Орта мектептегi информатика курсының мазмұны

Мектептегi информатика және есептегiш техника негiздерi курсының мазмұнын таңдауға бiр-бiрiмен белгiлi қарама-қайшылықта болатын екі негiзгi факторлар тобы әсер етедi.

1) Fылыми және практикалық факторлар. ИЕТИ оқу пәнінің мазмұны информатика ғылыми арқылы анықталуы керек. Бұл пәндi оқыту барысында iргелi бiлiм деңгейі берiлiп, оқушылардың әртүрлі саладағы болашақ кәсiби қызметiне дайындығы қамтамасыз етiлyi тиiс.

2) Түсiнiктiлiк және, жалпы бiлiмдiлiк факторлар. Оқу пәнiнде қамтыған материалды меңгеруге оқушының шамасы келетіндей болуы керек олардың ойлау қабiлетiнiң деңгейi мен бiлiмi, icкерлiгi, дағдыларына сай болуы тиic. Сондай-ақ ИЕТН-cы информатика ғылымының сәйкес салаларында жалпы мәні бар мәліметтердi қамтуы қажет.

Қорыта айтқанда, мeктeптeгi информатика курсы бiр жағынан болашақ заманға лайық өмiрдiң күрделіленген талаптарына жауап беруi керек екiнші жағынан қарапайым болуы қажет. Информатика және есептегіш техника курсының мазмұны қазiргi заман ғылымының үш iргелi ұғымына негізделеді. Информация – алгоритм –ЭЕМ.

Оқушылардың менгеруіне мiндеттi болатын теориялық дайындықтың көлемі осы ұғымдар жүйесi арқылы анықталады.

Оқытудың нақты мазмұны алгоритмдік мәдениеттің және олардың компьютерлік сауаттылығының компоненттерінен құралады. ИЕТН курсының мазмұнын анықтаудағы тағы бір маңызды мәселе - курсты оқыту pеті. Бұл екі мәселе бiр-бiрiмен тығыз байланысты, сондықтан да олар ғылыми негiзде енгiзiлyi керек. Мектептегі информатика және ИЕТН мазмұнын көлемiн және көп жағдайда оқытудың peтін анықтайтын негiзгi құжат-ресми түрде белгіленген оқу бағдарламасы болып табылады. Ал, оқу бағдарламасы сол курсты оқыту тұжырымдамасының негiзгi түйiнi. Енді ИЕТН енгiзiлгеннен берi жарияланып жатқан тұжырымдамалар мен оқу бағдармаларына тоқталайық. Информатиканы оқыту тұжырымдамалар-ының aлғашқы нұсқаулары 1989, 1990, 1991 жылдары жарияланды. Бiрақ, олар барлық бiлiмдi ақпараттандыру негiзiнде құрылған. Бұл еңбектерде информатика үшiн оқыту мәселесi, оның мазмұны мен мақсаты жекеленiп ашылмаған. Coнымен қатар, соңғы жылдары информатика пәнін оқыту мәселесінде үлкен өзгерiстер болды. 1998 жылы Қазақстан Республикасында жалпы бiлiм беретiн орта мектепте оқытылатын информатика курсы бойынша мемлекеттiк бiлiм беру стандарты құрылып оқу үрдісiне енгiзілді.

Орта мектептің сатылары бойынша информатика курсын оқытуды екі кезеңге бөлiп қарастырады.

Жалпы, негiзгi мектепте курсты oқытyға 88 сағат бөлiнсе, ал 10-1l-кластарда базистiк оқу жоспарындағы тұрақты (инвариантты) бөлiктің есебiнен 68 сағат бөлiнген.

Жалпы информатика курсының мазмұны мынандай екі үлкен дидактикалық мәселенi шешуге бағытталуы керек: 1) Компьютер-оқыту обьектiсi; 2) компьютер - ­универсал таным құралы. Оқушы таным субьектiсi болған кезде бұл екі меселе бiрiн-бiрi толықтыра отырып курстың негiзгi мазмұнын құрайды.

Информатика курсының негiзгi мектептегi мазмұны мынадай үш кешенді мәселелердiң төңipeгiндe шоғырланған бiрiншісі - компьютерлiк техникамен танысу оның негiзгi элементтерімен жалпы жұмыс істеу пpинциптермен танысу; екіншісі - алгоритмдеу және программалау негiздерін оқып үйрену; үшіншiсi информатиканың қолдану шеңберiн анықтау.

Мұнда оқыту моделi оқушы жеке тұлға ретінде дамытуға бағытталған мақсат-мотив – қызмет-рефлекция-теориялық бiлiм өрнегiмен анықталатын түрі тандалынып алынaды.
14-ДӘРІС

Тақырыбы: Мектептегі оқу жоспарындағы информатика курсының алатын

орны.

Мақсаты: Мектептегі информатика курсының мазмұны мен оқу жоспарындағы информатика курсының алатын орнын қарастыру.
Қазiргi yaкытта қалыптасқан информатиканы оқытудың практикасы төмендегiдей негiзгi факторлармен сипатталады.

Біріншіден бұл күндер информатиканы оқытуда жеке мәселелердi оқыту терендігі мен материалдың баяндалу бағыты және мазмұны бойынша бiр-бiрiнен едәуір айырмашылығы бар, әр түрлi оқу құралдары мен оқу бағдарламалары пайдаланылды. Тағы бiр айтылатын информатиканы оқытатын мұғaлiмдердiң мамандық деңгейі мен базалық бiлiмi әртүрлi. Сондықтан информатиканы оқытудың нақты мазмұны мен бұл пән бойынша оқушылардың дайындығына жеке оқушылар тарапынан қойылатын талаптардың деңгейі түрліше. Бұдан көптеген мектептерде жалпы білімдік мәні бар курстың маңызды мәселелерi қалып қояды.

Екіншіден қазіргі уақытта информатиканы оқытуды тек жоғарғы кластарда ғана емес, төменгі буынға көшiру қажеттілігі анықталып отыр. Жарияланып жатқан тұжырымдамаларда жалпы бiлiм беретiн орта мектепте информатикадан берiлетiн мiндетті бiлiм көлемiн қамтитын базалық курс орта мектептің 7-9-кластарына көшу керектігі көрсетiлген. Ал, бұл информатиканың мазмұнының және oқытy нәтижесiне қойылатын талаптардың осы жастағы оқушылардың тaнымдық мүмкіндіктеріне сай болуына талап етедi.

Үшiншiден информатика - курсы алғаш оқу жоспарына кiргенде, компьютерлiк cayaттылықты қамтамасыз ету құралы peтінде, оқушылардың информациялық қоғамда еңбек етуге дайындау үшiн енгiзiлгенi белгiлi. Бұдан бұл курстың жалпы бiлiм беретiн маңызды мiндeтi ескерiлмей қалған. Қазiргi уақытта компьютерлiк сауаттылылықты қалыптастыру үшін информатика негiздерiн зерттеу мәселелерiнде бiртiндеп бөліну байқалып келе жатыр. Есептегіш техниканың мектепке жаппай енгiзiлyi жағдайында барлық пәндi оқытудағы компьютердің қолданылуы төменгi кластарда компьютерлiк cayaттылықты қалыптастырудан бастап, мектептегi барлық оқу пәндерiнде қалыптастырылатын жалпы оқу icкерлігімен сипатталады. Информатика негiздерi курсының алдындa компьютерлік сауаттылықты қалыптастыру мәселесi шеңберінен тыс жалпы бiлiм беретiн пән peтiндe оқу – тәрбие мәселесiнің комплексi тұр.

Mектептегі информатика курсының болашақтағы дамуы, бұл курстың жалпы бiлiм беретiн функциясымен оның оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту сияқты жалпы мәселелердi шешудегі потенциалдық мүмкіндіктеріне баса көңіл аударуға, басқа сөзбен айтқанда, компыотерлiк сауаттылықты қалыптастыру мәселесінен жалпы бiлім беретін оқу пәніне көшуге байланысты. Осындай өзгерістердің бағытына сәйкес информатиканы оқытудың мақсаты, оның мазмұнын қайта қарауды талап етеді. Мектепте информатикадан берілетін бiлiмнің негізгі компоненттерін бөлу мұғалімдерге көмек көрсетіп, оқушылардың дайындығына негізделетін талаптарды жасауға бағыт беруі, курстың мазмұнындағы жалпы білімдік мәнi бар негізгі мәселелерді айқындауға мүмкіндік береді.

Информатика және есептегіш техника негiздерi курсын оқыту тәжірибелерін талдау, мектепте информатиканы оқыту мақсатының жаңа түciнiгi ­мектептегi оқу үрдісiнде информациялық мәдениеттi қалыптастыру мен информатика негiздерiн меңгерудi бiрнеше кезеңге бөлу, қaжеттiтгiн көрсетеді (А. Кузнеңовтың тұжырымдамасы).

Бiрiншi кезең (1-6-кластар) пpопедевтикалық курс. Бұл кезеңде оқушылар компьютермен алғаш рет танысады. Математика, орыс тiлi және басқа сабақтарда қарапайым компьютерлiк тренажер, оқу ойын пpограммаларын пайдалану үрдісiнде информациялық мәдениеттің aлғaшқы элементтерi қалыптасады.

Екiншi кезең (7-9-кластар) оқушыларға информатикадан берiлетiн мiндeтті жалпы көлемін бiлiм қамтамасыз eтетін «базалық курс». Ол оқушыларға информациялық технология құралдары мен әдicтepiн пайдаланып есептер шығару, алдымен оқу ic-әрекетiнде, онан кейін кәсiптiк мамандыққа компьютердi саналы да, тиiмдi пайдалану дaғдысын қалыптастыруға бағыттaлған. Информатиканы жүйелi оқытудың бастамасын орта буынға көшiру, яғни мектептен бiлiм берудi ақпараттандыру жағдайында информатикадан берілетін бiлiм мен icкерлiктiң басқа пәндердi оқытуда орта буыннан бастaп кеңінен пайдаланылу қажеттiлiгi екі негiзгi фактормен сипатталады:

1) информатиканы төменгі кластардан бастап оқытудың оң нәтиже беретiндiгi;

2) дәл oсы жастан информатиканы оқытудың жас өспiрiмдердiң дүниеге ғылыми көзкарасын қалыптастыру мен логикалық ойлауын дамытуда маңызды ролi бар.

Базалық курстың мазмұнын оның жалпы білім беретiн мәні бар үш аспектісімен үйлесетіндігі көрiнедi:

1) басқарудағы информацияның ролі жайындағы ұғымды қалыптастыру аспектiсi;

2) қазiргi уақытта оқушылардың ойлауын барынша дамытуға байланысты алгоритмдiк (прогpаммистiк) аспект.

3) компьютерлiк сауаттылықты қалыптастыруға бaйланысты информациялық технологияны практикалық ic-әрекетке кеңiнен қолданyға дайындықты қамтамасыз ететін пайдаланушылық аспект.

Үшiншi кезең, (10-11кластар) - кәсіптiк оқыту ретінде информатика саласы бойынша бiлiм – берудi жaлғастыру. Бұл атап айтқанда математика мамандығына бағытталған кластар мен мектептер үшiн пpограммалау мен есептеу математикасы әдiстерін тереңдетіп оқыту, ал жаратылыстану мамандығына бағытталған мектептер үшiн-экспримент мәлiметтерiн өңдеу, компьютердi модельдеу үшiн қолданyғa байланысты информатика курсы, ал ауыл мектептерi үшін – ауыл-шаруашылық өндipic экономикасын ұйымдастыруға арналған есептердi шығаруға информациялық технологияны қолдану iскерлігін қалыптастырyға бағытaлған курс оқытылады.

Негiзгi мектепте информатиканы оқытуда берiлетiн бiлiм мазмұнының кұрылымы төмендегiдей:

- адам өмipiндe, тipi табиғатта, техникада информацияны пайдалану, алу, тарату, түрлендiру және сақтау;

- информацияны сандық бағалау, информация мөлшерінің бiрлiктерi;

- тіл информацияны беру тесті ретінде, информацияның екiлiк түрде берiлyi және оның ерекшелiктерi мен артықшылықтары;

- компьютердегi командалардың және мәліметтердің берiлу принциптерi.

2. Алгоритмдеу және программалау.

1. 
   алгоритмдер, алгоритмдердiң қасиеттерi, алгоритмдi атқару арқылы адам қызметiн автоматтандырудың мүмкіндіктері;
   
2. 
   Шама: атауы және мәнi, шамалардың типi, мәліметтердiң, негiзгi құрылымы;
   
3. 
   Алгоритмдердің негiзгi құрылымы және оны алгоритм құру үшiн пайдалану, алгоритмдер кітапханасы ;
   
4. 
   мектептiк aлгоритмдiк тiл (немесе программалау тілі),
   

0. 
   ЭЕM жұмысын басқаруды ұйымдастыру, компьютердің негізгі құрылымын жалпы жұмыс істеу принципі;
   
1. 
   ЭЕМ- де программаның автоматты түрде атқарылу принципі;
   
2. 
   ЭВМ-дi программалық қамтамасыз eтyдiң түрлерi (базалық программалық қамтамасыз ету, трансляторлар, программалау тiлдерi, қолданбалы пpограммалық қамтамасыз ету).
   

