Доцент Ж. Ш.Әбіш Іскерлік әлемі. Экономикалық терминология негіздері. Сөздің дәлдігі. Тақырыптың тірек сөздері

Понятно, что обойтись без привлечения иностранных слов в казахскую экономическую терминологию невозможно. Ведь оно происходило в течение всего периода формирования этой терминологии. Сначала это были термины, привлеченные из иностранных языков.Они полностью вошли в нашу экономическую терминологию. Однако существуют и экономические термины казахского происхождения: «делдал», «жеке меншік», «табыс», «қосылған құн салығы», «бағам» и т.п.

• 
  Нарықтық экономика теориясындағы «сәннің заң шығарушылары» кімдер?
  

• 
  Ұлттық тіл, ғылым мен білім не болмаса дамымайды?
  

• 
  Қазақ тіліндегі ағылшын тілінен енген терминдер туралы не айтасыз?
  
• 
  Экономикалық терминдер жайындағы сіздің ойыңыз қандай?
  
• 
  Қазақ тіліне ғана тән терминдер хақында не білесіз?
  

Ұлыңмын деуім әңгілік.

Сәуле боп тұрсын санамда

Әлдиі, үні мәңгілік

Ұқпасын-ұқсын түрімнен.

Танысын дүние ісімнен

Танысын туған тілімнен.

Өз бизнес жоспарыңызды жазыңыз.

Студенттердің бірнеше бизнес жоспарын талқылаңыздар.

1. 
   Іскерлік әлемі туралы осы жасалымнан алған деректеріңізді түйіндеп айтып беріңіз.
   
2. 
   Тапқыр адам қандай жетістіктерге қол жеткізе алады?
   
3. 
   Ақпараттық жүйелер – ХХІ ғасыр мамандығы.
   

4. 
   Кәсіпкерлік туралы Ережені тауып, онымен толыққанды танысыңыз.
   
5. 
   Өз ісіңізді ашу мақсатын көздеген болсаңыз, оған қалай қол жеткізбексіз?
   
6. 
   Бизнес жоспарға сараптама жүргізудің нормативтік базасын табыңыз және ол туралы әңгімелеп беріңіз.
   
7. 
   Бизнесті қаржыландыру көздерін қалай таңдамақшысыз? Осыған нақты да толық көлемді жауап жазыңыз.
   

А. Себеп-салдар;

В. Түсіндірмелі;

С. Қарсылықты;

Д. Ыңғайлас;

Е. Талғаулы.

А. Біліктілік;

В. Білгірлік;

С. Іскерлік;

Д. Кәсіпкерлік;

Е. Кәсіпшілік.

А. Бастауыш та, баяндауыш та есім сөзден;

В. Жалпылауыш мүшенің алдынан;

С. Айқындалушы мүше мен оңашаланған айқындауыш арасында;

Д. Баяндауыштың оңашаланған мүшесімен ажырату үшін.;

Е. Бастауыш та, баяндауыш та бір сөзден болған жағдайда.

А. Ішкі қаражат;

В. Меншікті қаржы;

С. Несиелік қаржы;

Д. Сыртқы қаражат;

Е. Инвестор қаржысы.

А. Мемлекеттік қорын;

В. Жиынтық қорын;

С. Сақтық қорын;

Д. Ұлттық қорын;

Е. Жеке қорын.

А. Сөзді;

В. Дыбысты;

С. Сөз құрамын;

Д. Сөз тіркесін;

Е. Сөз таптарын.

А. ТұранӘлемБанк;

В. Халық банк;

С. АТФ Банк;

Д. Даму банкі;

Е. Альянс банк.

А. Кезектес;

В. Себеп-салдар;

С. Түсіндірмелі;

Д. Талғаулықты;

Е. Ыңғайлас.

А. Объявленный капитал;

В. Зарегистрированный капитал;

С. Оплаченный капитал;

Д. Уставный капитал;

Е. Резервный капитал.

А. Киімім қалың, әрі құрғақ;

В. Шөп сұйық, бірақ нәрлі;

С. Алдынан машина не арба шығады;

Д. Қар суы да, жаңбыр суы да араласты;

Е. Біресе күлкісі, біресе ызасы келеді.

А. Орман;

В. Мектеп;

С. Алаша;

Д. Дәптер;

Е. Қисық.

А. Қаржылау көзі;

В. Қаржы көзі;

С. Қаржыландыру көзі;

Д. Қаржылық көз;

Е. Қаражат көзі.

А. Лашын;

В. Үй;

С. Кілем;

Е. Күпі.

