Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

398
сін субъективтік феномен ретінде мі-
нез-құлықпен (ашық немесе жасырын 
ақыл-ой) ауыстыруға әрекет етеді: 
психоталдауда ондай ойлауға барлық 
басқа үрдістер сияқты талпынуға ба-
ғындырды. Ойлаудың белсенді пси-
хологиялық зерттеулері XVII ғасыр-
дан жүргізіле бастады. Сол кезде, 
содан кейін біршама ұзақ кезең пси-
хология тарихында ойлауды логика
ғылымының құрамында, оның бір-
ден-бір түрі ретінде ұғымдық тео-
риялық ойлау қарастырылды. Ойлау-
ға қабілеттіліктің өзі туғаннан беріл-
ген, туа біткен қасиет, ал ойлау даму-
дан тыс қарастырылды. Интеллек-
туалдық қабілеттіліктердің қатарына 
ол кезде пайымдау, логикалық ой қо-
рытындысын жасау және рефлексия 
(өзін-өзі тану) жатқызылды.
Ойлаудың белсенділігі, оның шығар-
машылық сипаты да осы теория ше-
ше алмаған негізгі проблема болды. 
Соңдықтан да оның жақтаушылары-
на ақыл-ой шығармашылық қабілет-
тіктер ассоциацияға бағынбайтын
туа біткен ақылдың қабілеттіліктері
деп хабарлаудан басқа ештеңе қал-
мады.
Бихевиоризм бағытында ойлау сти-
мулдар мен реакциялардың арасын-
дағы күрделі байланыстарды қалып-
тастыру үрдісі ретінде жеке міндет-
терді шешуге қатысты практикалық
икемділіктер мен дағдыларды қалып-
тастыруды қарастырады.
Гештальтпсихология бағытында ин-
туитивтік тұрғыдан түсіндірілді. Пси-
хологиядағы соңғы екі бағыт (бихе-
виоризм мен гештальтпсихология) 
ойлауды түсіну үшін ештеңе бермеді 
деп айтуға болмайды.
Бихевиоризмнің арқасында психо-
логиялық зерттеулердің саласына 
практикалық ойлау енгізіледі, ал геш-
тальтпсихологияның арқасында пси-
хологтар ойлаудағы интуиция және 
шығармашылыққа ерекше көңіл бөл-
ді. Ойлау психологиясы проблема-
сын шешуде психология бағытында-
ғы психологтардың сіңірген еңбек-
тері баршылық. Олар негізінен зе-
йінді ойлаудың санасыздық түрле-
ріне қатыстырумен, сонымен қатар
ойлаудың адамдардың талпынула-
ры мен қажеттіліктеріне бағыныш-
тылығын зерттеуге байланысты. 
Қазіргі іс-әрекет іліміне негізделген 
психология ғылымында ойлау жаңа-
ша көзқарасқа ие болды. Ойлауды та-
ным іс-әрекетінің ерекше түрі ретін-
де қарастырды. Ойлауды психология-
ға енгізу арқылы іс-әрекет категория-
сында теориялық және практикалық 
интеллектіні танымның объектісі 
мен субъектісін қарама-қарсы қоюды 
жеңу іске асты. Алғаш рет ойлаудың
генезисі туралы мәселелерді қою жә-
не шешу мүмкіншіліктері пайда бод-
ды.
А.Н.Леонтьев адамзат ойлауының жо-
ғары түрінің сипатын, әлеуметтік тә-
жірибенің, оның дамуының мүмкін-
шілігін атай келіп, былай деп жаз-
ды: «Адамның ойлауы қоғамнан тыс, 
тілден тыс, жинақталған адамзат білі-
мінен тыс және олардың қалыптас-
қан ойлау іс-әрекетінің тәсілдерінен 
тыс өмір сүруі мүмкін емес... Жекеле-
ген адам тілді, ұғымдарды логиканы 
ғана меңгере отырып, ойлау субъек-
тісі болып табылады». Ал ойлаудың 
тұжырымдамасын ұсынғанда, ол бо-
йынша арасында ұқсастық қатынас-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: