Бағдарламасының құрылымы (Силлабус)
жүктеу/скачать 4,27 Mb. Pdf көрінісі
|
2 trimestr 2022-2023 umkd orman top raktanu
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Топырақтың таралу заңдылықтары, жіктелуі
|
7-Дәріс. Топырақтың таралу заңдылықтары, жіктелуі. Арктикалық тундралық, орманды-тайгалы зона топырақтары Мақсаты: арктикалық, орманды - тайга топырақтарының генезисі, құрамы, таралу заңдылықтарымен таныстыру Жоспар: 1. Топырақтың таралу заңдылықтары, жіктелуі 2. Арктика топырақтары 3. Тундра топырақтары 4. Орманды-тайгалы зона топырақтары 5. Орманды дала аймағының қара топырақтары 1. Топырақтың таралу заңдылықтары, жіктелуі Топырақтың географиялық таралу заңдылықтары жер бетіндегі табиғи жағдайлардың сипаттарымен байланысты. Жер бетінде топырақ түзуші факторлардың таралу ерекшеліктеріне байланысты (өсімдік дүниесі, климат, топырақ түзуші тау жыныстары, жер бедері), жер шарындағы топырақ жамылғысыда алуан түрлі болып қалыптасады. Жер шарында топырақ жамылғасының географиялық қалыптасу заңдылықтарын салыстырмалы- географиялық әдіспен зерттейді. В.В. Докучаев Орыс жазықтығында топырақтың географиялық таралуының басты заңдылығы – топырақтардың ендіктерге сәйкес орналасатынын ашты. Яғни Солтүстіктен Оңтүстік бағытқа қарай жылжыған сайын топырақ типтері жазық жерлерде бірінен кейін бірі заңды түрде алмасып отыратынын анықтап, яғни туындыралық, күлгін, ормандық сұр, қара топырақ, қара-қоңыр және қоңыр топырақтар болып ауысып отыратынын көрсетті. В.В. Докучаев негізін қалаған топырақтардың ендіктерге сәйкес орналасу концепциясына, кейінгі уақытта аздаған өзгертулер мен толықтырулар енгізілгенімен, түбегейлі өзгерген жоқ. 1900 жылы Парижде өткен әлемдік көрмеде В.В. Докучаевтың құрастырған солтүстік жарты шар топырақ аймақтарының нұсқалық картасы да қатысты. Бұл картада келесідей бес әлемдік аймақтар көрсетілді: - бореалды немесе арктикалық; - орманды; - далалық қара топырақты; - аэралды (олар тасты, құмды сорланған және лөсті шөлдерге бөлінеді); - латеритті. Қазіргі кезде құрлық беті топырақ-климаттық белдеулерге бөлінген. Оларды анықтап жіктеу үшін климаттың (ауа температурасының) ерекшеліктері ескерілген. Осындай белдеулерге полярлық, бореалдық, суббореалдық, субтропикалық және тропикалық белдеулер жатады. Бұл белдеулерде өздеріне тән, басқа белдеулер де жоқ топырақ типтері қалыптасады. Ол типтердің түзілуінің термоэнергетикалық режимі ұқсас болып келеді. Топырақ-климаттық белдеулер топырақ-биоклиматтық облыстарына бөлінеді. Оларды бөлу үшін жауын-шашынның мөлшері және өсімдіктердің ерекшеліктері ескеріледі. Топырақ- биоклиматтық облыстары келесідей: – орман, тайгалы орман немесе тундра өсімдік жамылғысы бар ылғалды облыс; – далалық, ксерофитті-орманды немесе саванналы өсімдік жамылғысы бар далалық облыс; – шөлейттік немесе шөлдің өсімдіктер жамылғысы бар құрғақ облыс. Топырақ-климаттық белдеулерге қарағанда биоклиматтық-топырақ облыстардың топырақтары біртектес болып келеді. Соның өзінде де осындай облыста бірнеше аймақтық топырақтар және оларға сәйкес интрааймақтық топырақ типтері кездеседі. Сондықтан әр биоклиматтық-топырақ облысы ішінде 2-3 топырақ аймағы кездеседі. Топырақ аймағы бір немесе екі аймақтық топырақ типінің және осыларға сәйкес интроаймақтық және аймақ ішіндегі топырақ типтері таралған жер кеңістігі. Топырақ аймағы топырақ аймақшаларына, топырақ фацияларына және провинцияларына бөлінеді. Топырақ аймақшасы – топырақ аймағына сәйкес таралған бір топырақ типшесі таралған жер аумағы. Топырақ фациясы – жылу режимінің және жыл мерзімдері ішінде ылғалдылығының ерекшелігі бар топырақ аймағының бір бөлігі. Топырақ өлкесі (провинциясы) – жылу режимі және жыл мерзімі ішінде ылғалдылығының айрықша ерекшелігі бар топырақ фациясының бір бөлігі. Топырақ округы және топырақ ауданы – жер бедерінің және топырақ түзуші тау жыныстарының ерекшелігіне байланысты қалыптасқан топырақ жамылғысы бар топырақ өлкесінің бөлігі. жүктеу/скачать 4,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|