А. 1;

С. 5;

Е. 4.
15. Несие алуүшін керекті құжат түрі.

А. Кәсіпорынның бизнес жоспары;

В. Кәсіпорын ұсынған жоба;

С. Кәсіпорынның анықтамасы;

Д. Кәсіпорынның жарғысы;

Е. Кәсіпорынның өндірістік жоспары.
16. Қай сөзде «көк» сөзі бөлек жазылады?

А. Көк (қайнар);

В. Көк (шіл);

С. Көк (әр);

Д. Көк (жал);

Е. Көк (жиек).

А. Жазира дала;

В. Жақын туыс;

С. Шежірелі ел;

Д. Қолы ашық;

Е. Жол мұраты.

А. Үш сатылы;

В. Бір сатылы;

С. Төрт сатылы;

Д. Екі сатылы;

Е. Бес сатылы.

А. Сенім;

В. Білім;

С. Тегім;

Д. Ілім;

Е. Көрім.

А. -да,-де;

В. -лың, -лік;

С. -и,-у;

Д. -ым, -ім;

Е. -дың, -дік.

1. 
   Ф. Оразбаева. Тілдік қатынас: теориясы мен әдістемесі. Алматы, 2000
   
2. 
   Ш.К. Бектуров, А.Ш. Бектурова. Казахский язык для всех. Алматы, «Атамұра», 2004.
   
3. 
   А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш, І.М. Төленов. Қазақ тілі (оқу құралы). Алматы, «Экономика», 2001, 380 бет.
   
4. 
   Ж.Ш.Әбіш, Р.Қ. Әдісханова, Ж.О. Мұсаева ж.б. Қазақ тілі (жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқу құралы). Алматы, «Жания-Полиграф» баспасы, 2004, 380 бет.
   

1. 
   Ш.К. Бектұров, А.Ш. Бектұрова. Қазақ тілі (ана тілі деңгейінде үйрету құралы). Алматы, «Атамұра», 2004.
   
2. 
   Н.Қ. Мамыров, А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш. Қазіргі экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы, «Экономика», 2000, 402 бет.
   
3. 
   Қазақ тілін оқыту әдістемесінен қысқаша анықтағыш. Құрастырғандар: Сүлейменова Ж., Орынбаев А., Абитжанова Ж. Алматы: «Эверо» баспасы, 2009ж., 248 бет.
   

Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? Міне, нақ осындай ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады.

Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық һәм экономикалық терминологияның даму бағытын белгілеу – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.

Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру – үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз. Терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай, әр автордың өзінше термин жасауын өкілетті органдардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.

Қазақ тілі терминологиясы әр түрлі жағдайларға байланысты бүгінде дағдарысқа ұшырап отыр. Бұндай жағдайлардың пайда болу себебін анықтау – басты мақсат.

кассалық қызметті

........

........

1990 жылдардан бері қарай ұлттық ғылыми терминологияны дамытудың жаңа принциптерін жасау күн тәртібіне қойылды. Көптеген жаңа терминдер жасалып, қолданысқа ене бастады. Жасалып жатқан терминдердің бәрін бірдей мінсіз деп айта алмаймыз. Олардың ішінде терминологиялық жүйе мен терминдерге қойылатын талаптарға жауап бере алмайтындары да бар.

Қазіргі терминологиядағы шешімін таппай жүрген мәселенің бірі – халықаралық деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібінің белгіленбеуі.

Сондай-ақ көптеген терминдердің терминология комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмай немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып жатады. Мысалы: мәртебе (статус), әртараптандыру (диверсификация), мәтін (текст), әлеует (потенциал).

Сонымен қатар соңғы жылдары бір ғана термин түрліше аударылып, әр сөздікте, әр түрлі деңгейдегі оқулықтар мен ғылыми еңбектерде түрліше қолданылып жүр. Мәселен, төменде берілген терминдер сондай бірізділіктің жоқтығын дәлелдейді: спонсор – демеуші, мияткер, қолдаушы; ткань – ұлпа, тін; клетка – жасуша, торша т. б.

Олардың ішінде терминкомның ресми бекіткеніне қарамастан, бірізді қолданылмай жүргендері де бар.

• 
  1910-1930 жылдар аралығында не ескерілмеді?
  
• 
  Соңғы жылдары қандай сұрақ күн тәртібіне қойылды?
  
• 
  Шешімін таппай жүрген мәселенің бірі не?
  
• 
  Жарыса қолданылатын т.б. нендей терминдерді білесіз?
  
• 
  Түрліше пайдаланылып жүрген терминдерді атап беріңіз?