Электролитік диссоциация теориясы §1 Электролиттік диссоциация теориясының негізгі қағидалары Электролиттер Электролит

Ерітіндіде электр тогын тасымалдаушы бөлшектер – иондар, олай болса, зат молекулаларының полюсті еріткіштер және жоғары температура әсерінен иондарға ыдырауы диссоциация деп аталады.

1887 жылы швеция ғалымы С. Аррениус электролитік диссоцияция теориясын ұсынды, оның қағидалары төмендегідей:

1) негіз, қышқыл, тұзды суға еріткенде молекулалары оң және теріс зарядты иондарға ыдырайды;

2) электр өрісі әсерінен оң зарядты бөлшектер катодқа, ал теріс зарядты иондар анодқа тартылады (катион, анион);

3) барлық заттардың иондарға ыдырау дәрежесі бірдей емес, оның сан шамасы ерітуге алынған заттың табиғатына байланысты.

Электролит ерітінділерінің электр тогін өткізетіні және олардың ерітіндісінде зарядталған бөлшектер болу керек деген болжам XIX ғасырдың басынан бар. Бірақ, С. Аррениусқа дейінгі ғалымдар (Гроттус, Фарадей т.т) зат иондарға электр тогі әсерінен ыдырайды деп келді.

Аррениус теориясы бойынша зат молекуласы полюсті еріткіш молекуласы әсерінен иондарға ыдырайды. Бұл ғалым ерітінділердің физикалық теориясын жақтаушы еді, сондықтан заттардың иондарға ыдырау себебі анықталмады. Осыны түсіндіру үшін Д.И. Менделеев жасаған ерітінділердің химиялық теориясымен ұластыру керек болды, бұл жұмысты Каблуков И.А. орындап шықты.

Иондану – еріген заттың еріткіш молекулаларымен әсерлесу нәтижесінде болатын үдеріс, еріткіш молекулаларымен әсерлесіп, сольваттар түрінде жүреді.

Ионды және полюсті ковалентті байланысты қосылыстар тек суда ғана емес, сонымен қатар диэлектриктік тұрақтысы жоғары HCN (∑= 107), HCOOH (∑= 57), R-OH (∑ = 20-35) және т.с.с еріткіштерде диссоциацияланады.

Еріген заттарды диссоциялайтын еріткіштерді иондаушы еріткіштер деп атайды.

Ионды байланысты қосылыстар диссоциациясының механизмі

Катиондар гидратациясы донорлы-акцепторлы байланыс бойынша жүреді. Донор – су молекуласындағы оттегі, ал акцептор – катион; анион гидратациясының механизмін сутектік байланыс арқылы түсіндіруге болады.

Катиондарды қоршайтын су молекуласының саны (координациялық сан) көпшілік жағдайда ион зарядына екі еселі болады Al³⁺, Cr³⁺, Fe³⁺ - к.с. = 6, ал Be²⁺, Zn²⁺ иондары үшін к.с. = 4, ал хлор анионы (Cl^-) үшін к.с. = 4.

Мысал ретінде BeCl₂ диссоциациясын қарастырайық: