«Кодекс Куманикус» (Қыпшақ тілінде
жазылған ескерткіш). Осы ескерткіш готикалық көне шрифтімен жазылған
жалғыз дана қолжазбасы бұл күндері Венецияда Марк әулиенің шіркеуінде
сақтаулы. Зерттеуші Машковтың айтуынша, бұл дәуірде Қыпшақ тілі батыс
еуропа жиһанкездері мен шығысты зерттеушілер үшін
халықаралық тіл болып есептелді.
Кодекс куманикус екі бөлімнен тұрады. Бес түрлі
қолтаңбамен жазылған бірінші бөлім (итальян бөлімі) латын сөздерінің
алфавиттік тәртібі бойынша тізілген үш тілді (латынша-парсыша-куманша)
сөздіктен, зат есімдер мен есімдіктердің септелу үлгісінен, лексикалық
мағыналарына қарай топтастырылған сан алуан есім сөздерден тұрады. Ал он
төрт түрлі қолтаңбамен жазылған екінші бөлімнің (неміс бөлімі) денін Інжіл
үзінділерінің аудармалары және т.б. осы секілді діни уағыздар құраса,
қалғанын куманша-немісше, куманша-латынша сөздер, ақын Петрарканың
қолымен жазылған итальян поэзиясының үзінділері, куманша, латынша
текстер, аудармасыз берілген куман жұмбақтары құрайды. Жалпы алғанда,
қыпшақ тілін зерттеу, оны оқып-үйрену ХІ ғасырдан, М.Қашқаридан
басталады. Содан бастап ол тілді орыс, еуропа, араб, армян авторлары
зерттеп білген, оқып-үйренген, сол тілге Фердоуси мен Сағдиден бастап
талай туындылар аударылған. Осыдан, Қыпшақтар дәуірі, билік құрған
хандары мен халықтың әлемдік өркениетте маңызды рөл атқарғаны «тайға
таңба басқандай» негізделіп тұр.
