Экономист (Жен)
жүктеу/скачать 1,44 Mb.
|
О у ралы «Топыра тану» п ніні университеттерге арнал ан ба да
- Бұл бет үшін навигация:
- ТОПЫРАҚ БОНИТИРОВКАСЫ Сабақтың мақсаты
- Тапсырмаға түсініктеме.
| БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:
1. Карталар мен атластар ауылшаруашылығында қалай қолданылады? 2. Картограмма дегеніміз не? 3. Шаруашылық топырақтарын агрономиялық сипаттауда қандай материалдар қолданылады ? 4. Топырақтарды агрономиялық бағалауда бірінші кезекте қандай ерекшеліктер ескеріледі? 5. Ауылшаруашылығында қолдану ерекшеліктері ұқсас топырақ түрлері мен түршелерін ірі аймақтық топтарға қандай себептермен біріктіреді? ТОПЫРАҚ БОНИТИРОВКАСЫ Сабақтың мақсаты: Топырақ бонитировкасы мазмұны және міндеттерімен танысу, топырақтың бонитировкалық ұпайын есептеу әдістерін меңгеру. Тапсырма: 1. Топырақ бонитировкасы мазмұны және міндеттерімен танысу. 2. Солтүстік Қазақстан топырақтары бонитировкалық ерекшеліктерін және негізгі бонитировкалық белгілерін анықтау. 3. Топырақтың бонитировкалық ұпайын есептеу. Тапсырмаға түсініктеме. Топырақ бонитировкасы – бұл топырақтың сапалық белгісі құнарлылықты сандық көрсеткішпен бағалау. Бонитировка мақсаты – бір топырақтың екінші топырақтан өз қасиеттері бойынша артық не кемдігін ұпай түрінде көрсету. Топырақ құндылығын салыстыру, оның құнарлылығын сандық бағалау ең алдымен жер ауыл шаруашылығындағы негізгі өндіргіш құрал. Сонымен қатар өз қасиеттерінің әртүрлілігімен ерекшеленетін болғандықтан қажет. Бұл маңызды жұмысты атқару үшін топырақ жайында нақты ғылыми білім, оны тиімді пайдалану үшін жердің потенциалды қорлары туралы топырақ жамылғысы туралы статистикалық мәліметтер қажет. Мұның бәрі біздің елімізде топырақ бонитировкасын жүргізуді қажет етеді. Топырақ бонитировкасы көрсеткіштері мыналарды анықтауға мүмкіндік тудырады. 1. Әрбір шаруашылықтың топырақ жамылғысының сапасын өндірістік мүмкіншіліктерін бағалау. 2. Әр түрлі облыстардың, аудандардың, шаруашылықтардың егістік алқаптарының сапасын салыстыру. 3. Әртүрлі ауыл шаруашылық дақылдарын өсіру үшін қолайлы топырақтарды анықтау. 4. Топырақтық-климаттық жағдайларды ескере отырып, ауыл шаруашылығын орналастыру және мамандануының қолайлы жағдайларын анықтау. 5. Топырақ сапасының негізінде ауыл шаруашылығы дақылдары өнімділігін жоспарлаудың ғылыми негізін қамтамасыз ету. 6. Жеке аудандардың, шаруашылықтардың, шаруашылықтық әрекетіне баға беру. 7. Шаруашылықтық әрекетке жер бөлудің тиімділігін жоғарылату Қазақстанда топырақ бонитировкасының бірнеше әдісі ұсынылған. Ғылыми мекемелердің зерттеуімен, соның ішінде Солтүстік Қазақстан топырақтарының бонитировкасының әдістемесі жасалынған. Бұл әдістеме бойынша бағалау объектісі болып топырақ әртүрлілігінің бонитировкалық ұпайын белгілі жағдайда ауыл шаруашылығы дақылдары өнімділігіне ықпалы жоғары қасиеттері және белгілерінің сандық көрсеткіші негізінде есептейді. Солтүстік Қазақстан топырақтары үшін ондай қасиеттер мыналар. 1. Қарашірікті қабаттың қалыңдығы А+В1 см 2. А+В1 қабатындағы қарашірік қоры т/га 3. Механикалық құрамы (А қабатындағы физикалық балшық мөлшері) 4. Топырақтың кебірлену дәрежесі 5. Карбонаттылығы 6. Тұздануы Топырақ әртүрлілігінің бонитет ұпайын есептеу 1 таблица бойынша жүргізіледі. Таблицаға топырақ әртүрлілігін жазады. Сәйкес бағасын және олардың сандық сипаттамасын бағаланатын жер аумағының ең жақсы топырағын қарашірінді горизонты қалыңдығы бойынша А+В горизонтындағы қарашірінді қоры бойынша механикалық құрамы бойынша 100 ұпай деп алып, басқа топырақ әртүрліліктерін осыған салыстырмалы түрде есептейміз. Мысалы. А+В1 горизонты қалыңдығы эталон топырақта 60см 100 ұпай деп бағаланады, А+В1-50см болатын топырақ әртүрлілігінің бонитет балы мынаған тең. 60 см – 100 ұпай 50 см – х х=50*100/60=83 ұпай Осындай жолмен А+В1 горизонтындағы қарашірінді қорының т/га бонитет ұпайын есептейді. Топырақ зерттеу деректерінде қарашірінді мөлшері процент есебімен көрсетіледі, ал бонитет ұпайын оның т/га есебіндегі қорымен шығарады. т/га есебінде қарашірінді мөлшерін есептеу үшін формула қолданылады: I=h*v*p Мұнда: І – берілген горизонттағы т/га-мен қарашірінді қоры һ - горизонт қалыңдығы, см v - көлемдік массасы г/см3 осы горизонттың р – қарашірінді мөлшері % Қарашірінді қорын т/га жеке А горизонтына және В1 есептейді. Механикалық құрамын бағалау топырақтағы жоғарғы горизонтындағы физикалық балшық мөлшерімен жүргізіледі. Физикалық балшық мөлшері 52% топырақ 100 ұпай деп бағаланады. Осы эталоннан (52%) физикалық балшықтың 1%-ке жоғарылауы не кемуі бағалау ұпайын 2-ге кемітеді. Мысалы: бағаланатын топырақтың А горизонтында физикалық балшық 60%, яңни эталон топырақтан 8%-ке жоғары механикалық құрамы бойынша ұпайы 100-(8*2)=84 ұпай. Топырақтағы А горизонтында физикалық балшық 42%, яғни эталон топырақтан 10%-ке төмен ұпай саны 10-(10*2)=80 ұпай. Үш көрсеткіш бойынша топырақтың ұпай санының орташа көрсеткішін былай есептейміз. Мысалы. Горизонт қалыңдығы бойынша 100 ұпай қарашірінді мөлшері бойынша 98 ұпай механикалық құрамы бойынша 96 ұпай 100+98+96/3=98 ұпай Кебірленуін түзету коэфициентін ендіру арқылы шығарамыз. Сәл кебірленген түзету коэфициенті 0,9 Орташа кебірленген – 0,8 Жоғары кебірленген – 0,6 Карбонатты топырақтар үшін түзету коэфициенті 0,95 Тұзданған топырақтар үшін түзету коэфициенті төмендегідей. Сәл тұзданған – 0,8 Орташа тұзданған – 0,6 Тұздануы жоғары – 0,3 Сорлар – 0,1 Топырақ әртүрлілігінің нақты ұпай саны орташа ұпай санын түзету коэфициентіне көбейту арқылы шығарамыз. Ауданның, шаруашылық топырақ бүркеуін бағалау үшін мына формуланы қолданамыз. Ворташа=В1Р1+В2Р2+т.с.с./Р1+Р2+т.с.с. Мұнда: Ворташа- топырақ бүркеуінің орташа бағалық ұпайы В1- топырақ әртүрлілігінің бонитет ұпайы Р1- топырақ әртүрлілігінің ауданы жүктеу/скачать 1,44 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|