Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы
Ес таным іс-әрекеті жүйесінде
жүктеу/скачать 1,69 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ассоциативтік психология Д.Юм, Г.Спенсер, И.П.Павлов, И.М. Сеченов.
| Ес таным іс-әрекеті жүйесінде
Қабылдау Ойлау Түйсік Қиял
Ассоциативтік психология Д.Юм, Г.Спенсер, И.П.Павлов, И.М. Сеченов. Ес процесінің негізгі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоциация дейді (латын тілінен аударғанда «байланыс» дегенді білдіреді). Ассоциациялар арқылы шындығында бір-бірімен байланысты заттар мен құбылыстар адам есінде де осылайша байланыстырылады. Бірнеше объектіні бір мезгілде немесе бірінен соң бірін елестетсек, не ойласақ, бұлардың арасында байланыс пайда болады. Ассоциацияның екі түрі болады: қарапайым және күрделі. Қарапайым ассоциациялар түрі: іргелестік, ұқсастық, қарама-қарсылық деп бөлінеді. Іргелестік ассоциация – кеңістікте не уақытта байланысты екі құбылыстарды біріктіреді. Мысалы,: мұндай ассоциация алфавит жаттағанда құрылады: бір әріпті атағанда есімізге оған іргелес әріп түседі. Ұқсастық ассоциация – нәрсенің, көріністің бейнелері өздеріне ұқсас образдарды ілестіріп еске түсіреді, яғни бір зат жөніндегі елес сол затқа қандай болса да ұқсастығы бар екінші затты елестетеді. Мысалы: жапырақтың сыбдыры адамның сыбырына ұқсайды. Қарама-қарсылық ассоциация – бір зат туралы елес оған қарама-қарсы екінші затты, құбылысты еске түсіреді. Мысалы: биік тау –жазық дала, аспан – жер. Бұл түрлерден басқа күрделі ассоциациялар болады: мағыналық. Мұнда бір-бірімен әрқашан байланыстағы: екі құбылыс ассоциацияланады: бөлік және түр, себеп және салдар. Ассоциациялық принципті алғаш рет ойлап тапқан ежелгі грек ойшылы Аристотель (б.з.д. 380-322) болды. Аристотель ассоциацияларды тек тікелей елестетумен байланыстырып, психикалық әрекеттің қалған түрлерін (ойлау, қиял, ерік т.б.) түсіндіруге бұл принципті қолданбады. Д.Юм (1711-1776) тұжырымдауынша, тәжірибе әсерден, яғни түйсіну эмоциядан және идеялар – әсер көшірмесінен құралған. Д.Юм ассоциацияның үш түрін бөлді: ұқсастығына қарай, кеңістігіне, уақытының іргелестігіне қарай, қарама-қарсылығына қарай. Юм ұсынған ассоциативтік үрдіс ағымының көрінісінде реалды объектілер, байланыс және адами толық жеке тұлға. Олардың өзара әрекеті нәтижесінде болатын заттар байланысы жоғалды. Г.Спенсердің (1820-1903) «Психология негіздері» еңбегінде ассоциация принципіне аса көңіл бөліп: «ақыл-ой даму көп мөлшерде мынадай заңға бағынышты: екі психикалық қалып бірінің артынан бірі болғанда біріншіні қайта жаңғырту кезінде екінші психикалық қалыптың міндетті түрде өтуін күтеді» деген тұжырым жасалды. И.Сеченов ойынша (1829-1905) ассоциация сипаттар мен білім бірлігі. Сеченовтың психофизиологиялық концепциясы Декарт, Гартлиден кейінгі 3-ші көлемді рефлекторлық теориямен ассоцианизм синтезі болып табылады. Ассоциациялар алғаш рет нақты қимылдық актідегі сезімдік автоматикалық ойлауда бейнеленеді. Образдық ассоциациядан ығыстырылғанда көшуді өмірлік кездесулердің санын көбейтумен түсіндірді. Ғылымда тұңғыш рет ассоциация ілімі шартты рефлекс теориясымен дәлелдеген ұлы орыс ғалымы И.П.Павлов болды. Павлов психологияда ассоциалар деп аталатын құбылыс ми қабығынды екі қозу процесінің қабаттасып келуі себепті пайда болып, сан рет қайталаудың нәтижесінде бекіп отыратын уақытша байланыстар екенін түсіндірді. И.П.Павлов ми жартышатларының қызметінің 5 негізгі принциптерін көрсетті: ассоциация немесе шарты рефлекс тудыру принципі. қозудың иррадиациясы немесе концентрациясы принципі. оптималды немесе доминантты қозу принципі. жүйке жолдарының үзілу принципі тежелу принципі. жүктеу/скачать 1,69 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|