Есімдік Зат есім, сын есім, сан есімнің орнына жүретін сөз табы есімдіктер

Зат есім, сын есім, сан есімнің орнына жүретін сөз табы есімдіктер кейде орынбасар сөздер деп аталады. Қазақ тілінде есімдіктер сан жағынан көп емес, 60 – 70 – тей

Белгілі бір (затқа, адамға қатысты) жақтық ұғыммен байланысты қолданылатын есімдіктің түрі жіктеу есімдігі деп аталады.

Жіктеу есімдіктерінің үш жағы және жекеше, көпше түрі бар.

Жақ	Жекеше	Жақ	Көпше
І	Мен (айтушы, сөйлеуші)	І	Біз (айтушылар, сөйлеушілер)
ІІ	Сен (тыңдаушы)	ІІ	Сендер (тыңдаушылар)
ІІ (сыпайы түрі)	Сіз (тыңдаушы)	ІІ	Сіздер (тыңдаушылар)
ІІІ	Ол (бөгде жақ)	ІІІ	Олар (бөгде жақ)

Жақ	Жекеше	Жақ	Көпше
І	оқушымын сұрадым	І	оқушымыз сұрадық
ІІ	оқушысың сұрадың	ІІ	оқушысыңдар сұрадыңдар
ІІ (сыпайы түрі)	оқушысыз сұрадыңыз	ІІ	оқушысыздар сұрадыңыздар
ІІІ	оқушы сұрады	ІІІ	оқушылар сұрады

Жауап алу мақсатымен сұрау мағынасында қойылған барлық сұрақтар сұрау есімдігі болып саналады. Сұрау есімдігі: кім? не? қай? қандай? қанша? неше? нешеу? нешінші? қайда? қайдан? қалай? қашан? қайдағы? қашанғы? және т.б. сұрақтарға жауап береді.

Белгісіздік есімдігіне (кей) бір, әр, әлде деген сөздерден жасалған есімдіктер жатады: 1. бір, бірдеме, бірдеңе, бірнеше (бір кітап – есептік сан есім). Жұмыссыз жүрген бір (есімдік) де жан жоқ. (Ы.А). бір – еу, (кітабым біреу – жинақтық сан есім. Үйге біреу (есімдік) келіп кетіпті. Біреу-лер-ің-е, біреу-лер-ің-нен, біреу-лер-іңіз-бен, біреу-іміз-дің, (-ге, -ді, -де, -ден, -бен) қай-бір, қайсы-бір, қайсы-біреу, қайсыбіреу-лер-ге, т.б. 2. әр-бір, әр-біреу, әр-біреу-ің-е, әр-кім, әр-кімнің, әр-кімге, әр-кімді, әр-кімде, әр-кімнен, әр-кіммен, әр-не, әр-ненің, әр-неге, әр-нені, әр-неде, әр-неден, әр-немен, әр-қашан, әр-қалай, әр-қайсысы. 3. кей-бір, кей-біреу, кей-біреу-лер, кей-біреу-лер-ің-е, кей-біреу-дің, кей-біреу-ге, кей-біреу-ді, кей-біреу-де, кей-біреу-ден, кей-біреу-мен. 4. әлде-бір, әлде-біреу, әлде-біреу-лер, әлде-не, әлде-ненің, әлде-неге, әлде-нені, әлде-неде, әлде-неден, әлде-немен, әлде-неше, әлде-кімнің, әлде-кім, әлде-кімге, әлде-кімді, әлде-кімнен, әлде-кіммен, әлде-қашан, әлде-қалай, әлде-қайдан деген көптік, тәуелдік, септік тұлғадағы есімдіктер жатады. 5. қай-бір, қайсы-бір, қай-біреулер.

Мағыналық жақтан кем дегенде екі я одан көп заттар мен құбылыстарды жинақтап, жалпылап айтатын есімдік түрі жалпылау есімдігі деп аталады.

Жалпылау есімдігіне: бәрі, бар (бар адам), барлық, барша, бүкіл, (бүтін, бүткіл) күллі, түгел, тегіс деген сөздер жатады. Жалпылау есімдіктері бір – бірімен синонимдес болып келеді.

Түбір есімдіктер	Туынды етістіктер
Жалпы, бар, бүкіл, күллі	Барлық, барша

Болымсыздық есімдігі

Есімдіктің болымсыздық мағынаны білдіретін түрі болымсыздық есімдігі деп аталады.

Есімдіктердің жазылуын есте сақтаңдар. 1. Қосарлану арқылы жасалған күрделі есімдіктер дефис арқылы жазылады. Мысалы, кімде-кім, кімде-кімге, өзімен-өзі, бірде-бір, қандай-қандай. 2. Еш, әр, кей, қай, қайсы, әлде, бір есімдіктері есімдікпен тіркесіп келгенде бірге жазылады. Мысалы: ешкім, әрқалай, қайбір, әлденеше, бірнеше, кейбіреу, әрқайсысы, т.т. 3. Еш, әр, кей, қай, қайсы, әлде, бір деген сөздер зат есімдермен тіркесіп келгенде бөлек жазылады: әр адам, әр уақытта, әр нәрсе, кей жылы, қай кезде, еш жұмысым жоқ. 4. Бір деген белгісіздік есімдігі мына сияқты тіркестерде бөлек жазылады: белгілі бір, бейне бір, екінші бір (екінші бір айтатын әңгіме), неше бір, (неше бір түсінбесең де). 5. Неше? деген есімдікке –інші жұрнағы қосылғанда, неше есімдігінің соңындағы [е] дыбысы айтылмай қалады және бұл жазылмайды да: неше-інші – нешінші.