9) Мәдениет кеңістігі.мәдениет үшөлшемді моделі. Мәдени кеңістік дегеніміз - бір-бірімен араласып, өзара әрекеттесетін көптеген мәдени құбылыстардан туындаған кеңістік. Әлемнің физикалық кеңістігіне ұқсас, онда көптеген түрлі нысандар, оның ішінде сыртқы ғарыштық әлемдер де бар, мәдени кеңістік көптеген нысандардың қабылдағышы болып табылады. Оларға жеке мәдени құбылыстар, және олардың әртүрлі кешендер мен топтары, сайып келгенде, бүкіл мәдени әлем мәдениеттері, ұлттық ұлттар мәдени бірлестіктері, өркениеттер жатады. Мәдениет әлеуметтік өмірдің бір бөлігі болғандықтан, мәдени кеңістік оның әлеуметтік шындықтың көп өлшемді кеңістігіне «ендірілген» сала ретінде қарастырылуы керек. Бірақ біз көп өлшемді кеңістіктің моделі қоғамды сипаттауға қаншалықты сәйкес келетінін білмейміз.Физикалық кеңістіктің ұқсастығын жалғастыра отырып, біз әлеуметтік ақпараттағы негізгі мағына түрлеріне сәйкес ондағы үш өлшемді ажыратамыз. Мағыналардың бұл түрлері: 1) білім, 2) шамалар, 3) перулативті. Бір-біріне сәйкес келетін үш «координаталық ось» сәйкес келеді: 1) «танымдыҚ» , 2) «мәні» 3) «реттеуш». Осы үш өлшемді кеңістіктегі мәдени құбылыстар кешендер мен жүйелерге топтастырылған - жұлдыздар аспанда галактика мен шоқжұлдыздар құратын сияқты. Біз мәдени құбылыстардың әртүрлі конфигурацияларын адам әрекетінің мәдени нысандары (немесе мәдениет формалары) деп атаймыз. Оларды аймақтық «цифрлар» немесе «органдар» ретінде қарастыруға болады.
10)Ежелгі Қазақстан аумағындағы архаикалық мәдениет Архаикалық мәдениет — адамзат мәдениетінің бастамасы. Архаикалық мәдениет қашан және қай жерде пайда болды? Бұл сұрақтарға нақты жауап беру оңайлыққа соқпайды, өйткені адамңың қалыптасу процесінің тарихы тереңде, сонау көне заманда жатыр. Ақиқатқа жүгінсек, қазіргі антропология ғылымының өзі де адамзат баласының қалыптасып, дамуына байланысты туындайтын көкейтесті мәселелерге егжей-тегжейлі жауап бере алмайды. Алғашқы қауымдық құрылыс адам баласының өсіп дамуындағы, адамдық жолға түсе бастауының ең алғашқы кезеңі болды және оның жүздеген мыңжылдықтарға созылғаны ақиқат. Оған басты дәлел ретінде адамдардың ең алғашқы еңбек құралдарының пайда болғанына 2,5 миллион жылға жуық уақыт өткендігін айтсақта жеткілікті.
Қазақстан аумағында Ұлы Жібек жолының бағыттары өткеніне байланысты, мұнда басқа діндер де еніп кетті. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда түріктер арасында өз нанымымен қатар буддизм тарала бастады. Бұл археологиялық қазба жұмыстарымен дәлелденген. Мәселен, Сайрам (Испиджаб) қаласындағы орта — 80 пекінің құламасына жақын жерде қазба жұмыстары кезінде жер асты будда монастырі табылды. Көрсетілген аумақта басқа өркениеттер: манихейство, христиан, несторианство, зороастризм жасаған дін және діни ілімдер таратылды. Бұл жазбаша әдебиеттермен де, археологиялық олжалармен де дәлелденеді. Таразда қазба жұмыстары кезінде Христиан Шіркеуінің қалдықтары, ал Ақбешім (Суяб) қалашығында буддизм ескерткіштері табылды.Қазақстанның оңтүстігінде және Жетісуда ислам тарала бастады. Таразда христиан шіркеуі мұсылман мешіттеріне айналды. Жергілікті халық бұл өзгерістерге бей-жай қарады. Осылайша, Х ғ. бастап ислам Қазақстанның бүкіл аумағында кеңінен тарала бастады. Алайда, ата-бабадан мұра алған түркі халықтарының салт-дәстүрлері-аспан, күн, от табынуына табыну-діни-мифологиялық жүйелермен түлікті таңқаларлық түрде санау.
