Тұлға теориясындағы диспозициялық бағыт. Диспозициялық (ағыл. disposition– орналастырылған) теория үш негізгі бағытты қамтиды – жұмсақ, өткір жəне аралық немесе формалды динамика. Тұлғалық құрылым мен өткір биологиялық құрылымның өзі жалпы генетикалық факторға тəуелді. Жалпы дене конституциясы мен мінез типтерінің арасындағы байланысты неміс зерттеушісі Э. Кречмер нақтылады. Диспозициялық теорияда тұлғаның басты ерекшелігін адамның ағзасының биологиялық құрылымымен байланыстырды.
Оллпорт адамның əртүрлі жағдайында өзін-өзі ұстауына қатысты олардың құрылымдық ерекшеліктерін проприум деп білгіледі. Проприум ұғымы гуманистік психологиядағы «Мен» деген ұғыммен жақын келеді. Оған жоғарғы мақсат, адамның моральдық көріністері жатады. Олпорт негізгі рөлде қоғам ойнайды деп көрсетеді. Дегенмен адамның қасиеттері проприум ерекшеліктерінің түзілуіне əсер етеді. Олпорт дамыған проприумі бар адамды «кемелденген тұлға» деп атады.
Мінез-құлық бағыты (Б. Ф. Скиннер) Скиннердің жұмысы классикалық кондиционерлердің көзқарасы бойынша өте қарапайым, бұл адамның күрделі мінез-құлқына толық түсініктеме бере алмады. Скиннер адамның мінез-құлқын түсінудің ең жақсы тәсілі - бұл әрекеттің себептері мен оның салдарын тексеру деп есептеді. Ол бұл тәсілді «оперантты кондиционерлеу» деп атады.
Оперантты кондиционерлеу операнттарға байланысты: бізді қоршаған ортаға әсер ететін қасақана әрекеттер. Скиннер белгілі бір оперативті мінез-құлықтың пайда болуын аз немесе көп болатын процестерді анықтай бастады.
Скиннердің оперантты кондиционерлеу теориясы Торндайктың (1905) еңбектеріне негізделген. Эдвард Торндайк жануарлардан үйренуді «Эффект заңы» деп аталатын теорияны ұсыну үшін басқатырғыштар қорабын пайдаланып үйренді.
Тұлғаның әлеуметтік-танымдық теориясы (А. Бандура) Альберт Бандура 1925 жылы Канаданың Альберта қаласында дүниеге келді. Ол 1941 жылы Айова университетінде клиникалық психология саласы бойынша докторлық атағын алады. 1950 жылы Стэнфорд университетіне келгеннен кейін, әлеуметтік мінез-құлыққа әсер ететін факторларды зерттей бастады. Ол түрлі дағдыларды, тәсілдерді және мінез-құлықтарды қамтитын бақылау арқылы білім алудың жан-жақты теориясын жасап шығарды. 1963 жылы Ричард Уолтермен бірлесе отырып жазған «Әлеуметтік оқыту және жеке тұлғаны дамыту» деп аталатын кітаптан бастап, басқа да бірнеше кітаптар жазды. Бандураның (1986) түсіндіруі бойынша: Әлеуметтік танымдық теорияның ерекшелігі оның өзіндік басқару кезінде атқаратын басты рөлімен байланысты. Адамдар басқалардың көңілінен шығу үшін әрекет етпейді. Бандура адамның мінез-құлық, сыртқы факторлар, таным сияқты 3 сипатын жан-жақты талдайды.
