Азаматтық қорғаныстың күштері

129 
бөлімшелерінің, 
сондай-ақ 
ведомствоға 
бағынатын 
ұйымдардың 
шақырылған 
контингентпен және мобилизациялық ресурстармен адам құрамын толықтырады. АҚ 
әскери емес жасақтары ұйымдарда, аудандарда, қалаларда, облыстарда құрылады, сонымен 
объектілік және территториялық болып бөлінеді. Құтқару ұйымдары барлауға, іздестіруге 
және зардап шеккендерді құтқаруға, оларды үйінділер астынан шығаруға арналады, 
алғашқы медициналық көмек көрсетіледі; олар жинақталған құтқарушы отрядтардан, 
командалардан, ізденіс топтарынан, барлау бөлімшелерінен және тағы басқалардан тұрады. 
Инженерлік жасақтар инженерлік барлау топтарынан, жол-көпірлік командалардан, 
жарылыс жұмыстарын жүргізетін топтарынан және тағы басқадан тұрады, яғни осылар 
жолды салумен, қираған ғимараттарды аршумен т.б. айналысады. 
АҚ қызметтерінің жасақтары халыққа тіршілікті қамтамасыз етуге, құтқару 
жасақтарды күшейтуге арналады және медициналық, байланыс, қоғамдық тәртіпті сақтау, 
өрт сөндіру, транспорттық және тағы басқа қызметтер болып бөлінеді. 
Жедел құтқару отряды жоғары дайындықта тұратын жасақтар болып келеді және 
жоғары дәрежелі объектілерде, күрделі аймақтарда, енуге қиын аудандарда іздестіру-
құтқару жұмыстарын өткізу үшін, зардап шеккендерге жәрдем көрсету үшін арналған. 
АҚ-тың нысанына баласы 8 жасқа толмаған балалар мен әйелдерден, жүкті әйелдер 
мен мүгедектерден және әскери міндетті мобилизациялық нұсқауы бар азаматтардан тыс, 
жұмысқа қабілетті еркектер мен әйелдер алынады. 
Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдайлар қызметтері 
АҚ-тың арнайы іс-шараларын орындау үшін және осы мақсатпен күштердің және 
құралдардың дайындығы үшін республикалық, аудандық, қалалық, облыстық АҚ және ТЖ-
лар қызмет орындары, сонымен қатар АҚ басшысына тікелей бағынатын қызметтер 
құрылады. 
АҚ-тың эвакуациялық іс-шараларын орындауды ұйымдастыру мақсатымен 
эвакуациялық және эвакуация қабылдау комиссиялары құрылады. 
Шаруашылық обьектілеріндегі азаматтық қорғаныстың ұйымдасуы 
Шаруашылық объектілері - өндірістік және тағы басқа кәсіпорындар, түрлі 
ұйымдар, мекемелер, оқу орындары, ауыл-шаруашылық өндірістері - АҚ жүйесінің негізгі 
шаралары өткізілетін орындары болып табылады. Мұнда соғыс жағдайда жұмысшылар мен 
қызметкерлерді қорғау, объектілердің жұмыс төзімділігін қамтамасыз ету, жедел құтқару 
және апаттан кейін қайта өндеу жұмыстарына күштерін дайындау сияқты негізгі іс-шаралар 
орындалады. 
Шаруашылық объектісінің басшысы объектілеріндегі АҚ басшысы болып саналады 
және объектілеріндегі АҚ жағдайына жауап береді. Оның бұйрықтары мен үкімі объектінің 
барлық жеке құрамына қатысты. АҚ басшысына көмек беретін объектілердің үлкенді -
кішілігіне байланасты бір немесе бірнеше көмекші орынбасарлар тағайындалады. Мәселен, 
бытыратып тарату және эвакуациялау жөніндегі орынбасар материалдық-техникалық 
заттармен қамтамасыз ету жөніндегі орынбасар, инженерлік-техника бөлімі жөніндегі 
орынбасар т.б. 
АҚ бастығының бытыратып тарату жөніндегі орынбасары жұмысшылар мен 
қызметкерлерді, олардың жанұяларын эвакуациялау жоспарын әзірлеуді басшылық етіп, 
қатерлі және соғыс жағдайда объектілерді орналастыру жерлерін дайындауды 

130 
ұйымдастырып, жұмысшылар мен қызметкерлерді ауданға орналастыруды, оларды 
тасымалдауды, жалпы тәртіп күзетуді басқарады. 
АҚ бастығының инженерлік-техникалық бөлім жөніндегі орынбасары - объектінің 
басты инженері болып табылады. Ол объектілердің жұмыстарын ерекше күнтәртіпке 
көшіру жоспарын әзірлеуді басшылық етеді, объекті жұмысының тұрақтылығын арттыру 
үшін іс-шаралар жүргізеді, авариялық-техникалық пен өртке қарсы қызметті, бүлінген 
орталықтарда жедел құтқару және апаттан кейін қайта өндеу жұмыстарын, қорғаныс 
паналарының техникалық жағынан іске асыруды басшылық етеді. 
АҚ бастығының материалды-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі орынбасары-
объектілерді қамтамасыз ету женіндегі орынбасары-объектілерді қамтамасыз етудегі 
бастық орынбасары болып табылады және арнайы мүлікті сақтау мен жинақтауды 
қамтамасыз етеді. Оған техника, құралдар, көліктер, қорғаныс құралдары жатады. Оған 
мына материалды-техникалық жағынан қамтамасыз ету жүктеледі: қорғаныс паналарын 
салу жұмыстары, бытыратып тарату және эвакуациялау іс-шаралары, жедел құтқару 
және апаттан кейін қайта өңдеу жұмыстарын өткізу. Қарсыластың шабуыл жасау қатері 
төнгенде ол шикізат қорын, азық-түлік пен аса құнды жабдықтарды топтау немесе 
бытыратып орналастыру жұмысын ұйымдастырып қамтамасыз етеді. 
Объектінің АҚ басшысы аудандық АҚ басшысына бағынады. 
АҚ басшысының тұсынан АҚ штабы құрылады. Ол - АҚ басшысының басқару ұйымы, 
объектілеріндегі АҚ-тың барлық іс-шаралар жөніндегі ұйымдастырушы. 
Объектінің үлкендігіне байланысты АҚ штабы штатты жұмысшылары және негізгі 
міндеттерінен босатылмаған лауазым иелерінің есебінен құрылады. Штаб объектінің 
басшысы шешімдерінің негізінде ұйымдастыру жұмыстарын өткізеді. АҚ штабының 
басшысы объектінің АҚ басшысының бірінші орынбасары болып табылады, оның 
объектіде АҚ сұрақтары жөнінде басшының атынан бұйрық пен өкім беруге толық құқығы 
бар. 
Объектіде, оның өндіріс бөлімшелеріне байланысты, АҚ қызметтері құрылады. 
Оларды бөлім басшыларының бірі басшылыққа алады, яғни осы қызметтер құрылған 
базадағы цехтардың, бөлімшелердің басшыларының бірі болуы керек. 
Құлақтандыру және байланыс қызметі объектінің байланыс желісі базасында 
құрылады, дер кезінде қауіп туралы хабарлайды, үнемі байланыста болып, информацияны 
беруге дайын болады, байланыс желідегі аварияларды шектейді. 
Медициналық қызмет объектінің медициналық-санитарлық бөлім базасында 
ұйымдастырылады. Қызмет басшысы бас дәрігер. Қызмет медициналық қалыптастықты 
қолдауды ұйымдастырады: медициналық қорды жинактау және жеке медициналық қорды, 
заттарды сақтау; санитарлық-эпидемиялық бақылау және медициналық барлау 
жұмыстарын 
қамтамасыз 
етеді. 
Емделу 
мекемелерінде 
зақымданған 
және 
эвакуацияланғандарға медициналық көмек көрсетеді бір жерге топталған және 
эвакуацияланған орындарда медициналық көмекпен қамтамасыз етеді. Медициналық 
қызмет негізінде медициналық жасақтардың адам құрамын толықтырып, оларды оқытып, 
үйретіп, керекті заттармен қамтамасыз етіп, олардың әрқашан дайындығы жөнінде 
жауапкершілік көтереді. 
Радиациялық зақымнан және химиялық зақымнан қорғау қызметі азық-түлікті, 
халықты, қоймаларды улы және радиоактивті заттардың әсерінен зақымданудан сақтайтын 
шараларды жүргізеді. Радиациялық зақымына қарсы (РЗҚ) және химиялық зақымына қарсы 

131 
(ХЗҚ) қызмет РЗҚ және ХЗҚ арналған жасақтары, мекемелерді ұйымдастырады; жеке 
қорғаныс құралдары мен арнайы техника, приборлардың жағдайын қадағалайды; 
радиациялық және химиялық барлау өткізеді; адам құрамының сәулеленуге шалдығуын, 
химиялық зарардануын бақылайды; радиациялық және химиялық зақымдану ошақтарын 
жою мақсатында іс-шараларды жүргізеді. 
Қоғамдық тәртіп күзетінің қызметі күзет және халық жасағының негізінде құрылады. 
Ол аймақты күзетіп, төтенше жағдайда тәртіп сақтап, апаттан кейін қайта өңдеу 
жұмыстарын өткізуіне, АҚ дабылдары бойынша жұмысшылардың дер кезінде жасыруына 
көмектеседі, жарық жасыру жұмысын бақылайды. 
