Bulletin «Педагогика ғылымдары» сериясы
жүктеу/скачать 6,57 Mb. Pdf көрінісі
|
Майлыбаева Вестник
| Key words:
leader, leadership, leadership skills, preschool education, formation of leader qualities Лидер дҽрежесі жоғары тҧлға, қандай жағдай болмасын топта шешім қабылдай алу қабілетіне ие; ҿзара іс-ҽрекеттерді ҧйымдастыру жҽне топтағы қарым-қатынасты іске асырушы жеке тҧлға. Қазір қоғам танымдық іс-ҽрекетті ҿзіндік жҥзеге асыруға, зерттеу белсенділігі жоғары жҽне шығарма- шылық маңызды мҽселелерді шешуде белсенді тҧлғаға мҧқтаж. Сондықтан бҥгінгі таңда мектепке дейінгі ҧйымның білім беру ҥрдісінде мектепке дейінгі балалардың лидерлік сапасына мҽн беріліп жҽне олардың ҿздігінен дамуына ҽсер ететін ҿзіндік белсенділіктерін қалыптастыру мҽселелері педа- гогикалық тҧрғыдан ғылыми – зерттеуде кҿкейкесті мҽселе болып отыр. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ҽ. Назарбаевтың "Қазақстан жолы-2050: Бір мақсат, бір мҥдде, бір болашақ" атты жолдауында: «Біздің болашаққа барар жолымыз қазақстандықтардың ҽлеуетін ашатын жаңа мҥмкіндіктер жасауға байланысты. ХХІ ғасырдағы дамыған ел дегеніміз – белсенді, білімді жҽне денсаулығы мықты азаматтар. Бҧл ҥшін біз не істеуіміз керек? Бірінішіден, Ҧлттық білім берудің барлық буынының сапасын жақсартуда бізді ауқымды жҧмыс кҥтіп тҧр. ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(57), 2018 250 Сондықтан оларға замануи бағдарламалар мен оқыту сауаттылығы жоғары бҽсекеге қабілетті, белсенді, яғни лидерлер қалыптастыру міндетін қойып отырғандығын байқаймыз [1]. Қазақстан Республикасы білім беруі дамытудың 2005-2015 жылдарға арналған мемлекеттік бағ- дарламасы бойынша мектепке дейінгі ҧйымдарда білім беру ҥдерісін оқу-ҽдістемелік жҽне ғылыми жҧмыстармен қамтамасыз етуді жетілдіру, білім беру жҥйесінің материалдық-техникалық базасын нығайту жҽне білім беру жҥйесін қаржымен, біліктіде, білімді кадрлармен қамтамасыз етуді жетіл- діру міндеттері қойылған. Осы бағдарламаны іске асырудың нҽтижесінде кҽсіби міндеттеріндер бес ҽрі лидерлік тҧрғыдан шешу ҥшін бҽсекеге қабілетті маманды даярлауды қамтамасыз ететін білім беру саласындағы ғылыми жҽне инновациялық қызмет жандандырылатын болады деп кҥтілуде. Қазіргі білім берудің басты міндеті – тҧлғаның танымдық жҽне шығармашылық белсенділігін дамы- ту. Осы орайда білім алушының алған білімінің нҽтижесі, жан-жақтылығы мен оның ҿзін-ҿзі кҿрсете білуі маңызы зор. Бҧған дейін білім алушының еңбегі алған білім кҿлеміне қарай бағаланып келсе, енді оның білім алу ҥдерісіндегі жетістігі нҽтижеге бағытталған білім алуға, ҿмір сҥрген ортасына бейімделуіне, жинаған тҽжірибесіне қарай икемделуіне, қҧзыреттіліктер негізінде қалыптасқан қабі- летін байланысты бағаланатын болады. Сондықтан, оқыту ҥдерісінде ҽрбір баланы тҧлғалық тҧрғы- дан қарастырсақ жҽне олардың ҿзіндік дамуына, лидерлік сапасын дамытуға мҥмкіндік тудыруымыз қажет. Соның негізінде мектепке дейінгі ҧйымдағы ҽрбір оқу пҽні мектепке дейінгі балалардың лидерлігін арттыруға ҽсерін тигізбек. Тҧлғаның дамуында лидерліктің орнын ғалымдар ҽр сала бойынша ҥздіксіз зерттеп келеді. Лидерлік сапаның дамуын психологиялық тҧрғыдан қарастырғанда «лидер» ҧғымы «лидер, бас- шы, жетекші» деп тҥсіндіріледі. Сондықтан, мектепке дейінгі кезеңнен бастап, баланың психология- лық-физиологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оларды ҿз ойын, еркін іске асыра алуға баулып жҽне бала бойындағы лидерлік сапасын дамытуға, сонымен бірге интеллектуалдық деңгейін кҿтеру- ге мҽн беру қажет. Оқыту ҥдерісінде мектепке дейінгі кезеңнен бастап балалардың бойындағы лидерлік сапасын қалыптастыру бағытының басымдылығы педагогикалық іс-ҽрекет ҧстанымдары- нында ҿзгеруіне ҽсерін тигізуде. Сондықтан тҽрбиеші ҿз кезегінде дайын білімді берумен ғана шеек- телмей, баланың дамуына қажетті шаралар ҧйымдастырып, балалардың лидерлік пен ойлау қабілет- терін қалыптастыруға ынталы болуы керек. Ол ҥшін тҽрбиешінің ҿзініңде алғыр, белсенді, жан- жақты дамыған тҧлға ретінде кҽсіби біліктілігі мол ҽдістемелік жҽне психологиялық дайындығының сапалық деңгейі жоғары болуы тиіс. Лидер – басшы, жетекші. Топта, ҧжымда ҽдетте жетекшілік міндетін ҿзіне алатын бір адам бола- ды. Ҽлеуметтік психологияда мҧндай адамды "лидер" деп атайды. Лидер топты ҧйымдастыруға жҽне басшылық етуге сайланады не ҧсынылады. Лидер ҽдетте топтың іс-ҽрекеті жайлы, оның қҧрамы мен мҥмкіндіктері жайлы мейлінше хабардар болады. Ол топ мҥшелері мен қатынаста ҿзін еркін, сенімді ҧстайды. Психологтар зерттеулерінде мектеп ҧжымдарындағы лидерлердің бірнеше типі болатынын кҿр- сетті: Бірінші тип - лидер жағдайға байланысты ҿзін танытады. Мысалы, оқушы сыныпта музыка викторинасын ҧйымдастырып ҿткізді делік. Ол кҿптеген музыкалық шығармаларды біледі, домбыра- да, гитарада, фортопианода, аккордеонда ойнайды. Бҧл жерде ол ҿзінің дарыны мен шеберлігін кҿр- сетті. Ол – лидер. Ал басқа жағдайда ол ҧжымның қатардағы мҥшесі болып қала береді. Екінші типі. Сан алуан істерді атқару кезінде ҧжымның басқа мҥшелеріне жан-жақты ықпал ете алатын оқушы лидер болады. Мысалы, сынып сонда тҥнейтін болып, тоғайға туристік жорыққа шықты делік. Лидер оқушы соны ҽзірлеуге қатысады, топты қажетті қҧрал-жабдық, азық-тҥлікпен қамтамасыз етуге бас- шылық етеді, автокҿлік табуға ҽрекеттенеді, жорықта ҿтетін ойын-сауықты ҽзірлейді т.б. Ҥшінші тип. Оқушы ҿзінің лидерлік қабілетін іс-ҽрекетінің кҿптеген саласында ҧзақ уақыт бойы сақтайды: бҧл сынып старостасы, мектептегі жастар ҧйымының хатшысы т.б. Демек, лидерлік ҽйгілі болудан гҿрі басқа себептерге негізделетін болса керек. Зерттеу жҧмысы лидерлік жҽне басқарушылық мҽселесі қамтылған ғылыми ізденістерге сҥйенеді: Б.Д. Парыгин, А.С. Чернышев, Н.С. Жеребова, Р.Л. Кричевский, Е.В. Кудряшова, лидерліктің тҧлға- лығын қарастырған Э.Богардус, ЖОО жағдайындағы кҽсіби лидерліктің ерекшеліктері В.И. Власов, Н.В. Голубева, А.Н. Жмыриков, Б.И. Кретов, Е.С. Кузьмин, Дж.Берне, М.Мкколл, Л.Понди, |