылмайтын тауар С) айырбастауға болатын тауар Д) жергілікті, өз республикамызда шығарылатын тауар Е) басқа жақтан келетін тауар 10. Тұсаукесер сөзінің аудармасы қалай аталады? А) акция В) презентация С) биржа Д) валюта Е) менеджмент 11. Барлық дамыған елдерде тауар ... сатылады. А) аукционда В) базарда С) дүкенде Д) жәрмеңкеде Е) биржада 12. 2010 жылы бюджет қаржысы ... теңгені құрады. А) 100 млрд В) 90 млрд С) 102 млрд Д) 75 млрд Е) 81 млрд. 13. Алматы - еңбекқор, донор қала, ол республика бюджеті кірісінің ... % -ын береді. А) 27 В) 15
С) 30 Д) 41
Е) 31 14. Биржадағы сауда ... түрінде болуы керек. А) қолма-қол В) жарнама С) аукцион Д) үстеме бағада Е) бөлшек сауда 15. Қазақстанның Тәуелсіздігін паш ететін ... тауарлар. А) сапалы В) қымбат С) тәуелсіз Д) отандық Е) бағалы 16. Қазақстан экономикасын дамытушы негізгі жер асты пайдалы қазбасы қалай аталады? А) көмір В) темір
С) мыс Д) мұнай
Е) мырыш 17. Жарнама сөзі қандай мамандыққа байланысты айтылады ? А) бухгалтер В) инженер С) эколог Д) қаржыгер С) әлеуметтік жұмыс 18. Ақпараттық жүйе қай мамандыққа байланысты айтылады? А) бухгалтер В) инженерлік экономика С) эколог Д) қаржыгер С) әлеуметтік жұмыс 19. Аудит сөзі қай мамандыққа байланысты айтылады? А) бухгалтер В) инженерлік экономика С) эколог Д) қаржыгер С) әлеуметтік жұмыс 20.Банк сөзі қай мамандыққа байланысты айтылады? А) бухгалтер В) инженерлік экономика С) эколог Д) қаржыгер С) жергілікті басқару
2.Тақырып бойынша жаңа сөздерді пайдаланыңыздар. 3. Отандық тауарлардың құндылықтары мен түрлі проблемаларын шешу жолдарын ұсыныңыздар.
2. Отандық тауардың түрлерін жазыңыздар. Пайдаланылған әдебиеттер 1. Қазақ тілі. Оқу құралы.ІІ бөлім.А, «Экономика» 2010, 173б. 2. Қ.Бектаев Үлкен қазақша-орысша сөздік. Алтын қазына. 2001. 3. Н.Қ.Мамыров. М.А.Оспанов. Е.Қ.Құдайбергенов. Ж.Ш.Әбішев. І.М.Төленов. Орысша-қазақша қазіргі экономикалық терминдердің түсіндірме сөздігі. «Экономика» 1999. 4.Қ.Ж.Әбдірахманова. Қазақ тілі. Оқулық. «Жазушы» 2000 ж. 5. Интернет ............
Дәстүрлі практикалық стилистикада «стиль» термині тілдің нормативті-стилистикалық ережелеріне сәйкес келу дәрежесін білдіреді (мысалы, «жақсы стиль», «жаман стиль»). Стиль терминінің кең мағынасы – сөйлеу мәнерін білдіріп келсе, тар мағынасы – жеке шығарманың немесе жазушы шығармашылығының тілдік ерекшелігі (көркем әдебиет стилистикасы тұрғысынан алғанда) дегенді білдіреді. Соңғы мағынасында «стиль» термині әдебиеттік стилистикада да қолданылады. Барлық жағдайда да «стиль» термині тілдік қолданымға байланысты айтылады. Стильді тілдің стилистикалық бояуға ие құралдарының жиынтығы ретінде түсіну тілдік құрылымның стилистикалық белгілеріне арнайы назар аударудан туған түсінік. Ғылымда «тіл стилі», «сөйлеу стилі» ұғымдары да бар. Тіл стильдері мен сөйлеу стильдерінің ерекшеліктері тіл мен сөйлеудің ерекшеліктеріне сәйкес келеді. Тіл – қатынас құралы, сөйлеу – сол құралдың іске асуы, яғни белгілі бір қызметтегі көрінісі. Сондықтан сөйлеу стильдері дегенді тіл стильдерінің іске асуының нәтижесі, іс жүзіндегі көрінісі деп қарауға болады. Сөйлеу стильдері әр уақытта жанрлар мен байланысты болып келеді. Тіл стильдері, сөйлеу стильдері, сөйлеу жанрлары арасындағы тәуелділікті мынадан байқауға болады. Тіл стильдері сөйлеу стильдерімен сәйкесті болса, соңғыларының нақты көрінісі сөйлеудің әртүрлі композициялық формаларында немесе жанрларында жүзегеасады. Стилистика – тілдің қолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым, ол тілдік белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Қазақ әдеби тіл стильдері: 1. ауызекі сөйлеу стилі 2. көркем-әдебиет стилі 3. публицистикалық стиль 4. ресми іс қағаздар стилі 5. ғылыми стиль Ресми немесе іс қағаздар стилінің ерекшелігі, онда акт дәл көрсетіліп, бір ізбен жүйелі жазуға айрықша мән беріледі. Қазақ тілінде қолданылып жүрген қалыптасқан сөз орамдарының көпшілігі орыс тілінің ықпалымен жасалған: қызу мақұлдау, қызу қарқын, тұрмыстық қызмет, қызмет көрсету, жүзеге асыру, қамтамасыз ету, өз күшінде қалдыру, қол жеткен табыс, кең жол ашу, іске қосу, мәселе көтеру, алғыс жариялау, сөгіс жариялау. Көптеген сөздер белгілі стильге телулі болады, қолданылу жағынан шектеліп отырады. Мысалы: тағайындалсын, міндеттелсін, осы анықтама берілді, қаулы етеді, жарлық етеді т.б. Ресми іс қағаздарында кейде бір заттың я ұғымның атауы қолданылу орнына қарай әр түрлі аталады. Мысалы, адам деген сөз ресми құжаттарда – азамат, жолдас, телефон станциясында – абонент, ательеде – заказ беруші, шаштаразда – клиент, ауруханада – науқас, санаторииде – демалушы, тынығушы, транспортта – жолаушы т.б. болып табылады. Іс қағаздары стиліне әр түрлі мекемелерде жүргізілетін жазу үлгілері болады. Ресми құжат стильдеріне тән белгілер: - мазмұнының қысқа әрі тұжырымды баяндалуы; - тұжырымдардың дәл, нақты болуы; - сөздер мен терминдердің нақты, тура мағынасында пайдаланылуы; - терминдер мен тұрақты орамдардың бірегейлігі; - терминнің ең қолданылу жиілігі жоғары, Мемлекеттік терминология комиссиясы бекіткен нұсқасының пайдаланылуы; - қалыптасқан мазмұндық-құрылымдық нормалардың қатаң сақталуы. 2. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз: Тілдің негізгі қызметі қандай? Тіл стильдерін атаңыз. Ресми құжат стильдеріне тән белгілерді атаңыз. 3. Кестені есіңізде сақтап, екінші кестені өзіңіз толтырыңыз: Стиль түрлері туралы 1-кестені оқып шығыңыз. Стильдердің қолдану аясын, қызметін т.б. да ерекшеліктерін есте сақтаңыз. Стиль түрлері туралы мәліметтерді есте сақтай отырып, оқу құралының көмегінсіз 2-кестені толтырыңыз. 1-кесте Стиль түрлері мен ерекшеліктері
2-кесте Стиль түрлері мен ерекшеліктері
Мәтінді оқып шығып, мазмнын айтып беріңіз. Алғашқы банктер қашан пайда болды? Алғашқы Банктер орта ғасырда Солтүстік Италияда, кейінірек Германия мен Нидерландтың сауда орталықтарында пайда болды. Банк ісінің ілгері дамуына, әсіресе, 1716—1720 жылы Франциядағы Джона Ло банкінің ықпалы зор болды. Ол алғаш рет ақша эмиссиясын жүзеге асырды. Оның шығарған банкноттары айналым барысында мемлекеттік қағаз ақшаға айналды. Басты мақсаты пайда табуды көздеген банк өнеркәсіп пен сауда капиталистерінің мол ақша қаржыларын өзіне тарта бастады. Олар қарызға металл ақша беруден енді ірі өндірісшілерге борышқорлық міндеттемелер арқылы несие беруге және клиентінің ағымдағы есеп-шотына ақша аударуға көшті, сөйтіп қарыз капиталының қозғалысын ұйымдастыратын ерекше қаржы кәсіпорны ретінде өріс алды. 20-ғасырдың басында банк ісі мен өнеркәсіптің шоғырлануы және монополиялануы Банктердің рөлін едәуір өзгертіп, банк белгілі бір салаға не кәсіпорынға жүйелі түрде несие беруге көше бастады. Олар, көбіне, ұзақ мерзімді қарыз беруге (8 — 10 жылға дейін) ұмтылды. Өнеркәсіп, көлік, сауда және басқа да акционерлік қоғамдардың құнды қағаздарын (акциялар, облигациялар) рынокқа шығару және орналастыру нәтижесінде банк өнеркәсіппен етене жақындасып, кәсіпорындардың құнды қағаздарының бақылау пакетін өз қолына шоғырландырды. Осының нәтижесінде 20-ғасырдың алғашқы ширегінде Ұлыбритания мен Германияда ірі-ірі банктер екшеліп шықты. Банк жұмысы барған сайын өркендеп, енді олар жәй делдалдық рөлінен асып, барлық ірі саудагерлер мен ұсақ қожайындардың бүкіл ақша капиталын жинап, белгілі бір елдегі өндіріс құрал-жабдықтары мен шикізат көздерінің көбін билеп отыратын монополиялық құрылымға айналды. Мысалы, 1979 жылы Жапониядағы 13 “қалалық банк” (Мицубиси бэнк, Сумитомо бэнк, т.