Өрт сөндіру қызметі өрт күзетінің негізінде ұйымдастырылады. Бұл қызмет өртке 
қарсы іс-шараларды, алдын-ала бақылауды іске асырады, өртті сөндіреді және оқшаулайды, 
РЗҚ мен ХЗҚ қызметіне зарарданған аймақтарды газсыздандыруға және дезактивациялауға 
көмектеседі. 
Энергиямен қамтамасыз ету және жарық жасыру қызметі бас энергетик бөлімінің 
негізінде құрылады. Объектінің бас энергетигі қызметтің басшысы болып табылады. Ол 
объектіні газбен, жылумен, электр жарығымен қамтамасыз етіп, энергия тараптарының 
әлсіз бөлімшелерін қорғаныс жүйелерімен қамтамасыз етеді; жарық жасыру және бірінші 
кезектегі іс-шараларды дайындап, қалпына келтіру, энергия жүйелерінде қайта өндеу 
жұмыстарын жүргізеді. 
Авариялық-техникалық қызметі техникалық немесе бас механик бөлімінің негізінде 
ұйымдастырылады. Ол бірегей құралдарды қорғау жөніндегі және негізгі құрылымның, 
арнайы инженерлі тораптардың, байланыс жолдарының төзімділігін арттыру, үйінділерді 
тазартудағы жедел жұмыстарды жүргізіп, объектінің құрылымындағы апатты жою және 
оқшаулау жөніндегі іс-шараларын жүргізеді. 
Қорғаныс паналарының және жасырыну орындарының қызметі негізгі құрылыс 
бөлімінің, тұрмыстық-коммуналдық бөлімінің немесе құрылыс цехтарының негізінде 
құрылады. Ол қорғаныс паналарының дайындығын және олардың эксплуатациялауын 
бақылап, қорғаныс ғимараттарды салуды қамтамасыз етеді. Қызметтің жеке құрылымына 
АҚ-тың құлақтандыру белгілерімен дер кезінде қорғаныс паналарын адамдармен 
толықтыруды қамтамасыз ету жүктеледі. Бұдан басқа бұл қызмет қираған қорғаныс 
паналарын аршығанда құтқару жұмыстарымен айналысады. 
Материалдық-техникалық қамтамасыз ету қызметі объектіні материалдық-
техникалық жағынан қамтамасыз ету бөлімі негізінде құрылады. Азық-түлік пен 
жабдықтардың барлық түрімен дер кезінде қамтамасыз етуді қалыптастыру, мүлік пен 
техниканы жөндеп, оларды жұмыс учаскелеріне жеткізу, сақтау және оларға есеп жүргізу, 
адамдарға бірінші қажеттіліктегі заттарды жеткізуді ұйымдастырады. 
Кішігірім объектілерде АҚ қызметтері құрылмайды. 
Олардың функцияларын, қажетті іс-шараларын сол объектіні құратын басқару 
органдары орындайды. 
Шаруашылық 
объектілерде жалпы мақсаттағы объектілік-жинақтық топ, 
механизациялық жұмыс топтары, барлаушы жасақтар ұйымдастырылады. Бұлар апаттан 
кейін құтқару, қайта өндеу жұмыстарын өзінше орындау үшін керек. Жалпы бағыттағы 
бөлімдерді күшейту және арнайы тапсырмаларды орындау үшін біртұтас қызметтер 
жасақтары құрылады. Мысалы, құлақтандыру және байланыс, қоғамдық тәртіп жасақтары. 

132 
Бөлімдерді жасақтау өндірістік қағидамен іске асыралады: кезектермен, цехтармен, 
өндірістік бөлімдермен, бригадалармен. 
Жалпы бағыттағы жасақтардың мысалы ретінде жинақталған топтың, командирі,
және оның орынбасарлары болып табылады. Жинақталған топ, құтқару командаларынан, 
ал олар бөлімдерден, бөлімдер құрамдас бөлімшелерден тұрады. Мұндай топтарда өзінің 
медициналық пункті және санитарлық жасақтары болады, соңғылары санитарлық 
бөлімшелерге бөлінеді.Сонымен бірге өзінің штабы болып, оған тікелей басқару және 
байланыс бөлімдері бағынады. Осындай жүйе топты ұтқыр және өз алдына бөлім етеді. 
Жасақтардың құрылуымен қатар кейбір объектілерде жұмыс істеп тұрған химиялық 
және медициналық лабораторияларын, жуу және жуыну бөлімшелерін, киім және 
транспортты, адамдарды санитарлық зарарсыздандыру станцияларына бейімдендіреді. 
Радиациялық, улағыш және бактериялық заттарды нақты белгілеу үшін радиациялық және 
химиялық бақылау бекеттері құрылады. 
Ауыл-шаруашылық объектілерінде малды және өсімдіктерді қорғау, жау соққысына 
душар болған қалаларға көмек көрсету топтары құрылады. Ауыл-шаруашылық 
объектілеріне қаладан кәсіп орындар көшіріліп, зарарданған аймақтардан көшірілген 
адамдарға көмек және емдеу көрсетуге тура келеді. 
Жоғарғы оқу орындарындағы азаматтық қорғаныстың ерекшеліктері 
Оқу орындарындағы АҚ шаруашылық объектілеріндегідей ұйымдастырылады, бірақ 
олардың техникалық мүмкіншіліктері мен ерекшеліктері ескеріледі. 
ЖОО АҚ басшысы - ректор. Ол бұйрығымен жоғары оқу орнының АҚ штаб 
басшысын тағайындайды. ЖОО - да штатты жұмысшының біреуі (мысалы, алғашқы әскери 
дайындық мұғалімі) немесе АҚ жүйесінің штатты жұмысшысы АҚ штабының басшысы 
бола алады. Соңғы жағдайда оны ЖОО орналасқан аймақтын АҚ басшысы ұсынады; бұл, 
әдетте, өте үлкен ЖОО-на қатысты. 
Оқу орындарында АҚ жоспары әзірленеді. Ол профессорлық-мұғалімдік құрылымға 
және студенттерге хабарланады. 
ЖОО-да, әдетте, қорғаныс паналарына арналған топтар бөлімшелер, құтқару 
топтары, санитарлық, авариялық-техникалық, қоғамдық тәртіпті сақтау жасақтар 
қалыптастырылады. Оқу орнының құрамындағы тұрақты тұлға командир болып 
тағайындалады. Студенттер АҚ-ты қалыптастыру құрамына кіреді және штаб өткізетін 
объектілі жаттығуға тартылады. ЖОО-да АҚ негізінде, өзінің объектісіндегі адамдарды 
құтқару үшін құрылады, алайда басқа да мақсаттарға қолдануы мүмкін, мысалы, қорғаныс 
паналарында қызмет жасау үшін. Оқу орнының практикалық тәжірибесіне байланысты 
аталмыш қызметтер мен жасақтар ұйымдастырылады; медициналық, байланыс, РЗҚ мен 
ХЗҚ қорғаулары, т.б.; радиациялық және химиялық бақылау бекеттері, УЗ-ды, РЗ-ды, БҚ-
ды нақты белгілей үшін лабораториялар. 
Оқу орындары керекті құралдармен және ЖҚҚ, техника және басқа мүліктермен 
ауданның АҚ штабы арқылы қамтамасыз етілуі мүмкін. 
Табельдік қорғаныс заттары жетіспегенде әскери бөлімдерден немесе әскери оқу 
орындарынан артық шыққан мүлкін және қарапайым қорғаныс құралдарды қолдануға 
болады. 

133 
ЖОО-ның АҚ-тың бастығы және оның штаб бастығы басқа да жақын орналасқан 
кәсіпорын және мекемелерінің АҚ штабтарымен, жалпы мақсаттағы жасақтармен және 
қалалық, аудандық, облыстық АҚ қызметкерлерімен өзара қатынаста болуы керек. 
Әр студент мыналарды үйреніп, өмірде керек кезінде қолдануға тиіс: 
- ТЖ қауіпіндегі іс - әрекеттерді; 
- Жеке дара және ұжымдық қорғаныс құралдары мен тәсілдерін қолдану; 
- Тыныс алу мүшелерін қорғайтын қарапайым құралдарды дайындау; 
- Ауа мен территория РЗ, УЗ, БҚ-мен зарарданғанда аяқ киімдерді және үй киімдерін 
қорғаныс құралдары ретінде пайдалана білу; 
- Азық-түлік пен ішілетін суды заладан сақтандыру; 
Киім мен аяқ киімдерді, дененің ашық жерлерін ішінара санитарлық өндеуден өткізе білу; 
- Радиациялық, химиялық барлау және дозиметрлік бақылау құралдарымен жұмыс 
істеу; 
-Радиациялық, химиялық бақылау бекет құрамында және басқа да жасақтарда 
қызмет ете білу; 
- АҚ нормативтерін тез және толық орындау; 
- Жеке дәрі қобдишаны және басқа да медициналық құралдарды қолдана білу; 
- Зақымданғандарға алғашқы медициналық көмек көрсете білу; 
- АҚ туралы басқа да деректермен білімін толықтыру және осы білімді үйретіп, 
насихаттау; 
- АҚ-тың әскери емес жасақтарына басшылық ете білу. 

жүктеу/скачать 1,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: