Научная библиотек

аныктау, онын ен манызды элементтёрше гылыми сурыптау жасау, олар­
дын озара байланыстары мен озара ерекетш аныктау, елеуметпк жуйе 
ретшде п когамдагы олардын орны мен релш зерттеу. Туптеп келгенде, 
елеуметпк курылым когамнын жуйе рет!ндеп турактылыгын аныктай­
ды. вйткен! когам индивидтердщ карапайым жиынтыгы, олардын езара 
байланысы мен эрекеттер! жене катынастары гана емес, керганше, ол 
тутас жуйе, мундай жиынтык жана, интегралды, жуйел!К сапаны тудыра- 
ды. Элеуметпк жуйе куйшдеп когам — ол езшщ жеке зандары бойынша 
ом1р суретш жене дамитын елеуметпк организм.
Сайып келгенде, елеуметпк жуйе куййндеп когам деп б1р-б1р1мен озара 
тыгыз байланыскан жене езара ерекетгеп жене елеуметпк тутастыкты 
курайтын, улкен реттшкпен жинакталган елеуметок кубылыстар мен 
процестер туаширшедг
Когамнын жуйелтн керсететш угымдар мен непзп принцйптер! бар. 
Оларды жете тусшу ушш ен алдымен жуйе, курылым, т.б. угымдарын 
сараптап, бшу кажет. Жуйе деп озара б1р-б1р1мен байланыста болатын 
жене турактылыкты курайтын терпптелген элементтердщ жиынтыгын 
айтады. Бул угымды тусшуде элемент сез! манызды рол аткарады. 
Элемент деп отырганымыз — объект. Объектшердщ "пкелей катысу ымен 
жуйе курылады жене емдр суред}. Объектшерсв немесе элементтераз 
жуйе ешкашан ом1р суре алмайды. Бйрак жуйеге енген элементтер жуйе­
ге тен касиеттерд! жене тэртш (реттйпк) белгшерш кабылдайды. Сейпп, 
элементтердщ белгйн 61 р жиынтыгы кез келген тутаскан жуйенщ маз- 
мунды жагын калыптастырады. Алайда, элементтердщ курамы тутастык- 
тыц касиеттерш аныктай алмайды. Жуйе объектющщ ерекшел1ктерш, 
накты касиеттерш аныктауда курылымды, ягни тутас жуйенщ одю уйым- 
дастырылуын бшу аса манызды. Курылым — бул жуйенщ ретке келпршу!, 
уйымдастырылуы. Бул, делдрек айтканда, жуйе элементтершщ арасын­
дагы байланыстар мен езара ерекеттердщ тэсш .
Курылымдык байланыстар — элементтердщ жуйеде алатын орнымен 
аныкталады. Сондыктан да курылымнын дамуы басты элементтердщ 
екшил катардагы, айталык, таптар, ужымдагы лидерлер, т.б. элементтер- 
мен озара ерекетшен корщедь Курылымдык элементтердщ озара эрекеп 
жэне олардын дамуы кептурл! болып, интеграииялык сапага ие болады, 
сонын нэтижеанде жуйелж байланыстар кебейедг Будан шыгатын ко ры­
ты нды сол, курылымда болган манызды озгерю бдрден жуйеге ыкпал етедд. 
Ал ез кезепнде жуйе курылымга т«келей бол мае а да, элементтер аркылы 
эсер етед1, сейпп, олардын кайсыб!р багытта дамуына колайлы жагдай 
жасайды немесе оган кедерп болады.
124

Эрб
1
р жуйе езше баска да элементтердщ арасындагы байланыстарды 
косым алуы мумкш, сондыктан да оларды жуйешелер (подсистемалар) 
деп атайды. Басты немесе к у рдел 1 жуйеге катысты жуйешелер онын эле- 
менттер! ретшде карастырылады, сонымен б|рге сол жуйешелердщ ез 
жуйешелер! де болуы ебден мумкш. Жуйешелер, накты жуйеш курауы, 
самым келгенде, мейлшше кеп болуы мумкш. Непзп жуйе шенбершде 
жуйешелердщ б|р-б!рше багынуы белгш! б1р иерархияны курайды. Бас­
ты, аныктаушы жуйешеш таба бшу букш жуйенщ дамуы мен ем
1
рсурушщ 
зандылыктарын ашудын кйгп болып табылады. Жалпы жуйеге сараптама 
жасау барысында онын даму зандары ашылады. Ол ушш ен алдымен 
элементтердщ курылымдагы салмагы мен орнын аныктау кажет, содан 
алынган мелйметтер непзшде жуйешн ен менд1 байланыстарын да анык- 
тай аламыз. Содан кейш сол байланыстарды жуйешелердщ иерархиялык 
контеканде карастыру керек. Сейтш, зерттеудщ объектю ретшде жуйенщ 
шекарасы аныкталады жене онын бастапкы элементтер! айкындалады. 
Будан кейш непзп жуйешелерд1 табу кажет жене олардын арасындагы 
иерархиялык байланыстарды аныктау керек. Жуйе курылымы аныктал- 
ган сон езгерютерше пкелей теуелд! болатын басты жуйелж байланыс­
тарды аныктауга кешкен жен.
Элеуметпк жуйе — тутастыкты курастыратын жуйе болып саналады, 
онын непзп элементше адамдар, олардын арасындагы байланыстар, ере­
кеттер мен катынастар жатады. Бул байланыстар мен езара ерекеттер жене 
катынастар туракты сипат алады, тарихи процесс барысында урпактан 
урпакка бершедг Сондыктан да елеуметпк жуйе когамдык прш ш к иеа 
репнде адамньщ. адамдардын ерекет ету саласынын жем!с
1
болып табы­
лады. Когамдык ем1рд1н кай саласына немесе кайсыб>р жуйешелерге на- 
зар аудармасакта, онда онын ембебап элемент!, бастапкы субъекпс1 адам, 
тулга екешне кез жетк1зем1Э. К,огам адамды калай калыптастырса, адам 
да когамды калыптастырады. Адамдардын езара ерекеп, туптеп келген­
де, элеуметок курылымды курайды. Ал барлык елеуметпк функциялар 
адам кызметшщ нетижес! болады. Демек, адам елеуметпк жуйенщ бас­
тапкы, ембебап элемент! болып саналады, б1рак ол езшщ кызметш ер 
турл! елеуметпк кауымдастыктарга б1р1ккен баска адамдармен езара ере­
кет ету процес! барысында аткарады. Бул езара ерекет индивидтердщ 
жиынтыгын элеуметок жуйеге айналдырады. Сол туста элеуметок орта 
сол индивидке калай ыкпал етсе, индивид те езге индивидтермен б

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: