Қазіргі қазақ тілі ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Жетекші етістік пен көмекші етістік
жүктеу/скачать 2,55 Mb.
|
| 3.Жетекші етістік пен көмекші етістік.
Сонда күрделі етістіктер кем дегенде екі мүшеден тұрады деп айттық. Күрделі етістіктердің компоненттерінің ара салмақтары бірдей емес. Күрделі етістіктің құрамына жетекші етістік және көмекші етістік деп аталатын сыңарлар болады. Орын жағынан бұрын тұрып, дәнекер форманы өзіне тіркеп, күрделі етістіктердің негізгі мағынасына ие болатын сыңарын жетекші деп атайды. Жетекшіден кейін тұрып, оған үстеме мағына жамап, грамматикалық формаларға түсіріп тұратын соңғы етістік үнемі көмекші деп аталады. Көмекші етістік туралы әңгіме қозғарда оның мағына жағынан олқы болып келетіні, форма жағынан жетімсіздігі, қызмет жағынан шалағай болып келетіні ойымызға бірден ұялайды. Осы түсініктер көмекші етістік деген ұғыммен парапар. Жетекші етістіктер толық лексикалық мағынаны, яғни қимыл атауын білдіреді. М. Келе қалды – жетекші етістік келу лексикалық мағынасын білдіріп тұр. Үйде қалды деген қолданыстағы қалу мағынасы жоқ болғандықтан, ол көмекші етістікке жатады. Жетекші етістіктің тағы бір белгісі оның қолданылу орнына байланысты, жетекші етістік үнемі бірінші тұрады. Көмекші етістіктердің саны шектеулі, олар жетекші етістіктер сияқты саны өте көп құбылыс емес. Қазақ тілінде 30 көмекші етістік бар: ал, бақ, бар, баста, бер, бол, біл, біт, жазда, жат, жөнел, жүр, жібер, де, еді, екен, емес, ет, кел, көр, қал, қой, қыл, отыр, өт, сал, таста, тұр, түс, шық. Көмекші етістіктер лексикалық мағыналы етістіктердің грамматикалық дамудан өтуі арқылы тілде қалыптасқан тілдік бірліктер. Көмекші етістіктер жетекші етістікке көсемше, есімше жұрнақтары арқылы тіркеседі. М. Оқып алды, келген еді білсе екен т.б.. жүктеу/скачать 2,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|