б.) бүкіл несие жүйесіндегі активтердің 46%-ын өз қолында ұстады. Ал Ұлыбританияның несиелік жүйесін 4 банк монополиясы: Нэшнл Вестминстер бэнк, Барклейз бэнк, Мидлэнд бэнк және Ллоидз бэнк билейді. Нью-Йорктегі аса ірі банктер — Чейз Манхеттен бэнк пен Кемикл бэнк қаржылық-монополистік Рокфеллер тобы арқылы жұмыс істеді. Ол ірі өнеркәсіп салаларын (“Боинг”, “Геркулес”, “Монсанто” компанияларды, т.б.) өз уысында ұстап отыр. Оқып шығыңыз. Жазылу мәнерін есте сақтаңыз. 4. Банкте Салымшы: – Сәлеметсіз бе? Банк қызметкері :– Сәлеметсіз бе! Біздің банкке қош келдіңіз! Салымшы: – Мен «Кең дала» Акционерлік қоғамынан келіп тұрмын. Өзімнің қаражатымды депозиттік салымға салсам деп едім. Сіздің банктеріңіз маған көмектесе ала ма? Банк қызметкері – Әрине, көмектесеміз. Сіз салымыңызды қандай валютамен салуды ұйғардыңыз? Салымшы: – Теңгемен салсам деп едім. Банк қызметкері – Қандай көлемде салым жасамақсыз? Бізде ең төменгі салым шамасы – жүз мың теңге. Салымшы:– Иә, мен бес жүз мың теңге әкелдім. Банк қызметкері – Біз сізге қызмет етуге дайынбыз. Салымшы:– Рахмет! Банкте Несиегер: Сәлеметсіз бе? Несие алушы: Қайырлы күн, мен сізден 1,5 млн. теңге несие алып, өзіме автокөлік алғым келеді. Шарттарыңызды білейін деп едім. Несиегер: Біріншіден, сіздің құжаттарыңыз керек, олар: жеке куәлік; салық тіркеу нөмірі; жалақыңыз туралы анықтама; турақты мекен-жайыңыз туралы анықтама; зейнеткерлік қордан анықтама; Екіншіден, сіз автокөліктің құнының 50 % төлейсіз, қалған ақшаны 3 жылға ұзартуға болады. Бір жылда 30 % төлеу керек. Үшіншіден, сіз автокөлік алатын фирмадан кепілдік қағазын алуыңыз керек, содан кейін сақтандыру қорына тіркеуіңіз керек. Осы құжаттар дайын болған соң, біз сізге 3 күннің ішінде несие береміз. Несие алушы: Егер мен несиені уақытынан бұрын төлесем, сіздер маған қандай жеңілдіктер ұсынасыздар? Несиегер: Ондай жағдайда, келесі алатын несиенің пайызын төменірек береміз. Несие алушы: Сонда пайызы қаншаға төмендейді? Несиегер: Ол сіздің алатын ақшаңызға байланысты. Егер сіз бізден 2 миллион теңгеден жоғары несие алсаңыз, жылдық пайызыңыз 10 % төмендейді. Несие алушы: Берген кеңесіңізге рахмет. Ұсыныстарыңыз жайлы ойланып көремін. Несиегер: Сау болыңыз. Біз сізді күтеміз. Жағдаяттық тапсырма Қазіргі кезде елімізде қаржы дағдарысы болып жатыр. Елімізді бұл қиындықтан алып шығуда Ұлттық банктің рөлі зор екені белгілі. Егер сіз осы банктің төрағасы немесе қызметкері болсаңыз, дағдарыстан елімізді қалай алып шығуға болады деп ойлайсыз? Сіздің пікіріңіз. Орыс тіліне аударыңыз. Банк, несие, кепіл, қаржы, капитал, акционер, коммерция,валюта, төлем құралы, бәсекелес, банкир, алтын қор құралы, несие жүйесi, валюта резервi, материалдық құндылық, экономикалық тұрақтылық, ақша саясаты, бағалы қағаздар ,заңды тұлға, жеке мүлiк. Қазақ тіліне аударыңыз. Прошу включить в план информационных изданий. Прошу Вас предоставить мне внеочередной отпуск. Прошу вас предоставить мне оплачиваемый отпуск для сдачи экзаменационный сессии. Прошу оформить договор приватизации. Прошу обеспечить фирменной спецодеждой и обувью. Прошу предоставить бесплатное место в дошкольном образовательном учреждении. Керекті тілдік бірліктерді қойып, көшіріп жазыңыз. Оның апасы «Халық банкінде» ... . «Халық банкі» қызметкерлерге жалақыны жоғары деңгейде ... . ... – «Каспий банкте» салымшысы. Қазкоммерцбанктің бөлімдері шет мемлекеттерде де ... . Қазақстан банктері халыққа мінсіз ... . Мен өзімнің ақшамды Нұр банкте ... .Біздің елімізде банк жұмысы дұрыс жолға ... . Банктер біздің ақшаларымызды ... . «АТФбанк», «Альфа банк», «Қазкоммерцбанк» – екінші деңгейлі банктер қатарына ... . Банктер ... қабылдайды, ... береді. Қазір кез келген уақытта өзіңіздің ақшаңызды ... ала аласыз. ... – ең бай кәсіпорындар тобына жатады. Шаруашылығыңызды дамытқыңыз келсе, банктен ... алыңыз. Керекті тілдік бірліктер: жұмыс істейді, қызмет көрсетеді,бар,сақтаймын, қойылған, несие, ақша, жатады, банк, банктен, сақтайды, қаржы. Тілдік бірліктерді жұптастырыңыз. орталық банк – банк центральный ақша шығаратын банк – банк эмиссионный ұлтаралық банк – банк транснациональный нақты несие банкісі – банк реального кредита ұзақ мерзімді жұмсалым банкісі – банк долгосрочных вложений іскерлік банк – банк деловой деректер жинақтамасы – банк данных жөнелтуші банк – банк отправитель банкінің есеп мөлшерлемесі – банковская учетная ставка банк желісі – банковская линия Сөйлемдерді дұрыс құрастырыңыз өтініп сұраймын / болғандықтан/ өте қажет. 2. шешілуіне /дұрыс/ықпал етсеңіз/осы/ мәселенің. 3. берілді/ толық/сұрақтарға/ жауап. 4. жасады/ ісі/ хабарлама/ қысқы/ С.Қарымсақов/ туралы / жөніндегі/ сессияға/ орынбасары/ оқу/ дайындық/ деканның. 5. емтихан/ тестке/ маңызды/ көрсетілді/ мәселелер/ қатысты/ мен/ ауызша/ атап. 6. пәндер/ тест/ емтихан/ өз/ бермей/ нәтижесін/ алу/ арөылы/ бойынша/ кейбір/ отыр.7. тыңдалды/ факультет/ С.Алдамжаровтың/ баяндамасы/ деканы. Тілдік бірліктерді жұптастырыңыз. 1. сообщение - мүмкіндік 2. заключение - хабарлама 4. мөр орны - место работы 5. мекенжай - начальник отдела 6. бөлім бастығы - адрес 7. жеке куәлік - дневное отделение 8. күндізгі бөлім - удостоверение личности 9.возможность - табыс 10. успех - шешім Төмендегі мәліметтерді толықтыра отырып, бір ресми құжатты жазыңыз 1. Аты-жөніңіз ... . Жасыңыз 35-те. Жезқазған қаласында дүниеге келдіңіз. 2. І.Жансүгіров атындағы орта мектепте оқыдыңыз. 3. Әскери борышыңызды атқардыңыз. 4. Алматы сәулет-құрылыс институтын бітірдіңіз. 5. Жолдасыңыз 30 жаста, аты-жөні... , дәрігер, 5 және 3 жаста екі балаңыз бар. 6. Қазіргі қызметіңіз «Интер-Инвест» Ашық акционерлік қоғамының бас менеджері. 7. Мекен-жайыңыз ... . Құжат мәтінінде қолданылған стандарт тілдік бірліктерді жаттап алып, оқулықтың көмегінсіз жазып көріңіз. Стандарт тілдік бірліктер: өтінемін, сұраймын, ауысу, рұқсат ету, қабылдау, қабылдауыңызды, пайдалану, босату, тіркеу, тіркелген, өтінішті қанағаттандыру, демалыс сұрау, жұмыстан босату, кезектен тыс демалыс беру, басқа жұмысқа ауыстыруыңызды сұраймын, жұмысқа қабылдауыңызды сұраймын, рұқсат етуңізді сұраймын, материалдық көмек көрсетуіңізді сұраймын, жатақханажан орын беруіңізді сұраймын, үй-жайым болмағандықтан, жалақыны көтеру. Сөздікті жаттап алыңыз. мекеме – учреждение ұсыныс – предложение несие – кредит құқық – право әмбебап – универсал талап – претензия, требование мамандандырылған – специализированный шарт – договор ұйымдар – организации айналыс– оборот бағалы қағаздар– ценные бумаги ұлттық– национальный аймақ– регион, область
2. Сізге қай банктің қызметі ұнайды? 3. Қандай банктерді білесіз? 4. Банктер халыққа қандай қызмет көрсетеді? 5. Ұлттық банкке жеке тұлғалар клиент бола ала ма ? 6. Сіздің банк акционерлік қоғам ба ? 7. Салым салу үшін банк қандай құжаттар талап етеді ? 8. Сіздің банк бір жылға қанша пайыз кепілдеме береді ? 9. Ақшаны қандай пайыз төлейтін ағымдарға салған дұрыс ?
Несие – Қаржы – ақша қатынасының бір бөлігі. Ішкі жалпы өнім мен ұлттық табысты бөлудің экономикалық инструменті, ақша қорларын жасау мен пайдалануға бақылау жасау құралы. Банкнота –мемлекет кепілдемесі бойынша орталық банкпен айналымға шығатын, шексіз мерзімге берілетін айналыс құралы. Баға – тауар құнының ақшалай көрінісі. Валюта – ақша бірлігі және түрлері (алтын, күміс, қағаз). Металл ақшалар – бұл толыққұнды, нағыз ақшалар, оның құны өздері дайындалған металдың құнын сәйкес келеді. Металл ақшалар (мыс, алтын, күміс) әр түрлі формада болады. Монета – бұл монетаның заңмен бекітілген формасы, сыртқы пішіні, салмақтық құрамы бар металдан дайындалған ақша белгісі. Инфляция – ақшаның құнсыздануы. СОӨЖ тапсырмасы 1-тапсырма. Сөздерді пайдаланып, сөйлем құраңыз. Банк, шетел валютасы, қаражат, есепшот, пайда, қарыз, қор, ипотека, капитал, теңге, депозит, есепшот, сату, сатып алу, кепіл, қызмет көрсету, несие, бөлімше, тұтынушы, ақпараттық жүйе. 2-тапсырма. Банк және банк ісі туралы әңгімелеңіз. Әңгіме құрастыру кезінде өтілген материалдарды пайдаланыңыз. СӨЖ тапсырмасы Өзіңіздің қалауыңыз бойынша банктің бір түрі бойынша реферат жазыңыз. Тест сұрақтары 1. Синонимдік қатардағы сөздер: А. ата-ана, бала В. ата-ана, әке-шеше С. ата-ана, бала-шаға Д. ата-ана, әже Е. ата-ана, әке 2. Дұрыс аударылған тіркес: А. жоғарғы білім – высшее образование В. орта білім - высшее образование С. жоғары білім - высшее образование Д. аяқталмаған жоғары - высшее образование Е. Екінші жоғары білім - высшее образование 3. Түйіндеме мәтінінде қолданылатын стандарт тілдік бірлік: А. білімім мен істеген жұмыстарым В. оқуым мен жұмысым туралы мәлімет С. оқуым мен қызметім туралы мәлімет Д. білімім мен өмірбаяным туралы мәлімет Е. білімім мен қызметім туралы мәлімет 4. Дұрыс аударылған тіркес: А. бас сектор – начальник сектора В. аға сектор - начальник сектора С. жетекші сектор - начальник сектора Д. сектор бастығы - начальник сектора Е. сектор жетекшісі - начальник сектора 5. Интернетте ... істей аламын. А. қызмет В. жұмыс С. іс
Д. шаруа Е. ойын
6. Мінездеме мәтінінде қолданылатын стандарт тілдік бірлік: А. жұмыстағылар жақсы көреді В. оны бәрі сыйлайды С. әріптестері арасында сыйлы Д. ылғи сыйлап жүреді Е. ол да бәрін сыйлайды 7. Дұрыс аударылған тіркес: А. тәжірибелі маман – опытный специалист В. бағалы маман - опытный специалист С. жоғары білімді - опытный специалист Д. қадірлі маман - опытный специалист Е.білімді аман - опытный специалист 8. Дұрыс аударылған тіркес: А. әріптестерімен бірге – среди коллег В. әріптестері үшін - среди коллег С. әріптестерінде - среди коллег Д. әріптестері арасында - среди коллег Е. әріптестеріне - среди коллег 9. Сөйлем ішінде бас әріппен жазылатын сөздер: А. сын есім В. сан есім С. жалқы есім Д. жалпы есім Е. зат есім 10. Көзіне айтты тіркесінің мағынасы: А. бәріне айтты В. өзі жоқта айтты С. тура өзіне айтты Д. сыртынан айтты Е. дұрыс жауап жоқ 11. Синонимдік қатардағы сөздер: А. қарама-қарсы В. бірдей, тең С. бір-бірден Д.айтылуы бірдей Е. дұрыс жауап жоқ 12. Банктер қандай қызмет жасайды? A. Дүкен ашуды жоспарлайды B. өзінің өкімін ұсынады C. делдалдық қызмет көрсетеді Д. әр түрлі техника шығарумен айналысады E. ұйымдар мен жеке адамдардан салымдар қабылдайды. 13.«Банк» сөзі қай тілден шыққан? А. Неміс
В. Ағылшын С. Италия Д. Орыс Е. Түрік
14. Алғашқы банк қай қалада пайда болды? А. Париж. В. Лондон. С. Мәскеу. Д. Генуя. Е. Пекин. 15. Алғашқы банк қай жылы пайда болды? А. 1554 ж. В. 1407 ж. С. 1900 ж. Д. 1845 ж. Е. 1667 ж. 16. «Қазақстан Республикасының банктер туралы Заңы» қашан қабылданды? А.1995 ж. В. 2000 ж. С. 1991 ж. Д. 1993 ж. Е. 1990 ж.
А. АТФ банк. В. Халық банк. С. Нұр банк. Д. Ұлттық банк. Е. Темір банк. 18. «Ұлттық банк» төрағасы неше жылға сайланады? А. 10 жыл. В. 5 жыл. С. 6 жыл. Д. 4 жыл. Е. 8 жыл. 19. Заңды төлем құралын, банкноталарды шығаруға құқы бар қай банк? А. Ұлттық банк. В. Каспий банк. С. Лариба банк. Д. Альфа банк. Е. Халық банкі. 20.Сөйлемнің қазақша баламасын табыңыз. Банк проводит кредитно-денежную политику. А. Банк ақша-кредит саясатын жүргізбек. В. Банк ақша-кредит саясатын жүргізіпті. С. Банк ақша-кредит саясатын жүргізгісі келеді. Д. Банк ақша-кредит саясатын жүргізеді. Қолданылған әдебиеттер Дүйсембекова Л. Қазақ тілі: іс қағаздарын жүргізу. Оқу құралы. Алматы, 2011. Бақытжан хасанұлы. Ісжүргізу әлемі – мемлекеттік тіл қолданысының ауқымды арнасы. Оқу құралы. Алматы, 2011. ЖекееваК.О., Әбдірахманова Қ. Ж., Қанафина Ф.Қ. Қазақ тілі. Оқу құралы. Алматы, 2010. Бекеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. Кәсіби қазақ тілі. Оқулық. Алматы, 2003. Р.Қалығұлова, Н. Құмар.Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру. А: 2000. Қ.Бектаев. Үлкен қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік. А: 2001. Қазақстан тәуелсіздік жылдарында.А. «Экономика» 2005. 6,7б. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Нышандары. А.1993.3-7б. Н.Қ.Мамыров.А.О.Мұса. Ж.Ш.Әбіш. Орысша-қазақша қазіргі экономикалық терминдердің түсіндірме сөздігі. А. «Экономика» 1999. Н.Ә.Назарбаев “Қазақстан-2030”бағдарлама-сы, Алматы, 1997. А.О.Мусинов. “Словарь экономическихтерми-нов”, Алматы, КазГЭУ, 1992. К.Б.Базарбаев. “Русско-казахский словарь эко-номических и социальных терминов”, Алматы, “Анатiлi”, 1991. Қ.Бектаев. «Үлкен қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздік», Алматы, «Алтын қазына», 2001. С.Р.Токсанбай. “Русско-казахский словарь экономической, финансово-кредитной, банковской, налого-таможенной, страховой, биржевой и предпринимательской терминологии”, Алматы, “Сөздiк-Словарь”, 1999. М.Р.Насырова. “Рыночная экономика”, русско-казахский толковый словарь-справочник, Алматы, “Бiлiм”, 1995. П.ғ.к., доцент м.а Молдасан Қ.Ш 14-сабақ. Іссапарда. Ойды дәлелдеу. Сөздің қисындылығы. Тірек сөздер: заңсыз әрекет, кәсіби дағды, кіріс құжаты, құқық негіздері, лауазымдық жалақы, ресми мәлімдеу, іссапар куәлігі, қаражатты аудару, шебер сөйлеу. Іссапар – еңбек құқығында жұмыс берушінің өкімімен қызметкердің тұрақты жұмыс орнынан тыс жерде қызмет бабындағы тапсырманы орындау үшін белгілі бір мерзімге барып қайтуы. Іссапар мерзімі заңнамада белгіленген мерзімнен аспайды. Егер қызметкер басқа жерге ұзақтау мерзімге жіберілген болса, онда бұл уақытша ауыстыру болып есептеледі. Жұмыс берушінің іссапар туралы өкімі қызметкер үшін міндетті болып саналады. Тек дәлелді себептерде ғана бас тартуға болады, әйтпесе ол тәртіп бұзушылық ретінде қарастырылады. Қызметкерді іссапарға жіберу туралы басшының бұйрығы шығарылады, соның негізінде қызметкерге бірыңғай үлгідегі іссапар куәлігі және ақшалай қаражат беріледі. Іссапарға жіберілген қызметкерлердің жұмыс орны (қызметі), орташа жалақысы сақталады. Тұрақты жұмысы жол үстінде орындалатын немесе жүргіншілік сипатта болып келетін қызметкерлердің қызмет бабындағы сапарлары іссапар деп танылмайды. Іссапарға жіберу бұйрығының жобасына міндетті түрде жетекшілік ететін орынбасары және қаржымен қамтамасыз ету басқармасының бастықтары, қызмет бастығы (іссапарға топпен шыққанда-тиісті қызмет басшылары) қол қояды. Шетелге іссапарға шығатын жағдайда, қосымша екінші арнайы бөлім бастығы қол қояды. Қызметкерлердің іссапар мерзімін сапардың мақсатына, қабылдаушы тараптың талаптары мен шарттарына байланысты немесе онымен келісу бойынша әр нақты жағдайда мерзімі белгіленетін Қазақстан Республикасынан тыс жерге іссапарлардан басқасын, жетекшілік ететін орынбасарының келісімі бойынша қызмет бастығы белгілейді, бірақ ол жолға кететін уақытты есептемегенде 30 күннен аспауы керек. Іссапар кезіндегі есеп айырысу және төлеу қолданыстағы заңнамаға сәйкес жүзеге асырылады. Іссапарға шығатын қызметкерге іссапарға шығар алдында жол жүруге, тұрғын үй жалдауға және тәуліктік шығыстарын төлеуге арналған қаржы беріледі.
№______іссапар куәлігі _______________________________ _______________________________ _________________________ берілді. ______________________________ ________________________________ ______________________ жіберілді. Іссапар мерзімі «_______» күн. 2012 ж. « » _____ дейін. Негізі:______________________ ____________________________ ________________________________ ___________________________________ № жеке куәлігін көрсеткенде ғана расталады.
Әдеп нормалары Мәдениеті адам Сөз әдебі Бабалар мұрасы Шығарма тілі Қабілетті дамыту Салмақты ой 5-тапсырма. Үлгі бойынша іссапарға жіберу туралы шетелдік құқық қорғау органдары мен халықаралық ұйымдар өткізетін ғылыми-тәжірибелік конференцияларға қатысуға; дөңгелек үстел өткізуге; семинар өткізуге; тәжірибе алмасуға бұйрық шығарыңыз. Үлгі:
1) Іссапарға барудың негізі; Іссапардың мақсаты көрсетілуі тиіс; 2) Іссапарға жіберілетін қызметкердің аты-жөні және лауазымы; 3) іссапардың межелі орны; 4) іссапардың мерзімі; 5) Қаржы бөліміне іссапар шығыстарының төленгені туралы тапсырма беру; Іссапарға жіберу туралы Бұйрық №1-18 2012 жыл. 22 cәуір. Курстарға жіберу туралы «Білім және ғылым» министрлігінің бұйрығы негізінде Бұйырамын: Қайта даярлау курсына сәйкес қазақ тілі пәні мұғалімдері Ж.М Бектұрғанова және А.Х. Ерімбетова жіберілсін. Іссапардың межелі орны: Астана қаласы. Іссапардың мерзімі 24-30 cәуір аралығында. Іссапар шығыстарының төленуі қаржы бөліміне міндеттелсін. Бұйрықтың орындалуын қадағалау оқу-әдістемелік бөлім меңгерушісі Е. Б. Болатұлына міндеттелсін. Облыстық білім басқармасы бөлім бастығы : Г. Ж. Рахым қолы Ойды дәлелдеу. Сөздің қисындылығы. Қазақтың шешендік дәстүрінен бастау алатын тапқырлық, ойдың дәлдігі, әдептен аспау, сөзге тоқтай білу, аз сөзге көп мағына сыйғызу − осының бәрі жоғары мәдениеттілікті қажет етеді. Шешендік сөз- терең ойға, ұшқыр шешімге құрылады. Қазақ халқы қисынды, дәлелді сөйлеу арқылы әр уақытта сөздің парқына ерекше мән берген. Біздің мақал-мателдеріміз тұнып тұрған философия. Сондықтан да шешендеріміз сөзін дәлелді, ойын нақты жеткізу үшін мақал-мәтелдерге жүгініп отырған. Асылы шешен, дәлелді, қисынды сөйлеу қазақ халқы арасында ерте заманнан дәстүрге айналған. Сөз қисындылығы ойлауға қатысты бола отырып, тілдік категориялармен тығыз байланысты болады. Ойды жеткізуде тіл арқылы қарым- қатынасқа түскенде сөз мағынасы өзгеріске түседі. Тіл мәдениеті – әдеби тілдің нормасы мен оның дамуын, сөйлеу тілімен қарым-қатынасын зерттейтін тіл білімінің саласы. Тіл мәдениетінің тіл білімінің басқа салаларынан айырмашылығы – оның күнделікті өмірде тілді қолдану, жазу, сөйлеу мәдениетімен тығыз байланыста болатындығында. Тіл мәдениеті тілдік норманың 3 түрін қамтиды: 1. тілдік норма (лексикалық, сөзжасамдық, грамматикалық, дыбысталу нормасы); 2. этика – сөз нормалары (сөйлеу этикасының ережелері); 3. коммуникативті норма (сөйлеу қарым-қатынасының тиімділік қағидалары). Сөйлеу мәдениеті орфоэпиялық нормаға негізделеді. Орфоэпиялық норма – сөздерді дұрыс айту, лексикалық норма – сөздерді іріктеп, сұрыптап, талғаммен қолдану болса, грамматикалық норма сөйлеу мәдениетінде біршама тұрақталып, қалыптасқан норма саналады. Сөйлеу мәдениетінде ойдың дәлдігі, сөздің анықтығы, тазалығы, көңіл- күйге әсер ететін шынайылығы (ол қарапайым сөзден немесе бейнелі образды сөздерден құралуына қарамастан), көркемдігі маңызды рөл атқарады. Тіл мәдениетіне тілдің құрылымдық жүйесіндегі орфоэпикалық, пунктуациялық, лексикалық-грамматикалық, синтаксистік нормалар қамтылып, олардың коммуникативтік эстетикалық қызметі толық айқындалған жағдайда стилистикалық норма жүзеге асады. Ойды дәлелдеу, сөз қисындылығы дегеніміз – коммуникативтік қарым-қатынас кезінде тілдік тәсілдерді дұрыс құрастырып, белгілі бір тәртіппен жүйелі қолдану.Ой мен сөз қисындылығының сақталуы функциональдық стильдердің бәрінде орындалуы керек. Әрбір сөз белгілі бір ұғымды білдіреді. Тілсіз ойлау мүмкін емес. Сөйлеу мен жазудағы логикалылық ой дәлдігімен тығыз байланысты. Нақтылық болмаса, ой дәлдігі айқын болмайды. Сөз мағынасындағы ойдың айқындылығы, нақтылықты сақтаудың маңызы зор. Ойды жүйелі жеткізуде, әсіресее, ғылыми зерттеу жұмысында пікірді, ойды, болжамды нақты деректер арқылы дәлелдеу ой дәлдігін талап етеді. Ғылыми еңбектер (мақала, диссертация, диплом жұмысы, баяндама) негізгі үш бөліктен (кіріспе, негізгі, қорытынды) тұрады. Сондай ақ, көпшілік алдында сөйлегенде, тыңдармандардың назарын аударуда сөз мағынасындағы ойдың айқындылығы зор мәнге ие. Ой дәлдігінің сақталмауының себептері: сөздің логикалылығының сақталмауы; сөз және сөз тіркестерінің дұрыс айтылмауы; қаратпа, қыстырма сөздердің көп қолданылуы; сөйлем ішіндегі есімдіктердің орнымен қолданылмауы; ойды жеткізуде, баяндауда жүйеліліктің сақталмауы болып табылады. Тілдегі сауатсыздық – адамның жалпы сауатсыздығының, мәдениеті төмендігінің көрінісі, рухани байлығының әлсіздігі. 6-тапсырма. Сұраққа жауап беріңіз. Кәсіпкер басшысы ретінде халықаралық кездесуде алғашқы сөзді неден бастар едіңіз? Алыс жолға жалғыз шықсаңыз, не істер едіңіз? Ұшақ бағыты ауысып кетсе, не істер едіңіз? Жұмыстан себепсіз босатса, не істер едіңіз? Кәсіпкерлікте жоспарларыңыз ойдағыдай болмаса, не істер едіңіз? Ауыр сөз естісеңіз, не істер едіңіз?
