Бағдарламасының құрылымы (Силлабус)
Ылғалдылығы жеткіліксіз дала аймақшасының оңтүстік қара топырағы
жүктеу/скачать 4,27 Mb. Pdf көрінісі
|
2 trimestr 2022-2023 umkd orman top raktanu
- Бұл бет үшін навигация:
- 3. Қуаң дала аймақшасының күңгірт қара қоңыр топырақтары
| 2. Ылғалдылығы жеткіліксіз дала аймақшасының оңтүстік қара топырағы
Бұл аймақшаның алып жатқан ауданы 13,4 млн. га. негізінен Қостанай, Ақмола облыстарында кең тараған және Павлодар, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарының солтүстік бөліктерінің шағын аумақтарында кездеседі. Ылғалдылығы жеткілікті дала аймақшасымен салыстырғанда бұл аймақшада атмосфералық жауын-шашынның мөлшері азайып 250-300 мм-ді құрайды, ал жылдық белсенді ауа температурасының жиынтығы артып 2250-2450 0 С-қа жетеді, осыған байланысты өсімдік жамылғысы сиреп, топыраққа түсетін органикалық заттардың мөлшері азаяды. Бұл аймақшада негізінен аралас шөпті бозды дала өсімдіктері таралған. Топырақ түзуші тау жыныстары жазықтық жерлерде төрттік дәуірдің карбонатты балшықтары мен лёс тәрізді құмбалшықтар. Батыстағы Орал үстіртінде және Көкшетау қыратында элювиалды, элювиалды-делювиалды қиыршық тасты құмбалшықтар мен балшықтар. Қарашірінділі А қабатының түсі қара-сұр түсті, қарашірінді мөлшері 4-6%, қалыңдығы – 22 – 24 см, түйіртпектілігі кесекті, В 1 қабатының түсі қоңырлау түйіртпектілігі кесекті-призмалы. А+В 1 қабатының қалыңдығы 35-40 см. Тұз қышқылынан қайнауы көбінесе А және В қабаттарының шекарасында басталады. В к иллювиальды карбонатты қабаттың басқа қабаттардан айырмашылығы айқын карбонаттың ақ көздерінің кездесуі және беткі жағында қарашірінді ағындылары мен дақтарының жинақталуы, сондықтан қарашірінді ағындары қабатын, яғни В 2 қабатын бөледі. Кәдімгі қара топыраққа қарағанда оңтүстік қара топырақтың тектік белгілері, яғни карбонаттығы кебірлі және сортаңданғандығы анық байқалады. 3. Қуаң дала аймақшасының күңгірт қара қоңыр топырақтары Қара топырақты дала аймағының оңтүстік бөлігі біртіндеп Күңгірт қара топырақты куаң дала аймақшасына ауысады. Күңгір қара қоңыр топырақты қуаң дала аймақшасы негізінен Батыс Қазақстан облысы мен Ақтөбе облысының солтүстік бөлігін, Қостанай, Ақмола облыстарының оңтүстік бөлігін, Қарағанды, Павлодар облыстарының көп аумағын және Шығыс Қазақстан облысының біраз бөлігін алып жатыр. Ауданы 27,7 млн. га. Климаты күрт континенталды қысы суық аязды, әрі қар жамылғысы жұқа, жазы құрғақ әрі ыстық. Жылына 240-280 мм жауын-шашын түседі. Түскен жауын-шашыннан буланудың мөлшері өте көп. Белсенді температураның қосындысы 2300-2650 0 С. Топырақ түзуші аналық тау жыныстары карбонатты балшықтар мен лёс тәрізді құмбалшықтар, Сарыарқаның аласа шоқылығы аудандарында көне дәуірдің элювий шөгінділері және Ертіс өңірі жазықтығында көне дәуірдің аллювиалді шөгінділері. Өсімдіктер жамылғысы ксерофитті астық тұқымдас және шамалы мөлшерде тараған аралас шөптесін өсімдіктерден тұрады. Баянауылдың аласа таулы өңірі мен Наурзым- Аманқарағай аңғарларында қарағайлы-қайыңды аралас ормандар кездеседі. Күңгірт қара қоңыр топырақтардың жалпы морфологиялық белгілері мен қасиеттері оңтүстік қара топырақтармен ұқсас болып келеді. Ал айырмашылығы тек қарашірінді мөлшерінде ғана. Сондықтан оны Москеу университетінің профессоры М.М. Филатов 1945 жылы өзінің «СССР Топырақ географиясы» атты еңбегінде күңгірт қара қоңыр топырақты аймақшаны, қара топырақтардың төртінші аймақшасы ретінде атады. Бірақ бұл ұсынысты ғылыми қауым қабылдамады. А қабаты күңгірт қара қоңыр түсті, қалыңдығы 20-22 см. түйіртпектілігі кесекті, кесекті-дәнді, жыртылма танаптарда шаңды кесекті. Қарашірінді мөлшері 3,5-4,5%. Бір қабаттан екінші қабатқа ауысуы қара топырақтардағыдай біртіндеп. В 1 алмаспалы қабаттың түсі күрең түсті болып келеді, түйіртпектілігі кесекті, А+В 1 қабатының қалыңдығы 35-45 см. В 2 қабатының қалыңдығы 11-31 см құрайды, күрең түстің қоюланғаны байқалып, кесекті, призмалы-кесекті түйіртпекті болып келеді. Осы қабаттың астында карбонаттардың ақкөзше тәрізді жиналған В к қабат кездеседі, түсі ашық, карбонаттардың әсерінен тығызыдылығының жоғары болуымен ерекшеленеді. Күңгірт қара қоңыр топырақтардың гранулометриялық құрамы әртүрлі болып қалыптасады. Аймақтың басым бөлігі ауыр гранулометриялық құрамды болғанымен, Павлодар және Шығыс Қазақстан облыстарында гранулометриялық құрамы жеңіл құмбалшықты және құмайтты күңгірт қара қоңыр топырақтар таралған. Гранулометриялық құрамы жеңіл күңгірт қара қоңыр топырақтарда қарашіріндінің мөлшері 2-2,5%-ға дейін кемиді. Күңгірт қара қоңыр топырақтардың физикалық, физико-химиялық қасиеттері қолайлы болып келеді. Топырақтағы жалпы азот 0,200-0,250%. Қарашіріндінің азотпен қанығуы орташа дәрежеде, фосфордың жалпы мөлшері – 0,10%. Өсімдіктерге тиімді алмаспалы сіңген калий қоры мол, жылжымалы фосфордың мөлшері жеткіліксіз. ауыр гранулометриялық құрамды күңгірт қара қоңыр топырақтарда алмаспалы сіңген катиондар мөлшері 100 г топырақта – 25-30 мг-экв. болса, жеңіл гранулометриялық құрамды күңгірт қара қоңыр топырақтарда 15-20 мг. экв. 100 г. топыраққа. жүктеу/скачать 4,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|