Бітібаева Қ. О оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулу жолдары


Алдаѓы айдыњ табыс ережесі: «Єр нєрсені тек жаќсы жаѓынан кµре білу – меніњ санамныњ бір бµлігінде ±стайтын ереже»



бет3/8
Дата12.11.2019
өлшемі2,26 Mb.
#51633
түріОқулық
1   2   3   4   5   6   7   8
Байланысты:
гылыми жум баулу


Алдаѓы айдыњ табыс ережесі: «Єр нєрсені тек жаќсы жаѓынан кµре білу – меніњ санамныњ бір бµлігінде ±стайтын ереже».

Жолы болмайтындар бар істі тек теріс жаѓынан ѓана кµреді. Олар µздерініњ сєтсіздіктері ‰шін болѓан жайды, ата-ананы, нашар басшыларды немесе тіпті таѓдырды кінєлайды. ¤здерін ешќашан кінєламайды. Олар тіпті жылап, нашар ж‰ретін істеріне ‰немі шаѓым айтумен болады. Алайда єрбір жењілістіњ µз м‰мкіндігі, ал єрбір жењілістіњ µз м‰мкіндігі, ал єрбір сєтсіздіктіњ табысќа жету жолын кµрсететін баѓыты болатынын естерінен шыѓарып алады. Сондыќтан да егер сіз табысты, толыќќанды µмір с‰ргіњіз келсе, міндетті т‰рде єр нєрсеніњ жаќсы жаќтарына кµњіл бµлуіњіз керек.



Табысќа жетуге жаттыѓу:

Ќайталанудан шеберлікке дейін.

Табысќа жету ‰шін µзіњіздіњ нені ќажет ететініњізді айќын білуіњіз ќажет.



Алдына маќсат ќоя білетін, ±станымы д±рыс адамды ешќандай таѓдыр немесе баќытсыздыќ тоќтата алмайды. Сондыќтан да батылдыќ танытып, табысќа апарар жолѓа т‰сіп, одан ауытќымау керек. ¤з болашаѓыњыздыњ жасаушысы болыњыз.

Осыѓан байланысты сіздерге келесі жаттыѓуларды орындауѓа ±сынамын. Оныњ мазм±нын т‰сіну ‰шін 7 пунктке біріктіріледі.

1. Тек ќайталау арќылы алѓан білімді саралап, іске асыруѓа болады.

2. Ќайталау шеберлікті жетілдіреді. Уаќыт µткен сайын белгілі бір істі атќаруѓа аз к‰ш ж±мсалатын болады.

3. Сізге шашырањќы процестер мен оќиѓаларды саралап, д±рыс т‰сіну керек.

4. Ќайталау жања сапалы дењгейге шыѓарады. ¤зімізге деген сенімділік артып, байыпты боламыз.

5. Єр келесі ќайталау ой-пікірімізді белсендіруге ж±мсалатын к‰шті ‰немдеп, шыѓармашылыќ ќабілетті жетілдіреді.

6. Іштей сезу жєне табысты сезіну дамиды. Сонымен сезіну тиімді ж±мыс істейді. Бейімделу ќабілеті µседі.

7. Адам µз ќабілетін толыќ мењгеріп, басќара бастайды. Сенімділік жєне наным к‰ші артады.




Жаттыѓу-ќайталау.
Т±лѓаныњ шыѓармашылыќ ќабілетініњ ашылу зањы: ќандай да бір идеяны ‰немі ќайталау уаќыт µткен сайын сенімге жеткізеді. Б±л сенімділік оњ жєне теріс жайларда бірдей болады. Т±лѓаныњ шыѓармашылыќ ќабілетін ашу зањы: сенім іс барысында ж‰зеге асырылады. Жинаќтылыќ табысќа жеткізеді. Ќайталау шеберлікке жеткізеді.
Николаус Энкельман

(«Власть мотивации» журналынан аударма

2005ж. №5 (29)

Қайталап оқып, еңбектің негізгі мәніне көңіл бөл. Өзіңе керек деп тапқаныңды дәптеріңе жазып қой.




¤зіњді-µзіњ оќыт, µзіњді-µзіњ таны, µзіњді µзгеге таныт.
Адамдықтың басты қасиеті –

өнер, білімге ұмтылу.


Абай
Адамның қолынан келмейтін

ешнәрсе жоқ.


Гараций.
Жас дос, ѓылыми ізденіс, зерттеу ж±мыстарыныњ бастауы проблеманы шешуден басталады деп жатырмыз. Ал «проблема деген не?» деген с±раќтар айналасында µздеріње ойлануѓа тура келеді. Кез-келген «неге?» деген с±раќтардыњ барлыѓында проблема жатыр деп т‰сіну жансаќтыќќа апарып соѓады. Проблеманыњ негізінде жауабы дайын емес, беймєлім, шешімін тілеп т±ратын, яѓни жања µнімді, жања білімді керек ететін мєселелер жатады. Оны µздеріњ шешіп, µздеріњ табуларыњ керек. Дайын білімді ќайталап айтып беру, µздеріњді ізденіске апармайды. Сондыќтан ќай пєнде болмасын оќулыќта берілген білімді мазм±ндап айта бергеннен гµрі, ойланып, µзіњше толѓанып, µз кµзќарасыњ мен пайымдауларыња ерік беріњдер. Оќулыќтаѓы білім мазм±нымен шектеліп ќалмай, ќосымша ќ±жаттарѓа, ѓалымдар ењбегіне ‰њіліњдер (сол таќырып бойынша). ¤з беттеріњмен іздену, талпыну - терењ білім алудыњ негізгі ќадамдары. Ал «білімді мыњды жыѓады» дегендей, сол терењ білімділік ѓылымѓа алып келетін негізгі ќайнар кµз екенін т‰сініњдер. Проблеманы шешу, маќсатќа жету, ењ алдымен, проблемалыќ с±раќтардыњ жауабын табудан басталады. Проблемалыќ с±раќтарды жай с±раќтардан ажырата білу керек. Кµркем шыѓарманы оќып отырып, оныњ негізінде ќандай проблема жатыр, ќаламгер не айтпаќшы болѓан, ќандай мєселелер кµтерген, соныњ айналасында ойлану ќажет. Мысалы, ±лы жазушы М.Єуезов «Ќорѓансыздыњ к‰ні» єњгімесінде жас бала Ѓазизаныњ Аќан болыстыњ мазаѓына ±шырауын, жант‰ршігерлік с±мдыќты єњгімелейді. Енді ойлањдаршы, Ѓазиза осы таѓдырѓа неге ±шырады, кім кінєлі, тек Аќан болыс па? Жазушы не айтпаќ болѓан, єњгіме негізіндегі ой нені мењзетеді? Єњгіме неге табиѓатты, боранды суреттеуден басталады? Оќиѓаѓа еш ќатысы жоќ К‰шікбай батыр туралы неге жазылѓан? Єњгіменіњ ењ соњына ‰њіліњдер:

«...Жиылѓан аѓайындары кµп ±замай-аќ екі жас бейіттіњ арасында µлік болып ќалѓан Ѓазизаныњ с‰йегін тауып алды. ‡стіндегі онсыз да ж±ќа киімдері єр жерге шашылып ќалыпты. Ѓазизаныњ шашы азыраќ дудырап ќапты. Денесініњ жартысын ќар басќан. Єкесініњ бейітіне жабысып, ќасіретті µмірдіњ аќырѓы ќуатын сол жерде берген екен.¤лер саѓатына шейін ќабаѓын басќан ќайѓы б±л уаќытта жадыраѓан: ізі ќалѓан жоќ. Балалыќ ж‰зінде: «Менде жазыќ жоќ, мен тазамын»,-деген ашыќ тазалыќтыњ белгісі, ќайѓы-ќасіреттен сейілген жас баланыњ ажары бар.

Жауыздыќтыњ жас ќ±рбаны ќасіретке толы µмірініњ азапты аќ-т‰тегінен адасып µліп, мєњгі толас тапќандай...»

Ѓазиза с±мдардыњ ќолынан ќаза тапты. Ойлањдаршы, жазушы єњгімені неге осылай аяќтаѓан? Ѓазизаныњ жауыздыќќа тап болып, ќайѓылы ќазаѓа ±шырауын керісінше басќадай кµрсетуге болатын еді ѓой. Мысалы, боран одан єрі б±рќырап, к‰н ќарањѓылана т‰сіп, т‰нергені д±рыс болар ма еді? Шаѓын єњгіме проблемаларѓа толы. Енді соныњ шешімін, жауабын іздестіріп кµрейік, болжам жасайыќ, µздеріњ де ойлана отырыњдар.

-Шебер жазушы табиѓаттыњ д‰лей к‰ші-боранды суреттей отырып, єњгімеде баяндалатын с±мдыќ оќиѓаны мењзетеді де «Кім ќатал, кім д‰лей, боран ба, єлде Аќандар ма?» деген ой тастайды.



-К‰шікбай батыр тарихын лирикалыќ шегініс арќылы єњгімелей отырып, оны Аќандарѓа ќарама-ќарсы ќоятын сияќты. Наѓыз ер кім? Соњѓы демі ќалѓанша елін, жерін жаудан ќорѓаѓан К‰шікбай ма, єлде ќорѓансыз сєбиді ќорлап, жауыздыќ жасаѓан Аќан ба?

-Енді єњгіменіњ соњындаѓы суреттерге назар аударайыќ. Боран ашылѓан. Ќорлыќтан µлсе де Ѓазиза ж‰зінде к‰лкі ‰йірілген. Себебі ол таза, сєби, кінєсі жоќ (оны жазушыныњ µзі де жазады ѓой). Єњгіме негізіндегі басты проблема-ќорѓансыздар проблемасы, жазушы ќорѓансыз Ѓазизаны осы соњѓы кµрініс арќылы ќорѓайды да. Осы єњгімені оќымасањдар оќып, µздеріњше талдау жасањдар. М‰мкін, сендер басќа да проблеманы табарсыњдар. Дєптерлеріње т±жырымды етіп, жазып ќойыњдар. Достарыњмен, м±ѓалімдеріњмен єњгімелесіњдер.






Өзің ойлан, өзің ізден, өзің шеш...

...¤зіње сен,

¤зіњді с‰йреп шыѓар...
Абай
Жоѓарыда жай с±раќты, проблемалыќ с±раќтардан ажырата білу керек дедік. Тµменде М.Єуезовтіњ µздеріњ оќып ж‰рген «Ќараш-Ќараш оќиѓасыныњ» бас кейіпкері Баќтыѓ±л бейнесіне негізделген жай с±раќтар мен проблемалыќ с±раќтар ж‰йесі беріліп отыр. Ара жігін ажыратыњдар. Проблемалыќ с±раќтардыњ басты белгілерін µздеріњше саралап, дєптерлеріње жазып ќойыњдар. Екі бағанадағы сұрақтардың қайсысы проблемалық сұрақтар деп ойлайсыңдар?Белгілеп қойыңдар. Мүмкін, өздерің басқа да проблема табарсыңдар, оны дәптерлеріңе жазып қой.


1. Баќтыѓ±л ќандай кейіпкер? Ол неге Жарасбайды барып паналайды? Осы іс-єрекеті д±рыс па?
2. Баќтыѓ±л Жарасбайды неге µлтіреді?

3. ¦рлыќќа, барымтаѓа бару себебін т‰сіндіріњдер. Оны м±ндай єрекетке кім итермелейді?

4. Баќтыѓ±лдыњ Сєлменнен кетіп,Жарасбайдан пана іздеуіне ќалай ќарайсыњдар?


5. Баќтыѓ±л арќылы жазушы не айтпаќ болѓан? Автор оны жаќтай ма, жоќ па?


1. Ќалай ойлайсыњдар, Баќтыѓ±л кім? Ол Сєлмен мен Жарасбайдан кек алушы намыс иесі ме, әлде қорғансыз сорлы ма?

2. Кісі µлтіру - ќылмыс. Баќтыѓ±лдыњ іс-єрекетінде ќылмыс бар ма? Баќтыѓ±л ќылмыскер ме, єлде...

3. Жаратылысында ары таза Баќтыѓ±л соншама азѓындап, ±рлыќ жолына неге т‰седі? Кінєлі кім? ¤зі ме, єлде...

4. Ќалай ойлайсыњдар, Баќтыѓ±лдыњ ењ басты ќателігі, адасуы деп, нені айтар едіњдер?


5. Баќтыѓ±л бейнесініњ негізінде жатќан басты ой туралы не айтар едіњ? Автордыњ оѓан кµзќарасы туралы ќандай ойдасыњ?




Проблемалыќ с±раќтар ќызыќты єрі єдеби айтыс туѓызатындай дєрежеде ќойылады. Басты ерекшелігі – олар бір ѓана шектеулі мєселеге ќ±рылмай, кµркем туындыны кењірек, терењірек ќамтитын мазм±нда ќарастырылады. Проблемалыќ с±раќ ќоямын деп, «ќолдан» проблема жасаудыњ т‰к те керегі жоќ. Таѓы да ќайталап айтамыз, проблемалыќ с±раќтар кµркем туынды бойында жатќан, шешуді талап ететін проблема негізін ќамтиды.

М.Єуезовтіњ барлыќ шыѓармаларыныњ тарихи негізі бар. Оны, єсіресе, ѓалым Т.Ж±ртбай «Бесігіњді т‰зе», «Бесігіњді аяла» деген портрет-эсселерінде дєлелдеп жазѓан. Басќа да ѓалымдар пікірлері бар. Б±дан шыѓатын ќорытынды єдебиеттегі проблемалар да кµбінде µмір шындыѓынан туындайды. Ѓалым ‰шін аќиќат, шындыќ басты аныќтауыштар (критерийлер). Егер проблемаларды дµп тауып, соныњ айналасында іздену, зерттеу ж‰ргізсењдер, сендер де шындыќ бетін ашасыњдар, оѓан к‰мєндануѓа болмайды.

М.Єуезовтіњ 20-шы жылдары жазылѓан єњгіме-повестерініњ барлыѓында ќорѓансыздар проблемасы кµтеріледі. «Ќорѓансыздыњ к‰нін» жоѓарыда сµз еттік. Мысалы, «Оќыѓан азамат» шыѓармасыныњ негізінде мынадай проблемалар жатыр.



1. Єњгіме неге «Оќыѓан азамат» деп аталѓан? Єрі оныњ тырнаќшаѓа алынѓан себебі не деп ойлайсыңдар?

2. Єњгіме негізіндегі авторлыќ идея, проблеманы ќалай т‰сінесіњ? Єњгімедегі «оќыѓан азаматтар» кімдер? Олардыњ бір-бірінен айырмашылыѓы неде?

3. Осы єњгімеде ќорѓансыздар проблемасы бар ма? Бар болса, олардыњ таѓдыры ќалай шешілген? Ол шешімге ќосыласыњ ба?

4. Ќалай ойлайсыњдар, ќоѓамѓа, µмірге ќайсысы ќауіпті, «Ќорѓансыздыњ к‰ніндегі» Аќан мен Ќалтай ма, єлде осы єњгімедегі «оќыѓандар» - Ж±маѓ±л, Аќтайлар ма?

5. Екі єњгімедегі шынайы бейшара, сорлы, ќорѓансыздар кімдер? Ѓазиза мен кемпір ме, єлде Аќан мен Ќалтай, Ж±маѓ±лдар ма?



6. Жазушы осы с±раќтарѓа ќалай жауап берген? Сеніњ ойыњ ќандай?

«Жетім» єњгімесі.

  1. Єњгіменіњ алѓашќы єњгімелермен ‰ндестігі бар ма? Ќандай мєселе кµтерілген?

  2. Б±л єњгімедегі ќорѓансыз, панасыз кім?

  3. Оныњ таѓдыры ќалай шешіледі?

  4. Жауыздыќ, ќаталдыќ, жењіске жетеді, нєзіктік, мейірімділік, мµлдір жастыќ, ар-±ят табанѓа тапталады, ана ж‰регі ќан ж±тады. Жетім жер жастанады. Осыншама ауыр трагедияны кµрсетуде автор нені маќсат еткен?

  5. Ол трагедиялардыњ негізгі кµзі, бастауы, себебі неде жатыр?

Осы єњгімелерді оќыњдар, с±раќтарѓа жауап беруге талаптаныњдар. Проблемалыќ с±раќтарды бµліп алыњдар да оныњ шешімін табуѓа ізденіњдер. Тапсырманы жеке дара орындаѓан соњ бірігіп, пікірталас ж‰ргізіњдер. «Пікірталасынан шындыќ кµзі ашылады» деген сµзді естеріње ±стањдар.


Өскің келсе, өзімшіл болма

Абай
Өзіңді тану үшін өзіңді-өзің тәрбиеле, мақсатты түрде өзіңмен-өзің жұмыс істе. Мына үлгіні басшылыққа алуға болады:


Маќсаттар

Нәтижесі.

-Сабаќќа жаќсы дайындаламын: µз білімімді µзім тексеремін.

-Кітапханаѓа барам, ќосымша материалдардан ізденем.

-Олардан тапќан деректерді, білімді жазып аламын, оќулыќпен салыстырам, онда жоќ мєселелерге ерекше көңіл бөлемін.

-К‰нделікті жіберген аѓаттыќтарыма, кемшіліктеріме талдау беріп, µз-µзіме сынмен ќараймын.

-Үлкендердің, достарымның ескертпелеріне салмақты оймен қараймын, қорытынды жасауға талаптанамын.


Ќосымша материалдыњ пайдасы тиді, оќулыќта жоќ деректерді таныдым, білімім терењдей т‰сті.

Досымды ренжітіп алдым. Ол маѓан болмашы ѓана ескерту жасап еді, ызаланып шыѓа келдім. Осы меніњ µзім туралы пікірім жоѓары-ау ѓой деймін. Сабырлылыќќа ‰йрену керек екен.





Ескерту: Екінші бағананы өзің толтырасың.

Еске түсіріңдер, жазушы Б.Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» деген шығармасын білесіңдер, киносын да көрдіңдер. Сотанақ Қожа өз кемшілігін түсінеді, түсініп қана қоймай, түзелуінің жолын қарастырады. Педагогикалық кеңес ашып, өзінен-өзі қаулы алады. Қожаның бұл іс-әрекетінен үлгі алуға болады. Сендер де өз кемшіліктеріңді жөндеу үшін өз алдарыңа мақсат қойыңдар, өзіңе-өзің сынмен қараңдар. Даналардың мына бір өсиетін естеріңе салайық. «Өзінің кемшілігін білген адам - данышпан», «Өзіне сынмен қараған адам – нағыз сенімді адам». Мақсаттарыңды дәптерлеріңе жазып қой.


Жас дос! Өзіңді тәрбиелеу деген сөз – «ұлылардан, даналардан үлгі ал» деген де сөз. Ал даналық Абай бабаларыңның әр сөзінде жатыр. Төмендегі кестені оқыңдар, есіңе ұстауға талаптаныңдар.



Ақыл бітпес дәулетке,

Дәулет бітпес келбетке.

Қайғы шығар ілімнен.

Өлді деуге сыя ма, ойлаңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған.



Өлсе, өлер табиғат адам өлмес.


Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек.

Алланы сүй, адамзаттың бәрін сүй, бауырым деп, хақ жолы деп, әділетті сүй.


Малға достың мұңы жоқ.

Алланың өзі де рас, сөзі де рас.

Ұлы бабаларыңның осы даналық сөздерін, ақыл-ғибратын қайталап оқып, одан қандай әсер, үлгі, тағылым алдың, дәптерлеріңе жазып қойыңдар. Оның, әсіресе, «бір ғылымнан басқаның, кеселі көп асқанға» деген ақыл-нақылын естеріңнен шығармаңдар, өмірлеріңнің бағдаршамы етіңдер. Абай жолы – халық жолы, халыққа еңбек ету, оны сүю жолы. Абай жолы – білім, ғылым, өнер жолы, адамгершілік, имандылық жолы. Егер сол Абай салған жолға түссеңдер, адаспайсыңдар; өмірлерің мәнді, бақытты болмақ.





Іздеген жетер мұратқа
Халық даналығы
Салыстырыњдар, іздењдер, табыњдар, дєлелдењдер.
Проблемаларды шешудіњ бір єдісі – салыстыру ж±мыстары болып табылады. Оныњ т‰рлері кµп. Єдебиеттегі салыстыруларды кµркем мєтін негізінде ж‰ргізу дєлелді, нанымды болып келеді. Жоғарыда М.Єуезовтіњ єлемге танылѓан «Абай жолы» эпопеясыныњ µн бойында ќатпар-ќатпар проблемалар жатыр дедік. Оны жазушыныњ µзі де кезінде айтќан. Бір-екі проблема айналасында сµз ќозѓайыќ. Эпопеяныњ жарќын беттерініњ бірі Абайдыњ халыќ аѓасы, µнер аѓасы, адамшылыќ аѓасы, аќылдыњ аѓасына кµтерілген жерлері дер едік.Эпопеяда жастар бейнесі сомдалѓан. Жастар Абайдыњ ‰міті, оны болашаќпен жалѓастыратын алтын кµпір іспеттес болып бейнеленген. Солардыњ ішінде Єбіш пен Дєрменніњ орны бµлек. Єбіш кім? Дєрмен кім? Олар арќылы жазушы не айтпаќ болѓан деген с±раќтар айналасында ізденіњдер. Ол ‰шін мєтіндік салыстыру ж±мыстарын ж‰ргізіњдер. Мына ‰лгіні басшылыќќа алуѓа болады. Баѓаналарды ары ќарай µздеріњ толтырыњдар. Осы мәселелердің өзінен зерттеу көзін табуға болатынын естеріңе саламыз.
лгі:


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет