Эмбриология

15.2. Эндокринді жүйенің орталық мүшелері
501
заңдылыктары болатын, кезеңмен аткарылатын кызметтердін ырғактык 
толкулары циркадты деп аталады (латын тілінен 
circa diem —
күн (тәулік) 
шамасында). Циркадты ырғактардын күн мен түннін алмасуымен (караңғы 
және жарык мезгілдермен) тығыз байланыстылығы және олардың эпифизге 
тәуелділігі, кейінгінің гормон өндірушілік кызметі эпифиздің организмнін 
кабылдаған сәулелік тітіркендірілуінің ауысуларын анык ажырату кабілетімен 
тікелей аныкталатынын көрсетеді.
Дамуы. Адам ұрығында эпифиз аралык мидың III карыншасының төбелік 
өсіндісі түрінде дамудың 5—6 апталарында каланады. Оның кұрамына мидын 
III карыншасынын эпендимасынан дамитын субкомиссуралды мүше кіреді. 
Адамда және сүткоректілерде ол өте редукцияланған, салмағы 0,2 г. Нейралды 
дін жасушаларының дивергентті саралануынын нәтижесінде екі жасушалык 
дифферон дамиды — 
пинеалоңиттік
және 
глиоциттік.
Эпифиздің толык да- 
мып жетілуі 7 жаска дейінгі балаларда болады.
Құрылысы. Эпифиз сыртынан жүка дәнекер тіндік капсуламен капталған, 
одан мүшенің ішіне кірген тоскауылдар тармакталып, бездің стромасын кұрай 
отырып, оның паренхимасын бөлікшелерге бөледі, әсіресе, картайған кезде 
(15.7-сурет).
Бездін паренхимасында секрет өндіруші 
пинеалоңиттер (endocrinocytus
pinealis
) және тіректік 
глиалдық жасушалар
(астроциттер) ажыратылады. Пи- 
неалоциттер бөлікшелердің орталык аймақтарында орналасады. Олар көлемі 
жағынан тіректік жасушалардан біршама үлкенірек, пішіндері көп бұрышты, 
үлкен ядрошыктары бар көпіршікке ұксас ядролары болады. Пинеалоциттің 
денесінен дендриттерге ұксаған, 
астроциттердің өсінділерімен ұйыса 
байланыскан, ұзын өсінділер шығады. Өсінділер, кеңейе түсіп, кылтамырларға 
карай бағытталады да, олармен байланыстар түзейді. Бүл кеңеймелердің ци- 
топлазмасында осмиофилді түйіршіктер, вакуолдер және митохондриялар бо­
лады.
Пинеалоциттердін арасында цитоплазмасы ашык гомогенді болып келетін 
ашык пинеалоциттерді 
(endocrinocytus lucidus)
және көлемі кішіректеу, цито- 
плазмасында ацидофилді (кейде базофилді) косындылары бар күнгірт пинеа- 
лоциттер 
(endocrinocytus densus)
аныкталады. Бұл аталған жасушалар кызметтік 
белсенділігі әр түрлі немесе адамның жасына байланысты өзгерістерге 
ұшыраған жасушалар болып табылады. Пинеалоциттердің цитоплазмасын- 
да көптеген митохондриялар, жаксы дамыған Гольджи кешені, лизосомалар, 
түйіршіксіз эндоплазмалык тордың көпіршіктері, рибосомалар және полисо- 
малар аныкталады.
Астроциттер көбінесе бөлікшелердін шетінде басымырақ болады. 
Олардың цитоплазмасының кұрамы кенделеу, ядролары тығызданған. Ұзын 
өсінділері бөлікше аралык дәнекер тіндік тоскауылдарға бағытталып, ол жер- 
де бөлікшенің шеткері жиекшесін кұрайды.
Эпифиз, гипофизге тәуелді эндокринді мүшелерге ыкпалын тигізетін, 
антигипоталамиялык 
факторларды 
(антигормондарды) 
өндіреді. 
Бұл 
заттардың әсері 
аденогипофиздін тропты 
гормондарына 
кере-карыс 
(тежеуші, ингибірлеуші, теріс) болып келеді. Аденогипофизде лютропиннің

502
15-Тарау. Эндокринді жүйе
15.7-сурет. Эпифиз: а — адам эпифизінің жалпы көрінісі (кесте); б — 1 жыл 2 ай 
болған баланың эпифиз паренхимасының микрофотосы 

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: