Витальды және суправитальды бояу

2.3. Tipi жасушалар мен тіндерді зерттеу әдістері
33
түкы м к у ал ай ты н ауруларды , катерл і кай та кұралул арды , б ір к атар улы зат- 
та р д ы ң ә с е р л ер ін а н ы к тау ға к о л д ан ы л у ы м үм кін.
Ж асу ш ал ар культурасы о л ар д ы ң ги б ри д телуін ж үргізу үш ін де к ең ін ен
кол д ан ы л ад ы .
Тіндерді жасушаларға бөлудін әдістері ашылып, жеке жасушалардын түрлерін 
бөлектеу және оларды культивациялау әдістері жасалған. Бастапкыда тінді, жа- 
суша аралык байланыстарды және жасушадан тыс матриксті протеолитикалык 
ферменттердің (трипсин, коллагеназа) және Са2+ байланыстыратын косылымдардың 
көмегімен (ЭДТА — этилендиаминтетраацетаттын көмегімен) күйрету аркылы, жа- 
сушалардан тұратын суспензияға айналдырады. Әрі карай алынған суспензияны 
жасушалардын әр түрлі фракцияларына центрифуганың көмегімен бөледі, ол женіл 
жасушалардан олардан гөрі ауырларын, үлкендерін кішілерінен айыруға мүмкіндік 
береді немесе жасушалардын шыныға немесе пластмассағажабысуы аркылы ажыратуға 
жағдай жасайды, бұл кабілет әр түрлі жасушаларда әркилы болып келеді.
Жасушалардын ш ынының үстіне өзіне тән ерекшелікпен жабысуы үшін, олардын 
бір түрімен ғана айрыкша байланысатын, антиденелерді колданады. Жабыскан жасу- 
шаларды матриксті ферменттермен бүзу аркылы бөліп алады, осының нәтижесінде 
біртекті жасушалардын жүзіндісі (сүйыктык ішіндегі жасушалар) калыптасады. Бұдан 
гөрі нәзік бөлу әдісі флюоресцияланатын бояулармен байланыскан антиденелер- 
мен белгілеу болып табылады. Белгіленген жасушалар белгіленбеген жасушалардан 
сортердін (электронды флюоресцентті-белсендірілетін жасушалык талдауыштын) 
көмегімен бөлу болып табылады. Жасушалык талдауыш 1 секундта 5000 жуык жасу- 
шаларды сүрыптайды. Бөлінген жасушаларды культивациялау жағдайында зерттеуге 
болады.
Жасушаларды культивациялау әдісі олардын тіршілігін, көбеюін, саралануын, 
баска жасушалармен әрекеттесуін зерттеуге мүмкіндік жасайды.
Әдетте, культураларды жоғарыда сипатталған тіңдерді диссонианиялау әдістерімен 
алынған жасушалар суспензиясынан дайындайды. Жасушалардын көпшілігі суспен- 
зияда өсе алмайды, оларға катты негіз (бет) кажет, бұл катты беттің кызметін пласт- 
массадан жасалған культура өсіретін тостағаншанын, кейде жасушадан тыс матрикстің 
компоненті, мысалы коллаген кұйылған ыдыс аткарады. Бірінші реттік культура деп 
тікелей жасушаларды фракциялаудын бірінші сатысынан кейін дайындалған культу­
раларды атайды, ал екіншілік деп бірінші реттік культуралардан жана культивациялау 
ортасына ауыстырылған жасушалар культурасы аталады. Жасушаларды дәйекті түрде 
апталар және айлар бойы кайта-кайта ауыстырып өсіруге болады, бұл кезде жасуша­
лар өздеріне тән гистогенетикалык белгілерін (мысалы, эпителий кабаттар кұрайды) 
сактайды. Жасушалык культуралар үшін бастапкы материал болып эмбрионалдык 
тіндер және нәрестелердің тіндері пайдаланылады.
Қоректендіруші орталар ретінде тұздардың, амин кышкылдардың, дәрумендердің, 
кан сарысуының, тауык эмбрионы экстрактісінің, эмбрионалдык сарысудың және 
т.б. коспалары колданылады. Қазіргі кезде әр түрлі жасушаларды культивациялау 
максатында арнайы орталар жасалған. Олардың кұрамында жасушалардын тіршілігіне 
және көбеюіне кажет бір немесе бірнеше өсу факторлары болады. Мысалы, жүйке 
жасушаларының өсуі үшін жүйкенің өсу факторы керек.
Жасушалардын көпшілігінде культурада өтетін бөлінудін сандары накты болып 
(50—100), одан кейін жасушалар опат болады. Кейде культурада шексіз бөліне алатын 
және жасушалык тізбектерді кұрайтын (фибробласттар, эпителиоциттер, миобласттар 
және т.б.) мутантты жасушалар пайда болады. Мутантты жасушалардын, токтаусыз

34
2-Тарау. Гистология, цитология және эмбриологияның зерттеу әдістері
бөліне алатын рак жасушаларынан айырмашылыктары болады, олар к а п ы беткей- 
ге бекімей-ак өседі. Культурада аныкталатын рак жасушалары, кәдімгі карапайым 
жасушаларға карағанда, тығыздау популяцияны түзейді. Осындай касиеперді экспе­
римент жағдайында калыпты жасушаларда калыптастыруға болады, бұл үшін оларды 
ісіктекті вирустармен немесе химиялык коспалармен трансформациялау кажет, сонын 
салдарынан неопластикалык трансформацияланған жасушалык тізбектер катары 
түзеледі. Трансформацияланбаған және трансформацияланған жасушалар тізбегін 
томен температура (—70 °С) жағдайында үзак мерзімге сактауға болады. Жасушалардын 
генетикалык біртектілігін клондаумен арпы рады , бүл жағдайда бір жасушаның дәйекті 
бөлінуінің нәтижесінде біртекті жасушалардың үлкен колониясын алады. Клон — бір 
ғана жасуша-ізашардан дамыған жасушалар популяциясы.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: