Алдаѓы айдыњ табыс ережесі: «Єр нєрсені тек жаќсы жаѓынан кµре білу – меніњ санамныњ бір бµлігінде ±стайтын ереже»

Жолы болмайтындар бар істі тек теріс жаѓынан ѓана кµреді. Олар µздерініњ сєтсіздіктері ‰шін болѓан жайды, ата-ананы, нашар басшыларды немесе тіпті таѓдырды кінєлайды. ¤здерін ешќашан кінєламайды. Олар тіпті жылап, нашар ж‰ретін істеріне ‰немі шаѓым айтумен болады. Алайда єрбір жењілістіњ µз м‰мкіндігі, ал єрбір жењілістіњ µз м‰мкіндігі, ал єрбір сєтсіздіктіњ табысќа жету жолын кµрсететін баѓыты болатынын естерінен шыѓарып алады. Сондыќтан да егер сіз табысты, толыќќанды µмір с‰ргіњіз келсе, міндетті т‰рде єр нєрсеніњ жаќсы жаќтарына кµњіл бµлуіњіз керек.

Табысќа жету ‰шін µзіњіздіњ нені ќажет ететініњізді айќын білуіњіз ќажет.

1. Тек ќайталау арќылы алѓан білімді саралап, іске асыруѓа болады.

2. Ќайталау шеберлікті жетілдіреді. Уаќыт µткен сайын белгілі бір істі атќаруѓа аз к‰ш ж±мсалатын болады.

3. Сізге шашырањќы процестер мен оќиѓаларды саралап, д±рыс т‰сіну керек.

4. Ќайталау жања сапалы дењгейге шыѓарады. ¤зімізге деген сенімділік артып, байыпты боламыз.

5. Єр келесі ќайталау ой-пікірімізді белсендіруге ж±мсалатын к‰шті ‰немдеп, шыѓармашылыќ ќабілетті жетілдіреді.

6. Іштей сезу жєне табысты сезіну дамиды. Сонымен сезіну тиімді ж±мыс істейді. Бейімделу ќабілеті µседі.

7. Адам µз ќабілетін толыќ мењгеріп, басќара бастайды. Сенімділік жєне наным к‰ші артады.

Қайталап оқып, еңбектің негізгі мәніне көңіл бөл. Өзіңе керек деп тапқаныңды дәптеріңе жазып қой.

өнер, білімге ұмтылу.

ешнәрсе жоқ.

«...Жиылѓан аѓайындары кµп ±замай-аќ екі жас бейіттіњ арасында µлік болып ќалѓан Ѓазизаныњ с‰йегін тауып алды. ‡стіндегі онсыз да ж±ќа киімдері єр жерге шашылып ќалыпты. Ѓазизаныњ шашы азыраќ дудырап ќапты. Денесініњ жартысын ќар басќан. Єкесініњ бейітіне жабысып, ќасіретті µмірдіњ аќырѓы ќуатын сол жерде берген екен.¤лер саѓатына шейін ќабаѓын басќан ќайѓы б±л уаќытта жадыраѓан: ізі ќалѓан жоќ. Балалыќ ж‰зінде: «Менде жазыќ жоќ, мен тазамын»,-деген ашыќ тазалыќтыњ белгісі, ќайѓы-ќасіреттен сейілген жас баланыњ ажары бар.

Жауыздыќтыњ жас ќ±рбаны ќасіретке толы µмірініњ азапты аќ-т‰тегінен адасып µліп, мєњгі толас тапќандай...»

Ѓазиза с±мдардыњ ќолынан ќаза тапты. Ойлањдаршы, жазушы єњгімені неге осылай аяќтаѓан? Ѓазизаныњ жауыздыќќа тап болып, ќайѓылы ќазаѓа ±шырауын керісінше басќадай кµрсетуге болатын еді ѓой. Мысалы, боран одан єрі б±рќырап, к‰н ќарањѓылана т‰сіп, т‰нергені д±рыс болар ма еді? Шаѓын єњгіме проблемаларѓа толы. Енді соныњ шешімін, жауабын іздестіріп кµрейік, болжам жасайыќ, µздеріњ де ойлана отырыњдар.

-Шебер жазушы табиѓаттыњ д‰лей к‰ші-боранды суреттей отырып, єњгімеде баяндалатын с±мдыќ оќиѓаны мењзетеді де «Кім ќатал, кім д‰лей, боран ба, єлде Аќандар ма?» деген ой тастайды.

-Енді єњгіменіњ соњындаѓы суреттерге назар аударайыќ. Боран ашылѓан. Ќорлыќтан µлсе де Ѓазиза ж‰зінде к‰лкі ‰йірілген. Себебі ол таза, сєби, кінєсі жоќ (оны жазушыныњ µзі де жазады ѓой). Єњгіме негізіндегі басты проблема-ќорѓансыздар проблемасы, жазушы ќорѓансыз Ѓазизаны осы соњѓы кµрініс арќылы ќорѓайды да. Осы єњгімені оќымасањдар оќып, µздеріњше талдау жасањдар. М‰мкін, сендер басќа да проблеманы табарсыњдар. Дєптерлеріње т±жырымды етіп, жазып ќойыњдар. Достарыњмен, м±ѓалімдеріњмен єњгімелесіњдер.

...¤зіње сен,

¤зіњді с‰йреп шыѓар...
Абай
Жоѓарыда жай с±раќты, проблемалыќ с±раќтардан ажырата білу керек дедік. Тµменде М.Єуезовтіњ µздеріњ оќып ж‰рген «Ќараш-Ќараш оќиѓасыныњ» бас кейіпкері Баќтыѓ±л бейнесіне негізделген жай с±раќтар мен проблемалыќ с±раќтар ж‰йесі беріліп отыр. Ара жігін ажыратыњдар. Проблемалыќ с±раќтардыњ басты белгілерін µздеріњше саралап, дєптерлеріње жазып ќойыњдар. Екі бағанадағы сұрақтардың қайсысы проблемалық сұрақтар деп ойлайсыңдар?Белгілеп қойыңдар. Мүмкін, өздерің басқа да проблема табарсыңдар, оны дәптерлеріңе жазып қой.

1. Баќтыѓ±л ќандай кейіпкер? Ол неге Жарасбайды барып паналайды? Осы іс-єрекеті д±рыс па? 2. Баќтыѓ±л Жарасбайды неге µлтіреді? 3. ¦рлыќќа, барымтаѓа бару себебін т‰сіндіріњдер. Оны м±ндай єрекетке кім итермелейді? 4. Баќтыѓ±лдыњ Сєлменнен кетіп,Жарасбайдан пана іздеуіне ќалай ќарайсыњдар? 5. Баќтыѓ±л арќылы жазушы не айтпаќ болѓан? Автор оны жаќтай ма, жоќ па?

1. Ќалай ойлайсыњдар, Баќтыѓ±л кім? Ол Сєлмен мен Жарасбайдан кек алушы намыс иесі ме, әлде қорғансыз сорлы ма? 2. Кісі µлтіру - ќылмыс. Баќтыѓ±лдыњ іс-єрекетінде ќылмыс бар ма? Баќтыѓ±л ќылмыскер ме, єлде... 3. Жаратылысында ары таза Баќтыѓ±л соншама азѓындап, ±рлыќ жолына неге т‰седі? Кінєлі кім? ¤зі ме, єлде... 4. Ќалай ойлайсыњдар, Баќтыѓ±лдыњ ењ басты ќателігі, адасуы деп, нені айтар едіњдер? 5. Баќтыѓ±л бейнесініњ негізінде жатќан басты ой туралы не айтар едіњ? Автордыњ оѓан кµзќарасы туралы ќандай ойдасыњ?

Проблемалыќ с±раќтар ќызыќты єрі єдеби айтыс туѓызатындай дєрежеде ќойылады. Басты ерекшелігі – олар бір ѓана шектеулі мєселеге ќ±рылмай, кµркем туындыны кењірек, терењірек ќамтитын мазм±нда ќарастырылады. Проблемалыќ с±раќ ќоямын деп, «ќолдан» проблема жасаудыњ т‰к те керегі жоќ. Таѓы да ќайталап айтамыз, проблемалыќ с±раќтар кµркем туынды бойында жатќан, шешуді талап ететін проблема негізін ќамтиды.

М.Єуезовтіњ барлыќ шыѓармаларыныњ тарихи негізі бар. Оны, єсіресе, ѓалым Т.Ж±ртбай «Бесігіњді т‰зе», «Бесігіњді аяла» деген портрет-эсселерінде дєлелдеп жазѓан. Басќа да ѓалымдар пікірлері бар. Б±дан шыѓатын ќорытынды єдебиеттегі проблемалар да кµбінде µмір шындыѓынан туындайды. Ѓалым ‰шін аќиќат, шындыќ басты аныќтауыштар (критерийлер). Егер проблемаларды дµп тауып, соныњ айналасында іздену, зерттеу ж‰ргізсењдер, сендер де шындыќ бетін ашасыњдар, оѓан к‰мєндануѓа болмайды.

М.Єуезовтіњ 20-шы жылдары жазылѓан єњгіме-повестерініњ барлыѓында ќорѓансыздар проблемасы кµтеріледі. «Ќорѓансыздыњ к‰нін» жоѓарыда сµз еттік. Мысалы, «Оќыѓан азамат» шыѓармасыныњ негізінде мынадай проблемалар жатыр.

3. Осы єњгімеде ќорѓансыздар проблемасы бар ма? Бар болса, олардыњ таѓдыры ќалай шешілген? Ол шешімге ќосыласыњ ба?

4. Ќалай ойлайсыњдар, ќоѓамѓа, µмірге ќайсысы ќауіпті, «Ќорѓансыздыњ к‰ніндегі» Аќан мен Ќалтай ма, єлде осы єњгімедегі «оќыѓандар» - Ж±маѓ±л, Аќтайлар ма?

5. Екі єњгімедегі шынайы бейшара, сорлы, ќорѓансыздар кімдер? Ѓазиза мен кемпір ме, єлде Аќан мен Ќалтай, Ж±маѓ±лдар ма?

1. 
   Єњгіменіњ алѓашќы єњгімелермен ‰ндестігі бар ма? Ќандай мєселе кµтерілген?
   
2. 
   Б±л єњгімедегі ќорѓансыз, панасыз кім?
   
3. 
   Оныњ таѓдыры ќалай шешіледі?
   
4. 
   Жауыздыќ, ќаталдыќ, жењіске жетеді, нєзіктік, мейірімділік, мµлдір жастыќ, ар-±ят табанѓа тапталады, ана ж‰регі ќан ж±тады. Жетім жер жастанады. Осыншама ауыр трагедияны кµрсетуде автор нені маќсат еткен?
   
5. 
   Ол трагедиялардыњ негізгі кµзі, бастауы, себебі неде жатыр?
   

Еске түсіріңдер, жазушы Б.Соқпақбаевтың «Менің атым Қожа» деген шығармасын білесіңдер, киносын да көрдіңдер. Сотанақ Қожа өз кемшілігін түсінеді, түсініп қана қоймай, түзелуінің жолын қарастырады. Педагогикалық кеңес ашып, өзінен-өзі қаулы алады. Қожаның бұл іс-әрекетінен үлгі алуға болады. Сендер де өз кемшіліктеріңді жөндеу үшін өз алдарыңа мақсат қойыңдар, өзіңе-өзің сынмен қараңдар. Даналардың мына бір өсиетін естеріңе салайық. «Өзінің кемшілігін білген адам - данышпан», «Өзіне сынмен қараған адам – нағыз сенімді адам». Мақсаттарыңды дәптерлеріңе жазып қой.

Жас дос! Өзіңді тәрбиелеу деген сөз – «ұлылардан, даналардан үлгі ал» деген де сөз. Ал даналық Абай бабаларыңның әр сөзінде жатыр. Төмендегі кестені оқыңдар, есіңе ұстауға талаптаныңдар.

Ақыл бітпес дәулетке,

Дәулет бітпес келбетке.

Қайғы шығар ілімнен.

Өлді деуге сыя ма, ойлаңдаршы, өлмейтұғын артына сөз қалдырған.

Ұлы бабаларыңның осы даналық сөздерін, ақыл-ғибратын қайталап оқып, одан қандай әсер, үлгі, тағылым алдың, дәптерлеріңе жазып қойыңдар. Оның, әсіресе, «бір ғылымнан басқаның, кеселі көп асқанға» деген ақыл-нақылын естеріңнен шығармаңдар, өмірлеріңнің бағдаршамы етіңдер. Абай жолы – халық жолы, халыққа еңбек ету, оны сүю жолы. Абай жолы – білім, ғылым, өнер жолы, адамгершілік, имандылық жолы. Егер сол Абай салған жолға түссеңдер, адаспайсыңдар; өмірлерің мәнді, бақытты болмақ.