Эмбриология

14-Тарау
ҚАН ЖАСАУ (ТҮЗУ) ЖӘНЕ ИММУНДЫҚ
ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ
Бүлар кызметтері жағынан бір-бірімен байланысты маманданған мүшелер 
(кызыл жілік маиы, тимус, көкбауыр т.б.), кан, лимфа және шырышты 
кабыкшалармен біріктірілген лимфоидты тін, сонымен катар лимфоциттер, 
макрофагтар және организмнін әр түрлі тіндерінін күрамында болатын анти- 
гентаныстырушы жасушалар.
Орталык және шеткері кан жасау және иммундык корғау мүшелерін ажы- 
ратады.
Адамда 
орталық қан жасау мушелеріне
кызыл жілік майы және тимус 
(айырша без, алкым без) жаткызылады. Қызыл жілік майында дің жасуша- 
ларынан эритроциттер, кан табакшалары (тромбоциттер), гранулоциттер, 
В-лимфоциттер және Т-лимфоциттердің ізашарлары (7-тарауды караңыз) 
пайда болады. Тимуста антигендік рецепторларының алуан-түрлілігі өте кең 
болатын Т-лимфоциттердің антигенге тәуелсіз көбеюі және саралануы жүреді.
Шеткері қан жасау мушелерінде
— көкбауырда, лимфа түйіндерінде, ба- 
дамша бездерде, аппендиксте, сонымен катар, шырышты кабыкшалармен 
біріктірілген лимфоидты тіндерде, орталык мүшелерден бұл жерлерге 
әкелінген Т- және В-лимфоциттердің көбеюі және олардын антигендердің 
әсерімен, 
иммундык 
корғанышты 
камтамасыз 
ететін 
эффекторлык 
жасушаларға және есте сактау жасушаларына мамандануы жүреді. Қан жа- 
сау мүшелері, лимфоциттердің жиынтығы және иммундык корғаудың 
баска жасушалары одактаса кызмет аткарады және каннын морфологиялык 
кұрамын және организмнің иммундык статусын тұрактандырады. Олардын 
бәрі организмді генетикалык бөгде нәруыздардан (микробтардан, вирустар- 
дан және т.б.) немесе өз организмінің генетикалык өзгеріске үшыраған жа- 
сушаларынан корғанышын камтамасыз етеді. Қан жасау және иммундык 
корғау мүшелерінін кызметі эндокринді және жүйке жүйелерімен тығыз бай­
ланысты. Мысалы, эндокринді нейрондардың өндіретін нейропептидтері 
иммунокабілетті 
жасушалардың 
белсенділігіне 
ыкпал 
көрсетеді. 
Иммунокабілетті жасушалардың өндіретін биологиялык белсенді заттары, өз 
кезегінде, жасушалар мен тіндерге эндокриноциттердің гормондарынын және 
нейрондардың пептидтерінің әсерлеріне ұксас ыкпал көрсетеді.
Мамандануының әр түрлі болуына карамастан, жүйенін кұрамына кіретін 
барлык мүшелер жалпы морфофункционалдык белгілерге ие және олардың 
күрамында: а) кан жасаушы жасушалардың дамуына кажетті микроорта-

14.1. Сүйек (жілік) майы
437
ны түзейтін строманы (ретикулярлык дәнекер, ал тимуста эпителийлік 
тіндер); б) канды және лимфаны бөгде заттардан, бактериялардан, өлген 
жасушалардын 
фрагменттерінен 
арылтуға 
катысатын 
фагоциттеуші 
жасушалардың (макрофагтардын) көп мөлшері; в) жасушалардын көшіп- 
конуын (миграциясын), көбею және дифференциялану үстіндегі жасуша- 
ларды бөлектеуді, канды коймалауды т.б. камтамасыз ететін кан және лимфа 
тамырларынын кабырғаларынын кұрылысының ерекшеліктерін ажыратады.
14.1. СҮЙЕК (ЖІЛІК) МАЙЫ
Сүйек майы (
medulla osseum) —
орталык кан жасау мүшесі. онын кұрамында 
строматдык дін жасушаларынын өзін-өзі түрактандырушы популяциясы 
және гемопоэздік дін жасушалары болады. Осы жерде эритроциттер. гра- 
нулоциттер, тромбоциттер, моноциттер, әр түрлі антигендік рецепторлары 
бар В-лимфоциттер, табиғи өлтіруші жасушалар және Т-лимфоциттердін 
ізашарлары орналасады.
Дамуы. Адамда сүйек майы кұрсак ішілік дамудын 2-ші айында бірінші рет 
эмбрионның бүғанасында пайда болады, 3-ші айында ол дамып келе жаткан 
жалпак сүйектерде — жауырында, жамбас сүйектерінде, шүйде сүйектерінде, 
кабырғаларда, тесте, бас сүйегінін негізінде және омырткатарда, ат 4-ші 
айда, сонымен катар, аяк-колдын түтікшелі сүйектерінде де дамиды. 11-ші 
аптаға дейін ол остеогендік қызмет атқаратын 
остеобласттық
сүйек майы бо- 
лып табылады. Сүйек үсті кабығынан дамып келе жаткан сүйек тінінің ішіне 
кан тамырларынын кіріп өсуі мезгілінен бастап, кан жасаушы микроортаның 
калыптасуына, гемопоэздік дін және жартылай дің жасушалардын мигра- 
циясына жағдай туындайды. Бұл мезгілде сүйек майы дің жасушаларын 
жинактайды, ал остеогенді кабілеттері бар строма жасушалары гемопоэздік дің 
жасушаларынын пролиферациясы мен саралануына кажетті ортаны түзейтін 
микроортаны калыптастырады. Адамнын 12—14 апталык ұрығында сүйек 
куыстарында гемопоэз басталады. Адамнын 20—28 апталык үрығында сүйек 
табакшаларының каркынды резорбциясы байкалады, осының нәтижесінде 
Кызыл жілік майы эпифиздерге карай өсуге мүмкіндік алады. Бүл мезгілде 
Кызыл жілік майы негізгі кан жасау мүшесі ретінде кызмет аткара бастайды, 
және онын кұрамында пайда болатын жасушалардын басым көпшілігі эри- 
троидты дифферон катарына жатады.
36 апталык ұрыктын түтікшелі сүйектердің диафизінде май жасушалары 
аныкталады. Онымен бір мезгілде эпифизде де кан жасау басталады.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: