Экономист (Жен)
жүктеу/скачать 1,44 Mb.
|
О у ралы «Топыра тану» п ніні университеттерге арнал ан ба да
- Бұл бет үшін навигация:
- БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ
- КЕБІРЛЕР Сабақтың мақсаты
- Тапсырмаға түсініктеме.
| Автоморфты сорлар жер асты сулары терең орналасқанда тұзданған аналық жыныстарда түзіледі.
Тақырланған автоморфты сорлар шөл аймақтың ерекше гидротермиялық жағдайларымен байланысты беткейінің жарықшақты болуымен сипатталады. Автоморфты қалдықты сорлар алдыңғы гидроморфты кезеңдегі шөгінділерде түзіледі. Эолды-жиналған автоморфты сорлар тұздардың желмен орын ауыстыруынан түзіледі. Сорларды тегтерге бөлу тұздардың сапалық құрамы мен орналасу тереңдігіне байланысты жүргізіледі. Тұздану химизмі су ерітіндісіндегі аниондар мен катиондардың қатынасы бойынша анықталады (26-кесте). Хлорид-сульфатты, натрийлі тұзданулар кең таралған. Сорлар кескін бойында тұздардың таралуына қарай мынадай түрлерге бөлінеді: беткейлік- тұздар 0-30см қабатта жиналған; терең кескінді- топырақ кескіні түгел тұзданған. Беткі қабат морфологиясы бойынша ісінген, түссізденген, қабыршақты, ылғалды, қара болып бөлінеді. БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ: 1. Қандай топырақтар тұзданған топырақтар деп аталады? 2. Сорлардың негізгі морфологиялық айыру белгілері қандай? 3. Сорлардың кескіні қандай генетикалық қабаттарға бөлінеді? 4. Сорларды тегтерге, түрлерге бөлу қандай принциптерге негізделген? 5. Сорларды қандай жолдармен жақсартуға болады? КЕБІРЛЕР Сабақтың мақсаты: Кебірлердің морфологиялық белгілері физико-химиялық қасиеттерімен танысу. Тапсырма: 1. Монолиттер мен жәшіктегі үлгілерді пайдаланып кебірлердің морфологиялық белгілерін қарастыру, дәптерге осы топырақ бейнесін түсіру. 2. Кебірлердің классификациясы, түзілу жағдайларымен танысу. 3. Қазақстан және Солтүстік Қазақстан топырақ картасынан кебірлердің таралу шекарасын қарастыру, алып жатқан ауданын анықтау. Тапсырмаға түсініктеме. Кебір топырақтар дегеніміз иллювиальды қабаты құрамында сіңірулі күйде көп мөлшердегі алмасулы натрий, кейде магний бар топырақтар. Кебірлер кескіні бірден дифференцияланады және қолайсыз агрономиялық қасиеттерімен сипатталады. Кебірлер сорлар сияқты тұзданған топырақтар категориясына жатады айырмашылығы суда еритін тұздар топырақтың беткі қабатында емес тереңірек орналасқан. Кебір кескіні анық байқалатын қабаттарға бөлінеді қарашірікті – элювиальды (кебір үсті А1), кебірлі немесе иллювиалдық (В1), кебір асты (В2) және ВС алмасу қабаты С топырақ түзуші жынысқа жалғасып кетеді. Қарашірікті - элювиальды қабат кесектеу, тақталана біткен құрылысты, қабатты, кеуекті, лайлы фракция азайған осыған байланысты төмен орналасқан кебірлі қабатпен салыстырғанда жеңіл механикалық құрамды. Дала және құрғақ-дала аймағының кебірлерінде бұл қабат түсі ашық қоңыр, қара-қоңыр, ал дала және орманды - дала кебірлерінде күңгірт сұр түсті. А-қабатының, қалыңдығы 2- см ден 20-25 см-ге дейін. Кебірлі қабат В1 кебір үсті қабатымен салыстырғанда күңгірт бояулы бағаналы құрылысты, сирек призмалы, жаңғақ тәрізді немесе тоң кесекті. Құрғақ күйінде бұл қабат өте тығыз, жарықшақты, ылғалды кезінде құрылыссыз, езілгіш жабысқақ. Кебірлі қабат қалыңдығы 7 см ден 25 см-ге дейін, жиі 10-15 см. Кебір асты қабаты ашық бояулы, призма немесе жаңғақ құрылысты, құрамында гипс және карбонаттар бар. Бұл қабаттан соң суда тез еритін тұздар өте көп жиналған қабат байқалады. Кебірлердің физика химиялық қасиеттері. Кебірлер гранулометриялық құрамына тән ерекшелік, қабаттарында лай фракциясының бірден дифференциялануы. Қарашірікті - элювиалды қабат механикалық құрамының жеңілірек болуымен ерекшеленеді. Ал иллювиалды қабат керісінше лай мөлшерінің көп болуына байланысты әрқашан ауырырақ болады. Лай фракциясы минералдарының басым тобы монтмориллинит—гидрослюдалы минералдар—тобы болып табылады. В.И. Кирюшин, Солтүстік Қазақстанның дала және шабынды—дала кебірлерінің А1 қабатында қарашірік 2,3—4%, ал В1 қабатында 2,0—3,0%—деп көрсетеді. В1 қабатында сіңірілген натрий сіңіру сиымдылығының 13% тен—60% ке дейінгі аралығында ауытқиды. Бейтарап тұздармен ащыланған кебірлер баяу сілтілік реакциялы, ал құрамында сода бар кебірлерде сілтілік реакция жоғары (рН 8—10). Жылжымалы (жеңіл еритін) фосфор мөлшерінің аз болуы кебірлерге тән. Кебірлер физикалық қасиеттерінің ерекшелігі, құралуының өте тығыз болуы, және тереңдеген сайын арта түседі. Ең аз көлемдік салмақ кебір үсті қабатында 1,2—1,3 г/см3, ал кебірлі қабатта 1,4—1,5 г/см3—ге ұлғаяды, аналық жыныста 1,6—1,7г/см3 болуы жиі кездеседі. Жалпы алғанда кебірлер қолайсыз су—физикалық және физика—механикалық қасиеттерге ие. Құрғақ күйінде тығыз құралған, ылғалды күйінде қатты ісінеді, созылма, жабысқақ. Су өткізгіштігі төмен, өсімдіктер үшін сіңімсіз ылғал мөлшері жоғары. Қазіргі кезде кебірлерді су режиміне және оған байланысты қасиеттер комплексіне қарай үш типке бөледі: Автоморфты, жартылай гидроморфты, гидроморфты кебірлер. Типшелерге бөлу аймақтық жағдайларға қарай жүргізіледі, кебірлердің морфологиялық ерекшеліктерін және генетикалық қабаттардың қасиеттерін анықтайтын тегтерге бөлу химизм мен тұздану дәрежесіне негізделген. Түрлерге кебірлер былай бөлінеді: кебір үсті қарашірікті-элювиальды қабат қалыңдығына қарай, қабаттағы алмаса сіңген натрий мөлшеріне қарай (27-кесте). жүктеу/скачать 1,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|