Шалғындық қара топырақтар.Бедердің ойпаңдаған жерлерінде, ылғалдану жағдайлары жақсы болып, жер асты сулары 5 м-ден жақын орналасқанда түзіледі.
Кескіннің құрылысы қара топырақтардағыдай, бірақ қою қара түсті қарашірікті қабаты қалың, төменгі қабаттар глейленген.
Шалғындық қаратопырақтар екі тип тармағына бөлінеді:Шалғынды-қаратопырақты жер асты сулары 2-5 м тереңдікте, Қаратопырақты-шалғынды жер асты сулары 1,5-3 м және одан жақын орналасқан.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ: 1. Қаратопырақтардың негізгі морфологиялық ерекшеліктері, түзілу жағдайлары қандай?
2. Қаратопырақтар классификациясында қандай типшелерге, тегтерге, түрлерге бөлінеді?
З. Қазақстан территориясында қаратопырақтардың қандай типшелері кең таралған?
4. Шалғындық қаратопырақтар қандай жағдайларда түзіледі?
ҚАРА-ҚОҢЫР ЖӘНЕ ШАЛҒЫНДЫ ҚАРА-ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТАР
Сабақтың мақсаты: Кұрғақ далалы аймақ топырақтары классификациясымен, морфологиялық белгілерімен, қасиеттерімен танысу.
Тапсырма: 1. Қара-қоңыр топырақтардың морфологиялық белгілерін қарастыру дәптерге осы топырақ бейнесін түсіру.
2. Қара-қоңыр топырақтар классификациясымен танысу.
3. Қазақстан және Солтүстік Қазақстан топырақ картасынан қара-қоңыр топырақтардың таралу шекарасын қарастыру, алып жатқан ауданын анықтау.
Тапсырмаға түсініктеме. Қара-қоңыр топырақтар құрғақ дала зонасында кең тараған. Мұнда қоңыр топырақпен қатар шабынды - қоңыр топырақтар, кебірлер, сорлар солодтар кездеседі.
Топырақ түзілу процесінде қоңыр топырақ кескіні айқын байқалатын генетикалық қабаттар қатарына дифференцияланған Ад-А-В1-В2-Вк-С.
Ад - шым (тың топырақтарда), қабат қалыңдығы 2-3 см.
А - үстіңгі қарашірікті горизонт, күңгірт-қоңыр түсті реңді кесекті құрылымды, қалындығы 18-22 см.
Одан кейін қарашірікті аралық сұр түсті қабаты (В) келеді. Кебірлі түрлерінде кесекті – призмалы немесе жаңғақты-құрылысты, қоңыр сұр жылтыр горизонтқа күңгірт бояу және қарақоңыр рең беріп тұрады.
Қарашірікті қабаттың жалпы қалыңдығы 35-50 см. Игерілген қара-қоңыр топырақтарда А қабатынан кейін қарашірік ақпа іздері бар В1 қабаты орналасады. Одан кейін карбонаттардың ең көп жиналған қоңыр-сары түсті, жаңғақ құрылысты Вк қабаты орналасады. Қабат қалыңдығы 50-60 см. лай түсті қоным түрінде кездеседі. Жеңіл еритін тұздар 1,5-2 м тереңдікте кездеседі.
Қара-қоңыр топырақ үш типшеге бөлінеді. Олар мыналар: күңгірт қара-қоңыр топырақ, қара-қоңыр топырақ, ашық қара-қоңыр топырақ (24-кесте);