Ешкімнің ала жібін аттамады, егіз қозыдай, балдай тәтті, аппақ нұрдай, қаламдай қасы қиылған, балаша мәз болу, желдей есу. 8-тапсырма. Газет, журнал беттерінде кездесетін ауызекі сөйлеу стиліне тән қыстырма сөзді теріп жазыңыз. 9-тапсырма. Берілген сөйлемді аяқтаңыз. Қымбатты ... кәсіпорын жылына ...28 миллион тонна... Болашақта... 85 миллион тоннаға... Енді осыншама мүмкіндігіміз... Неліктен 150 миллиард ...қызметкерлерге ..? Оның себептері.... Бірақ қарызды... үшін не істеу ... деп ойлайсыз? Ойыңызды... Маған ... қажет. Ұлылардан ұлағат 10-тапсырма. Сөз өнері туралы айтылған даналық сөзді есте сақтаңыз, мағынасын түсіндіріңіз. Алмас қылыш майданда серік, Асыл сөз майданда да, сайранда да серік. Сөз қадірін білмеген өз қадірін білмейді. Сөз асылы – мақал. Сөз түбін сөз табар. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні бар. Тіземнен сүріндірсең, сүріндір, Тілімнен сүріндірме. Сөзден тәтті нәрсе жоқ, Сөзден ащы нәрсе жоқ. Сөзіңді тіліңе билетпе, ақылыңа билет. Ақылыңды, сөзіңді ақылсызға қор етпе, ақылдыға айт. Кімге? Қай жерде? Қай кезде? Қалай? Сөйлейтініңді біл. (Бөлтірік шешен) Сөз сиқыры туралы Айтар босаң, әр ойыңды қадап айт, Бір сөзіңді мың толғамға балап айт. Тілесең сен есендікте жүруді, Жаман сөзге қимылдатпа тіліңді. Біліп айтқан сөз – даналық деседі, Біліксіз сөз, қайран басты кеседі! Көп сөйлеме, аз айт бір-ер түйірін, Бір сөзбен шеш түмен сөздің түйінін. (Жүсіп Баласағұн) Өлең − сөздің патшасы, сөз сарасы, Қиыннан қиыстырар ер данасы. Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, Теп -тегіс жұмыр келсін айналасы.
Ол ақынның білімсіз бишарсы, Айтушы мен тыңдаушы көбі надан, Бұл жұрттың сөз танымас бір парасы... (Абай) Бақылау сұрақтары 1. Тыныс белгісін қойыңыз. Мерекең құтты болсын 2. Қыстырма сөзді табыңыз. Сөз жоқ, қуанып тұрмын. 3. Жай сөйлемді құрмалас сөйлемге айналдырыңыз. Жобаларды іске асыру керек. Жоғалған затыңды тауып берген адамға қалай алғыс білдірер едіңіз? Адам тәрбиесі туралы қандай даналық сөзді айтар едіңіз? Аты аңызға айналған тұлға деп кімді айтасыз? 11-тапсырма. Радиода, телеарналарда берілетін хабарлардағы ой дәлдігі мен сөз қисындылығы туралы пікіріңізді айтыңыз. Тіл мәдениеті туралы сұхбат жүргізіңіз. 12-тапсырма. Мәтіндегі қарамен берілген сөздердің орнын қандай сөздермен ауыстыруға болады, баламасын тауып жазыңыз. Бизнестің әлеуметтік жауапкершілігін арттыру мәселесі туралы ерекше ойлаймын. Меніңше, соңғы үш жыл бойында облыс аумағында жұмыс істейтін кен игеруші кәсіпорындардың әлеуметтік жобаларға бөлетін қаражат көлемі 4 есеге өспек. Отбасы істері және гендерлік саясат жөніндегі Ұлттық комиссиямен қосақтала отырып, 2009 жыл облыста «Ана мен бала денсаулығын қорғау» жылы деп айтылды. Соның арқасында 2009 жылы Ана мен бала денсаулығын қорғау орталығы ашылса, болады. Оларды заманауи құралдармен жабдықтау айтылуда. "100 мектеп, 100 аурухана" бағдарламасы шеңберінде денсаулық сақтау нысандарының құрылысы жалғасады. Білім беру саласында жоғары сапалы көрсеткіштерге қол жеткізу, кәсіптік оқыту жүйесі мен мектепке дейінгі мекемелер желісін дамыту басты назарда қала бермек. 13-тапсырма. Берілген сөз тіркесін пайдаланып, «іскерлік ортадағы сөйлеу мәдениеті» жайында ой бөлісіңіздер. Сөз құдіреті; адам өміріндегі сөздің алатын орны; іскер адамның бейнесі; жастардың телефон арқылы сөйлеу мәдениеті; іскер адамның түрлі мінезді адамдармен жұмыс жүргізуі; іскер басшы мен бағынушының арасындағы қарым-қатынасты сөйлеу мәдениетін сақтауы. СОӨЖ тапсырмасы 1. Ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсыновтың ғылыми еңбектері бойынша тіл мәдениті, ой дәлдігі туралы ғылыми тұжырымдарынан тезис жазыңыз. 2. Жоғарғы оқу орнынан кейінгі білім беру институты құжаттарының дұрыс рәсімделуіне сәйкес, магистранттың шет елдік іссапарға шығуына кететін қаржылық шығындарын есептеп, іссапарға шығу жөніндегі өтінішті жазыңыз. СӨЖ тапсырмасы 1. Сөйлеу мәдениеті және шешендік өнер туралы қандай ой айтасыз? 2. Қандай қасиет адамды биікке жетелейді? 3.Университетте өткізілетін мәдени шаралар туралы өз көзқарасыңызды білдіріңіз.
Ауыспалы мағынада тұрған сөзді көрсетіңіз. Бұлақтың көзін ашу – игі іс. A) Бұлақтың Б) Көзін C) Ашу
Д) Игі E) Іс
А) Көрсетеді Б) Жасайды С) Орыұдайды Д) Реттейді Е) Жөндейді
А) лауазымды тұлға Б) лауазымды орын С) лауазым Д) лауазымды жұмыс Е) жеке тұлға 4. Сөйлемді толықтырыңыз: Жұмыстан босату... сұраймын. А) –да
Б) –ды С) –ға
Д) –ыңызды Е) –ың
А) Жазуға Б) Ұзартуға С) Орындауға Д) Реттеуге Е) Сақтауға
А) Оқыдым Б) Жаздым С) Куәландырдым Д) Таныстым Е) Құрастырдым 7. Биік” сөзінің тура мағынада қолданғанын белгілеңіз. A) Биік сезім. Б) Биік тау. C) Биік ой. D) Биік тұлға. E) Биік сөз. 8. Ауыспалы мағынада қолданылған сөзді көрсетіңіз. Ниетің қисық болса, ағайынға өкпелеме. A) Ниетің. Б) Қисық. C) Болса. D) Ағайынға. E) Өкпелеме. 9. Етістіктен болған синонимдерді көрсетіңіз. A) Күшті, мықты. Б) Пайдалану, қолдану. C) Бағалы, құнды. D) Әлді, қарулы. E) Қайратты, қажырлы. 10. Сөйлемді аяқтаңыз. Мені ... .... А) Музыка тыңдаймын. Б) Қалаға шақырды. С) Домбыра үйірмесіне қатысады. Д) Спорт жарысы болды. Е) Теңізді көрді. 11.Орфография бойынша дұрыс жазылған сөзді табыңыз? А) Көкшүл, домбұра Б) Үйлері, көшелері, мүсін, көрген С) Көрүк, нұрұна Д) Ұғұп,бөпем Е) Гүлдөр, үнім 12. Іссапар мерзімі заңнамада белгіленген мерзімнен А)Аспайды Б) Бөлінеді С) Жіберіледі Д) Айтылады Е) Жазылады 13. Көптік жалғауы дұрыс жалғанған сөзді табыңыз. А) Бабалер Б) Ағадар С) Балалар Д) Бабадар Е) Ағаллар
А) келеді Б) жақын С) кешіреді Д) көреді Е) қосады 15. Тұрақты сөз тіркесін табыңыз. А) жүрегі суылдады Б) жүрегі ауырды С) жазда келді Д) жүрегін тексертті Е) жазда барды 16. Іскерлік қарым-қатынас барысында ең бірінші нені ескеруіміз керек? А) сөйлесу Б) киіну С) қарым - қатынас жасау Д) орын беру Е) тамақтану
Барлық заттың химиялық қасиеті болады. А) көркем әдебиет Б) ауызекі сөйлеу С) іс қағаздар стилі Д) публицистикалық Е) ғылыми
А) Бай болсаң, халқыңа пайдаң тиер Б) Не жазып отырсың С) Кеше келді Д) Уа, қандай ғажап Е) Күн сәулесі ашық 19. Диалект сөзді табыңыз. А) құдаша Б) бөле С) жиен
Д) абысын Е) құдағай 20. Орфоэпиялық заңдылық бойынша жазылған сөзді табыңыз. А) Әңгіме айт Б) Ол барсын С) Сары қыз Д) Өзен жағасы Е) Қара ғазан Глосарий Сөз айшықтары – сөйлеудін әсемдігін, мәнерлілігін, экспрессивтік мәнің күшейтетін синтаксистік құрылымдардың формалары, ұзақ уақыт бойы қалыптасқан, жиі қолданылатын амал-тәсілдер. Сөздердің орын тәртібі – сөйлем мүшелерінің сөйлемде орналасу реті. Сөздің атқаратын қызметі сөздің сөйлеу кезіндегі мақсаты мен міндетін білдіруі. Қарым-қатынас, байланыс құралы ретіндегі коммуникативтік қызметі. Сөз мәдениеті – әдеби тілдің ауызша түрлеріне тән нормаларын игеру, тілдік амал-тәсілдерді айтылатын ойдың мақсатына сай орнымен қолдана білу, сөйлеуде мәдениеттілік, әдептілік таныту. Пайдаланылған әдебиеттер 1. М. Балақаев. М. Серғалиев. « Қазақ тілі». Алматы. − Санат.2005ж. 2. Тұрақты теңеулер сөздігі. –Алматы: Арыс баспасы,2007ж. 3. Оразақынова Н., Әміреев Н. «Қазақ тілі. Сөз мәдениеті». Алматы, «Мектеп». 2010 ж. 4. Г. Тайсюганова, З.Рахмет. Қазақ тілі. Қызықты грамматика. Алматы: Кітап. 2007ж. 5. М. Шәбжантайқызы. Шығарма тілі дана, іші сара бабалар мұрасының айнасы. Көкшетау. 2007ж.
ғылыми есептер-баяндамалар; әскери есептер; тексеріс бойынша есептер; бағалау бойынша есептер; несие бойынша есептер; демографиялық есептер; полицей есептері; іс сапарлар есебі; тергеу жұмысына қатысты есептер; бюджеттiк есептер; аудиторлық есептер; жылдық есеп, т.б.. Ғылыми баяндамалар мазмұнының берілу әдісіне қарай ауызша, қысқаша жазбаша және толық түрдегі жазбаша болып үш түрге жіктеледі. Ауызша баяндама. Баяндаманың бұл түрі әдеттегiдей, жазбаша баяндаманың негiзiн салушы болып табылады және оны өңдеуге көмектеседi немесе керiсiнше, iстелген жұмыстың қорытындысы ретінде есептеліп, нәтижелердi түсіндірудің тиiмдi құралы болып табылады. Ауызша баяндаманы талдап талқылауға берілген уақыттың үштен бір бөлігі ғана осы ауызша баяндаманы хабарлауға кетеді. Ал қалған уақыт баяндаманы талқылауға беріледі. Баяндаманың мұндай түрі барынша ақпаратты, түсінуге жеңіл әрі тыңдаушының есінде тез сақталатындай болуы керек. Жазбаша (қысқа) баяндама. Көлемі бойынша бұл баяндаманың түрi 20 беттен аспайды. Әдеттегiдей, қысқаша жазбаша баяндама зерттеу барысында өте маңызды мәлiметтi қорытып жеткізетін құжат болып табылады. Баяндаманың бұл түрінің құрылымы әдетте мынадай: кiрiспесі, мақсаты, әдiстемесі, нәтижелері, ұсыныстар. Жазбаша (толық) баяндама. Баяндаманың бұл түрі қысқа баяндамадан баяндама мазмұнындағы зерттеу қорытындыларына негізделген мәліметтің көптігімен ерекшеленеді. Мұндай толық баяндаманың жалпы көлемі 60 бетке дейін жетуі мүмкін. Баяндаманың бұл түрін әдістемелік жағынан барынша дұрыс құрылған және оқуға жеңіл етіп жазуға тырысу керек. Баяндаманың о р т а қ б е л г і л е р і баяндаманың үш түрі де белгілі бір мәліметті жетізуге байланысты дайындалады. - баяндаманың үш түрінің де құрылымы бірдей болады. - келтірілген фактілер нақты, дәлелді болу керек. т.б. Студенттер тарапынан дайындалатын баяндамалар. Баяндама тақырыбы ретінде сол оқу курсының дәрiстерінде айтылмаған, талданбаған материалдар, мәселелер жеке студентке семинар сабақтарында қорғайтын өздік жұмыс ретінде беріледі. Мұндай семинар сабақтарында даярланған баяндамалар дәріс материалдарын толықтыруға және оқытушының студенттің өздік жұмысты, ғылыми-зерттеу жұмыстарын орындау қабілетін бағалауға мүмкіндік береді. Студенттен өзіндік интеллектуалдық еңбекті талап ететін баяндамаларды әзірлеу төмендегідей қадамдардан (этап) тұрады:
таңдалған тақырып бойынша оқытушы тарапынан берілген әдебиеттермен танысып, оқып шығу; сол тақырып төңірегінде айтылған әр түрлі ғылыми пікірлерді жинап, салыстыру, зерттеу; тақырып төңірегіндегі ойын жинақтап, толық жоспар формасында логикалық құрылымын құрастыру; баяндама мәтінін жазуда ғылыми стиль талаптарын ескеру. Кез келген ғылыми жұмыстардың құрылымы сияқты баяндама құрылымы да дәстүрлі үш бөлікиен тұрады: кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Кіріспе бөлімде баяндама тақырыбы, басқа мәселелермен байланысы, бұл тақырыптың қарастырылуы, негізгі дереккөздер беріледі. Негізгі бөлімі логикалық жағынан нақты құрылуы керек. Мәліметтер өзара байланысты, дәлелді әрі нақты болу керек. Негізгі мәтінде айтылған ой қайталана бермеуі тиіс. Қорытынды бөлімде тақырып төңірегінде тұжырымдар жасалып, негізгі мәселелер нақтыланады. 1-тапсырма. Жоғарыдағы мәтінді пайдалана отырып, сұрақтарға жауап беріңіз. Сұрақтар: Баяндама дегеніміз не, оның қандай түрлері бар? Баяндаманың құрылымдық жүйесі қандай? Баяндама қандай мақсатта дайындалады? Баяндама жазуда қандай стиль қолданылады, ол стильдің ерекшелігі не? Баяндаманың басқа да ғылыми-зерттеу жұмыстарынан өзіндік ерекшелігі неде? – тапсырма. Кестені толтырыңыз. 1–кестедегі мәліметтерді оқып шығып, баяндаманың түрлерін, өзіндік ерекшелігін есте сақтаңыз. Ғылыми баяндама түрлеріне қатысты мәліметтерді еске түсіре отырып, 2-кестені толтырыңыз. 1-кесте
3 - лексикалық тапсырма. 1 – сұхбат: Тіл жайлы адамдардың ой-пікірін білгім келіп тұратын әдетім бар. Сондай бір кезде «мобил агнетте» отырып «шағын блогқа»: «Жамағат сәлем» десе, неге «Привет!» деп жауап бересіңдер, неге «салем!» деп қазақша жауап бермейсіңдер? – деп сұраған едім, сол кезде бір қыздан «это привычка» деген жауап келді. Диалог әрі қарай былай жалғасты: -Неге «привычка»? -Соған үйреніп кеткенмін ғой. -«Сәлем» деп қазақша жазуға да болады ғой.- -Не а. -«Жоқ» десеңші. -Айттым ғой, міне тағы да«привычка». -Ал сен «привычка» қылма. Қазақ емессің ба? (Осы кезде ол шығын болгына: «Мне насрать вашего мнение.» деп жазды) -Несіне ашуланасын, мен Қазақ болайық деп жатырмын ғой?! -Итак Қазақпыз ғой. -Ол тек ауызбен айтқанға, дәл қазіргі айтып отырғаның анау болса, сенен қайдағы Қазақ шығады? -Мен орысша сөйлеймін, потому что ол маған керек. Орыс тілін білмесек болашағымыз жоқ. -Біл, саған кім «білме» деді? Игілігіңе жарасын, бірақ өз тіліңді ластамай-ақ сөйлесең болмай ма? -Өзім білемін, ешкімнің шаруасы болмасын! -Маған десең орыс болып кет! Мен саған «ұлтшылдық» мағынада емес, «ұлтжандылық» мағынада айтып жатырмын. -Боламын орыс, онда не жұмысың бар? -Ешқандай жұмысым жоқ. Бірақ, бүгін осылай сөйлеген сенен және сен сияқтылардан Қазақстанның ертеңін елестетудің өзі ұят. Қаныңды оңай сатып жібереді екенсің. Мен өз тілі бола тұра, өзге тілге бағынышты болып қалған адамды «бейшара, байғұс біреу» деп білемін. -Өзің біл, кім десең де. – сұхбат: Диалогтарды оқып, талдаңыздар. Екі тілді араластырып сөйлеудің қауіптілігі неде? А.Байтұрсынұлының «Сөзі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» деген сөзінің мәнісін осы диалогтармен байланыстыра отырып түсіндіріңіз. Өз бетіңзше ой қорытып, тұжырым шығарыңыз. «Только үш-төрт сом қостық. И все». «Ия, шумиха болды». «Бағаны көтерген жоқпыз, потому что ешкім алмайды» *** «Мынау нағыз уйықтайтын погода екен». «Иә, бірде қар, то дождь». «Бүгін целый день снег жауад деген». «Снег па, дождь ба?» «Снег деп айтты». «Холод болады деп айтты ма?» «Холод бола қоймас. Временами деді ғой». *** «Саулеша, анау үшінші палатадағы старушкаға укол салдың» ба?» «Жоқ, ол пока система алып жатыр». «Сахарға анализ тапсырып па еді?» «Кеше сдавать еткен». «Онда хорошо». Жағдаяттық тапсырма Сіз мекеме басшысысыз. Күн тәртібі бойынша баяндама жасауыңыз керек. Сіз басқарып отырған ұжымда өзге ұлт өкілдері бар. Сіз қай тілде баяндама жасар едіңіз. 4-тапсырма. Сөздіктерді пайдаланып, төмендегі сөздер мен сөз тіркестерінің қазақ тіліндегі баламасын жазыңыз: cобеседование - обмен мнениями - научные, учебные темы - высказывать свое мнение - делать выводы - изложения-описания - полнота содержания - выражать оценку чему-либо – 5-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын айтыңыз, өзіңіз ой қосыңыз. «Тіл тазалығы дейтініміз – ана тілдің сөзін басқа тілдің сөзімен шұбарламау, ескірген сөздерге доламау, жергілікті сөзден қашу» дейді А. Байтұрсынов. Таза сөйлеу дегеніміз – сол тілдің жалпыға ортақ байлықтарын пайдаланып, «бөгде» сөздерді араластырмау» дейді ғалым М. Балақаев. Тіл тазалығы қажетсіз, басы артық сөздерден бұзылады. Сөз тазалығы дегенде алдымен ойымызға оралатыны тіл тазалығы, сөзімізде өзге тілдік элементтердің болмауы. Бірақ әдеби тілімізде өзге тілдерден енген сөздер, тіпті сөз тудырушы қосымшалар да бар екені, ондай құбылысты тіл-тілдің барлығынан да кездестіруге болатыны белгілі. 6-тапсырма. Сөздікті пайдаланып, сөйлем құраңыз. Баяндама, есеп беру, ресми хабарлама, құжаттық мәлiметтер, қызметтік ақпарат, ауызша хабарлама, ұсыныс, ғылыми есептер, баяндаманы талқылау. 7-тапсырма. Мәтінді оқыңыз, орысшаға аударыңыз. Сөз тазалығына қатысты негізгі тұжырымдарды талдаңыз. Ана тілге деген сүйіспеншілік, ыстық сезімнің лебі таза сөйлеуден де байқалып тұрады. «Ана тілің, қайткенде де, ана тілің болып қала береді. Жан-тәніңді салып сөйлеген кезде, басыңа бірде бір француз сөзі келе қоймайды, ал жарқылдата сөйлеуді қаласаң, оның жөні бір басқа», дейді Л.Толстой. Бір тілден екінші тілге сөз енуі тәрізді ауыс-түйістердің болуы – тіл-тілде кездесетін құбылыс. Сондай-ақ мұндай ауыс-түйістік ұғымдарда да болады. Кейбір ұғымдар көшірме тәсілмен аударылып та алынады. Орыс тіліндегі земледелие сөзі, зерттеушілердің көрсетуінше, латын тілінен алынған көшірме, ал принять меры француз тілінің көшірмесі. Ел мен елдің аралас-құраластығы, қарым-қатынасының барысында бір тілден екінші тілдің сөз алуы, жаңа ұғымның пайда болуы тәрізді заңды құбылыстардың шылауында ілесіп жүрген жөнсіз көшірмелер (калькалар) тіл тазалығына нұқсан келтіреді. Тіл мәдениетін сөз еткен мақалаларда жарты арал (дұрысы түбек), аналық қой (дұрысы саулық қой), мал өсірушілер (дұрысы малшылар) тәрізді көзсіз көшірмелер тіл шұбарлау екендігі орынды көрсетіліп жүр. 8-тапсырма. Төмендегі ғылыми мәтінді тіл тазалығын сақтай отырып, қазақ тіліне аударыңыз. Тестирование (от английского test — испытание, проверка) применяется для определения соответствия предмета испытания заданным спецификациям. В задачи тестирования не входит определение причин несоответствия заданным требованиям. Тестирование - один из разделов диагностики. Диагностический тест - общий термин для обозначения любого теста или процедуры, используемых с целью точного определения характера и (возможно) происхождения нарушения способности, для определения конкретного источника проблем индивида в какой-то области. Большинство тестов, которые называются диагностическими, оценивает такие умения, как чтение, речь, сенсорная/моторная координация и т.п.
Халық, ел жастарға сенеді. Ал ол сенімді бүгінгі жастар қалай ақтауда? Әрине, бес саусақ бірдей емес, олай болса жастардың барлығына кінә тағуға болмайды. Десе де бүгінгі жастарға рухани байлық, таза ой, терең білім, адамгершілік, адалдық, қайрат, қала берсе, денсаулығымыз да жетіспейтін секілді. Біз бір қоғамның азғындау жолында тұрған сияқтымыз. Ойланып көрейікші, бізді қазіргі уақытты не қызықтырады? Елбасымыздың Халыққа Жолдауында ХХІ ғасыр білім ғасыры делінген. Олай болса, елімізді өркендету үшін білімді жастар керек, жақсы оқып, жан-жақты білім мен ғылым алуымыз керек. 10-тапсырма. Сөздерді орыс қазақ тіліндегі баламаларымен жұптастырыңыз. Повседневный а. Ұялы телефон Сотовый телефон ә. Күнделікті Недостаточное движение б. Осының бәрі Все это в. Байлық Плохая привычка г. Аз қимыл-қозғалыс Держаться подальше ғ. Егу Богатство д. Аулақ болу Прививка ж. Дәрумен Витамин з. Жаман әдет 12-тапсырма. Мәтін мазмұнына қажетті сөз бен сөз тіркестерін орналастырыңыз. Жастық Бір жылдың ішінде бір-ақ жаз болады. Ағаш, шөптер, гүл, жапырақтар бір жылда бір-ақ рет 1)_____________. Осы секілді адамның басына жастық екі келмейді. Жастық – біздің өміріміздің жазы. Жаздан кейін қалай күз келеді, сол секілді жастықтан 2)____________ кәрілік жетеді. Шаруасына жинақты кісілер жаз күні қыстық азық-түлігін 3)___________ қояды. Адам да жасында өнер-білім, жақсы 4)____________ бойына жинауы тиіс. Мұнсыз ол қартайған шағында рақат тіршілік 5)__________. (Міржақып Дулатов) 1. А) қартаяды Ә) жасармайды Б) жасарады. 2. А) соң Ә) үшін Б) бірақ 3. А) қолданып Ә) даярлап Б) пайдаланып 4. А) мінездерді Ә) заттарды Б) сөздерді 5. А) етеді Ә) жасайды Б) ете алмайды. 13-тапсырма. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз. 1. Cидоров Иван Петрович по приказу работает у нас с 14 сентября 2008 года. 2. У первого ящика (жәшік) моего стола нет ручки (тұтқа). 3. Где первый экземпляр проекта закона? 4. Возьмите телефонный справочник со стола (поверхности) моего заместителя. 5. Ближе к концу квартала проведите конференцию. 6. Позвоните к начальникам всех отделов. 7. Отдайте на подпись председателю «Алатау жарық компаниясы». 8. Завтра приходите на собрание к трем часам. 9. Отнесите в приемную к моему заместителю. 10. Сегодня до вечера подпишите все счета. 14-тапсырма. Шешендік өнерді зерттеуші Г. З. Апресян ғалым К. А. Тимирязевтің сөйлеу өнері шеберлігі туралы айтқан ой-пікірін оқыңыз. Өзіңіз бір шығарманың тіліне байланысты пікір-қорытынды шығарып көріңіз. «Так, К.Тимирязев (1843-1920) умел говорить и писать о сугубо сложных явлениях жизни и проблемах науки ясно, без непонятных слов и с большим увлечением. ... Кому довелось слушать К. А. Тимирязева, перед нами оживает образ ученого-революционера, мастерски сочетавшего подлинную научность с доступностью развиваемых им идей и мыслей. Специфика такой науки, как физиология растений, например, не только не являлась барьером для популярности, а наоборот, по- особому заинтересовывала слушателей, становилась предметом увлекательного освещения и даже поэтизации темы лекции». Глоссарий Баяндама немесе есеп беру - бұл ашық түрдегі, ресми хабарлама немесе мазмұны белгілі бір мәселені зерттеп, мәнін ашуға бағытталған құжат. Баяндама әрдайым құжаттық мәлiметтердiң негізінде дайындалады. Бұл іс қағазы басқармаға немесе лауазымы жоғары тұлғаға қандай да бір қызметтік ақпаратты жеткізу үшін қолданылады. Баяндама – белгілі бір қатырып төңірегіндегі барынша кең ашылған, көпшілік алдында баяндалаты, ресми түрдегі көп жағдайда ауызша баяндалатын хабарлама Тіз тазалығы – ана тілін басқа тілдің сөздерімен шұбарламау. Тіл анықтылығы – айтылған лебіз ашық мағыналы, түсінуге жеңіл, көңілді күдіктендірмейтін болса, тіл анықтылығы дейміз. Бақылау сұрақтары Баяндама қандай стильде дайындалады? Баяндаманы қандай тақырыпқа дайындадаңыз? Баяндаманы қай ғылым саласы бойынша дайындадыңыз? Сіз өзіңіздің сөзіңізде тіл тазалығын сақтайсыз ба? Тіл тазалығын сақтамау дегенді қалай түсінесіз? А.Байтұрсынұлының «Сөзі жоғалған ұлттың өзі де жоғалады» деген сөзінің мәнін қалай түсінесіз? Үйде, көшеде т.б. жағдайларда сөйлескенде сөз тазалығына көңіл бөлесіз бе? Тест сұрақтары 1. «Ашық түрдегі, ресми хабарлама немесе мазмұны белгілі бір мәселені зерттеп, мәнін ашуға бағытталған құжат». Қай іс қағазының анықтамасы? А) арыз
Ә) өтініш Б) қызметтік хат В) баяндама Д) өмірбаян 2. Баяндамалардың (есеп берудің) түрлері: А) ғылыми есептер-баяндамалар; Ә) әскери есептер; Б) тексеріс бойынша есептер; В) бағалау бойынша есептер; Д) барлық жауап дұрыс. 3. Ғылыми баяндаманың неше түрі бар? А) 2
Ә) 3 Б) 4
В) 5 Д) 6
А) жазбаша (қысқа) баяндама Ә) жазбаша (толық) баяндама Б) ауызша баяндама В) реферат Д) эссе
А) жазбаша (қысқа) баяндама Ә) жазбаша (толық) баяндама Б) ауызша баяндама В) реферат Д) эссе
А) баяндама тақырыбы, басқа мәселелермен байланысы, бұл тақырыптың қарастырылуы, негізгі дереккөздер беріледі. Ә) негізгі ой Б) тұжырым В) қорытынды Д) дұрыс жауабы жоқ
А) калькаларды пайдаланып сөйлеу Ә) тілді шұбарламай сөйлеу Б) мәнерлеп айту В) дұрыс жауабы жоқ. Д) барлығы дұрыс 8. Қай аударма дұрыс? А) аналық қой Ә) жарты арал Б) қанатты сөз В) мал өсірушілер Д) барлығы дұрыс 9. Баяндама қай стильде жазылады? А) ауызекі сөйлеу Ә) ғылыми-ресми Б) көркем әдебиет В) публицистикалық Д) ресми
А) 2 Ә) 3
Б) 4 В) 5
Д) 6 11. Сәлемдесуге жататын сөзді табыңыз. А) Сау болыңыз! Ә) Кездескенше! В) Амансыз ба? С) Қош болыңыз! Д) Көріскенше! 12. ..................... досыңыз - озат студент. А) менің
Ә) оның В) сенің
С) біздің Д) сіздің 13. Кіріспе бөлімде баяндама тақырыбы басқа мәселелермен байланысты, бұл тақырыптың қарастырылуы, негізгі дереккөздер.... А) беріледі Ә) айтылады В) көрсетіледі С) жазылады Д) қарастырылады 14. Біздің үй..... Алматыда. Қажетті қосымшаны қойыңыз А) –міз
Ә) – дің В) –іміз С) –мыз Д) –ымыз
А) нақтыланады Ә) ескеріледі В) көрсетіледі С) жазылады Д) дәлелденеді
А) алайда Ә) және В) пен
С) мен Д) бен
А) шара қолдану Ә) шара көрсету В) шара қолдау С) көмек беру Д) шара қолданбау
А) көркем Ә) ресми В) мемлекеттік С) бай Д) жаңа
А) Жаман әдет Ә) Жаман әрекет В) Жаман сөз С) Жақсы сөз Д) Жаман мінез
А) Сұхбаттасу Ә) Тайталасу В) Келісу С) Пікір айту Д) Әңгімелесу СОӨЖ тапсырмасы 1. Тіл мәдениеті туралы баяндама жазыңыз. 2. «Тіл – күретамыр» деген даналық сөзді қалай түсінесіз? Шағын эссе жазыңыз. СӨЖ тапсырмасы 1.Төмендегі тақырыптардың біреуін таңдап, шығарма жазыңыз: а) Таза сөйлеу – мәдениеттіліктің белгісі. ә) Бөтен сөзбен бұлғанса сөз арасы, Ол – адамның білімсіз бейшарасы. 2. «Сөз тазалығы – білімділік белгісі» – баяндама жазыңыз. Қолданылған әдебиеттер Қазақ тілінің ресми стилін меңгертуге арналған кіші оқу-әдістемешік кешен. Астана, 2008. Русско-казахский словарь. Алматы: Сөздік, 2010. Қазақ тілі. Экономикалық жоғары оқу орындарына арналған БҮМ. Алматы: Экономика, 2011. Заң терминдері мен ұғымдарының қазақша-орысша және орысша сөздігі. А: Жеті жарғы, 2007. Терминдер сөздігі. А: Зият-Пресс, 23007. Қосымова Г. Шешендік өнердің негіздері. Баянжүрек, Алматы, 2007ж. жүктеу/скачать 6,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||