«Дуальді жүйе» түсінігі 1969 жылғы кәсіптік білім беру туралы заңының енгізілуімен

ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Педагогические науки», №1(57), 2018 
20
гереді, яғни, бірден екі жерде оқиды, 1-2 кҥн жоғары оқу орнында, қалған уақытын – кҽсіпорында 
ҿткізеді.
Кәсіптік білім берудің дуальді жүйесінің атасы болып, Георг Кершенштайнер
(29.07.1854–
15.01.1932) саналады. Ол неміс педагогы жҽне 1895 жылдан 1919 аралығында Мюнхен қалалық мек-
тебінің кеңесін басқарып, мектептік оқу бағдарламасының халықтық реформасымен айналысады.
20 ғасыр басында Мюнхенде Кершенштайнер жаңа, тҽжірибеге бағдарланған, кҽсіпті жҽне оның 
қажеттілігіне назар аудартатын жаңа мектеп типтерін енгізді. 1900/1901 оқу жылында Мюнхенде 
қасапшыларға, кондитерлерге, қҧбыр тазалаушыларға, шаштараздарға арналған кҽсіптік мектептер 
бірінші рет негізі қаланды. Олар, кҽсібилік тҧрпаты бойынша бҿлінетін, ҿндірістік кҽсіптік дайын-
дықты толықтыратын мектеп тҧрпатының жаңа ҥлгісі болды.
Германияның кҿптеген жерлерінде білім алушылар ҽрі қарай білім алу ҥшін, бағыттаушы деңгей 
саналатын (Orientierungsstute) тҿртінші сыныпты, бастауышты аяқтағаннан кейін мектептің ҥш 
тҧрпатында білім алуға таңдау жасайды, жалпы білім беретін: гимназияларды (Gymnasium) – 9 жыл, 
реалды мектепте (Realschule) – 6 жыл, негізгі мектепте (Hauptschule) – 5 жыл. 
Бастауыш мектептің, гимназия бітірушілерінің аздаған бҿлігі ғана толық орта білімді алады 
(Abitur) жҽне жоғары оқу орнына оқуға тҥседі. Реалды мектеп пен жалпы мектепті салыстырғанда
кішкене жоғары деңгейде жалпы білім береді жҽне келешегі бар жҧмысшы мамандығы ретінде білім 
алушыларға ҿте жақсы мҥмкіндіктер береді. Шектеулі қабылдауға қарамастан, жылдан жылға гимна-
зиялардағы жҽне университеттердегі білім алушылар саны арта тҥсуде.
1980 жылы Германияда университет студенттері 972 мың жҽне 2 716 мың шҽкіртті ҥйрету жҥйе-
сінде білім алушы болды. 1990 жылы Германия тарихында шҽкіртті ҥйрету жҥйемен салыстырғанда 
студенттер саны кҿбірек болды, 1 559 мың – cтудент, 1 500 мың – шҽкіртті ҥйрету жҥйесінде. Жҧ-
мыс берушілер мамандардың жетіспеуі туралы газет беттерінде «Білікті жҧмыс кҥшінің жетіспеу-
шілігі» деген мҽтінмен жариялады. Жарты жыл ҿткен соң олар ҽрі қарай, «білім беру жҽне жҧмыс-
бастылық тепе-теңдіктен шықты» деп, орта жҽне жоғары білім берудің қҧлдырауын сынады. Abitur 
иелерінің жҽне студенттердің кҥткені олардың қолынан келетін дағдыларымен салыстырғанда ҿте 
жоғары болды, ал олардың университетте оқуға бҧрыс бағдарлануы, шҽкіртті ҥйрету жҥйесінде білім 
алудың бірден тҿмендеп кетуінің нҽтижесі еді. Ҿңдеу ҿндірістерінде, мысалы, 1991 жылы шҽкіртті 
ҥйрету жҥйесіндегі орынның жартысынан азы ғана толды.
Германиядағы ҿндірістік кҽсіптік дайындық кҽсіптік білім беру туралы заңмен, ал мектептік 
кҽсіптік білім – жекелеген федералдық жерлердің заңдарымен реттелді. Бҧл заңнамалық негіздер 
білім берудің экономикалық талаптарына сай келуіне бағытталды. Бірақ теориялық білім кең ауқым-
ды болуы қажет еді, ҿйткені бҧл білім алушының ҽртҥрлі жҧмыс жағдайларына бейімделуіне 
мҥмкіндік береді.
Федералды ҥкімет мамандықтар бойынша дуальді жҥйе шеңберінде тҧжырымдар жасауға жауап-
ты. Себебі кҽсіптік білімді қажет ететін, мамандықтар тізімін міндетті бекіту, дайындық кезінде сала-
лармен жҽне Федералды жерлермен (Länder) келісілген қағидалар есепке алынатын, мемлекеттік 
деңгейде кепілдік берді. Жҽне де дайындық тек Федералды ҥкіметпен бекітілген нормаларға сҽйкес 
жҥзеге асырылды. Мемлекеттің негізгі қызметі – заңнамалық базаны бағдарлау жҽне қамтамасыз ету.
Германияда федералды деңгейде, білім алушының оқу орнымен жҽне кҽсіпорынмен қарым-қаты-
насын реттейтін, «Кҽсіптік білім туралы», «Қолҿнершілік ҽдет-ғҧрыптар», «Нҧсқаулардың жарамды-
лығы туралы Директив», заңдары қабылданды. Заңдармен қандай кҽсіпорындар оқытуға қатыса ала-
тындығы анықталды (Германиядағы 3,6 млн. кҽсіпорыннан кҽсіптік білім беру бағдарламасына 500 
мыңы тартылды). 
Германияның федералды ҥкіметінде кҽсіптік білім беру аясындағы саясат сҧрақтарын шешу 
бойынша жҽне білім беру бойынша Білім жҽне ғылыми зерттеулердің Федерациялық Министрлігі 
жауапты болды (BMBF). Еңбек Министрлігі емтихандық талаптарды реттейтін «Оқыту Ережелерін» 
қҧрастырды. 
Ҽлеуметтік ҽріптестіктер Федералдық ҥкіметтің қатысуынсыз, ҧжымдық шарт жағдайларының 
еркін талқылану жағдайында, кҽсіптік білім берудің егжей-тегжейін, атап айтқанда, студенттерге 
тҿленетін шҽкіртақы кҿлемі белгіленді.

Абай атындағы ҚазҰПУ-ң ХАБАРШЫСЫ «Педагогика ғылымдары» сериясы, №1(57), 2018 
21 
Кейбір ҧжымдық шарттар, сондай-ақ бітірушілердің шектеулі мерзімдерге жасалған шарттар 
негізінде жҧмысқа орналастыру сияқты сҧрақтарға қатысты ережелерді қарастырды. Кҽсіпорындар 
білім алушылармен келісімдер жасады, ҿздеріне білім алу бойынша шығындарды алды, ҧжымдық 
шарттармен реттелетін жыл сайын ҿсіп отыратын жҽне орташа есеппен алғанда білікті маманның 
жалақысы бастапқы жалақысының ҥштен бірін қҧрайтын шҽкіртақыны тҿленетіні нақталанды.
Қорыта келе, батысеуропалық кҽсіптік білім берудің тарихына саяхат жасауымыз, білім берудің 
дуальді жҥйесінің Еуропаның, ҽсіресе Германияның саяси, экономикалық, діни жҽне технологиялық 
тарихына қаншалықты терең енгенін анық кҿрсетуді мақсат еттік. Сондай-ақ, бҧл ГФР дуальді 
нысанның заманауи қҧрылымын тҥсіндіруге негіз болады; кҿрнекті теоретиктер мен тҽжірибеші-
лердің кҽсіптік білім берудің, Германияда қалыптасқан жҽне ГФР ҽрекет етуші дуальді нысанын 
модернизациялауға байланысты кҿптеген пікірлеріне қарамастан, бҧл жҥйені не оның бҿліктерін 
мезгілінен бҧрын тҥрлендірудің қиындығын алдын-ала анықтайды деп айта аламыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Выступление Президента РК, Председателя партии «Нур Отан» Н.Н.Назарбаева на II съезде Молодежного 
крыла «Жас Отан». 
–
 16 ноября 2012. 
2.
 
Алферов Ю.С. Источники и механизмы финансирования образования за рубежом. // Педагогика. 2000. 
–
№8. 
– С. 85-94. 
3.
 
Сперанский Н. Очерки по истории народной школы Заподной Европы. – М., 1986. – 338 с. 
4.
 
Greiner, Gusttav, Quellen and Dokumente zur schulischen Berufbildung 1945-1982. 2 Beande, Koln 1983. 
5.
 
Greinert, W.D. Orbanisationsmodell and Lernkonzepte in der beruflichen Bildung. - Sturtlgart, 2001. 
6.
 
Kuebert, F. ‗Bidungseinheit‘ and Systemtransformation. Beitraege zur bildungspolitischen Entwicklungwn in den 
neuen Bundeslaendern and in oestlichen Europa. Berlin, 1999. 
7.
 
Lipsmeier, Antonius, Berufbildungspolitik in den 70er Jahren. Eline kritische Bestandsaufnahme fur 80er Jahre. 
Zeitschrif fur Berufs and Wirtschaftspadagogik beiheft 4. Wiesbaden 1983. 

жүктеу/скачать 6,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: