Әдебиет: Философия. Энциклопедический словарь. – М., 2004, 418 с.
ГАРТМАН (Hartmann) Николай (20.02.1882, Рига – 09.10.1950, Гёт- тинген), сындарлы (немесе жаңа) онтологияның негізін қалаушы. Басында неокантшылдықтың марбургтық мектебінің ізбасары болды, бірақ бұл мек- тептің субъективизміне («методологизміне») көңілі толмаған Г.Э. Гуссерль- дің және М. Шелердің ықпалымен болмыс туралы аристотельдік- схоластикалық ілімнің модернизациясы болып табылатын онтологиялық концепцияны қалыптастырды («Онтология негіздеріне» – Zur Grundlegung der Ontologie», 1935; «Онтологияның жаңа жолдары» – «Neue Wege der Ontologie», 1942). Г. сәйкес болмыстың құрылымы қатпарлы және сон- дықтан сапалы тұрғыда әртүрлі төрт қатпардың неорганикалықтың, орга- никалықтың, руханилықтың иерархиясы ретінде қарастырылуы тиіс. Әр- түрлі қатпарлардың тіршілік ету формасы мен категориялдық құрылымы сәйкес келмейді, мысалы, имматериалды қатпарлар (рух, психикалық) тек уақытта ғана тіршілік етеді. Жоғарғы қатпарлардың әрқайсысы төменгіден тамыр алғанымен, толығымен ол арқылы анықталмайды. Болмыстың төмен- гі формалары өздерін өзіндік бекемдеуде белсенді, ол жоғарғылар өздерін танытуда үлкен бостандыққа ие. Г. түпкілікті философиялық мәселердің шешілуі мүмкін емес деп санады. Этикада Г. Шелердің ізінше мәңгілік
«этикалық құндылықтар» теориясын дамытты. Г. үшін бұл саладағы негізгі мәселе құндылықтар мен ырық еркіндігі, олар екі түрлі пәрменділіктің
159
(«детерминациялардың»): идеалды (ырық үшін бағдар болып табылатын құндылықтардың) және реалды (құндылықтарды іске асыратын ырықтың) арақатынасы ретінде қарастырылады («Этика» – «Ethik», 1926).
Достарыңызбен бөлісу: |