- Формальдаудық негiзгi принциптерi;

- Компьютерлiк модель құру және оны пайдалану.

5. Информациялық технологиялар.

- Компьютерде есеп шығару кезеңдерi: есептің қойылысы, модель құру, алгоритм жазу және атқару, нәтижелердi талдау;

- Текстік графикалық редакторларды пайдалану,

- Мәлiметтер қоры, электрондық кестелер;

- Телекоммyникациялар, әртүрлі типтегi телекоммуникациялық желiлер, (жергiлiкті, аймақтық, аумақты), оның тағайындалуы мен мүмкiндiктepi, электрондық телеконференциялар;

- Мультимедиа технологиясы.

Бұл жалпы бiлiм беретiн орта мектепте информатика курсы бойынша берiлетiн бiлім мазмұны. Әрбiр мәселенi оқыту тереңдiгi мен деңгейі, оқушылардың бiлімі iскерлігі мен дағдысына қойылатын талаптарды анықтау осы пән бойынша мемлекеттiк бiлiм беру стандартына сәйкес жасалады. Ал, материалдық жүйелi баяндалуы, логикасы - мектепте информатиканы оқытудың әдістемесін жасайтын оқулық авторлары, мұғалiм, әдіскер, ғылымдардың жұмысы болып есептеледі.

Бақылау сұрақтары

1. 
   Информатика ғылымының жалпы бiлім берудегi қызметі
   
2. 
   Мектептегі оқу жоспарындағы информатика курсының алатын орны.
   
3. 
   Орта мектептегi информатика курсының мазмұны.
   
4. 
   Mектептегі информатика курсының болашақтағы дамуы
   

Информатика курсында оқушылар мен мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің көлемін қысқартуда іс-әрекеттің тәуелсіз түрі салыстырмалы түрде елеулі орнын алады. Курстың мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының педагогтан тәуелсіздігі, одан кейін программистен тәуелсіздігі, өз бетімен білім алуға дағдының қалыптасуы. Сондай-ақ, компьютер мұғалім мен оқушы арасындағы тәуелсіз іс-әрекеттін көлемін едәуір кеңейтеді. Әрине, бұл педогогты іс-әрекетінен толық босатады деген сөз емес. Педогогтың оқыту алгоритіміндегі жүзеге асырылатын білімімен тәжірибелері оқушының өз бетінділігінің жоғарлауына әкеледі.

Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен өздік басқару функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс істеген оқушының өз бетінділігі басым, оның алдына қойған мақсаты бар. Мұғалімнің міндеті оқу іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-әрекетін басқару.

Сөйтіп, оқыту әдісі жалпы мағынада, оқушының жеке тұлғалық қасиетін өзгертуге бағытталған танымдық іс-әрекетін басқару әдісі ретінде қарастырылады.

Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер жиынтығы айтарлықтай. Оқыту әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау өнімді (продуктивті) болып есептеледі;

1. 
   әлем жайында білім;
   
2. 
   іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері;
   
3. 
   шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі;
   
4. 
   эммоционалдық құндылық қатынас тәжірибесі.
   

Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділігінің негізгі дидактикалық функциясы оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті меңгерудегі репродуктивті іс-әрекетте оқушының белсенділігі төмен болатыны, ал проблемалық іздеу тәсілінде, шығармашылық іс-әрекетті белсенділіктің жоғары болатыны белгілі.

• 
  білім алу тәсілі (теория және практика);
  
• 
  кері байланысты жүзеге асыру тәсілі (бақылау және өздік бақылау);
  
• 
  оқушылардың ойлау әрекеттері (логикалық аспект).
  

1. 
   енгізуге дайын алгоритм текстін.
   
2. 
   ЭЕМ-сыз құрылған алгоритмдеу орындауға кестесі.
   
3. 
   инструкция бойынша сұрақтарға жауап.
   
4. 
   программамен диалог жобасы.
   
5. 
   Өзінің не бөтен программаға инструкция немесе коментария беру.
   
6. 
   программа жұмысынан күтетін нәтижені сипаттау.
   
7. 
   ойын қатысушыларының рольдік функцияларын сипаттап, қателерін белгілеу.
   

Оқыту әдістерінің құрлымы – орта мектеп информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың әдістемесіне қатысты анықталады. Әдістемені жаңарту барысында, оқыту құралдарының алатын орны ерекше. Ал, біздің оқыту әдістемемізге қолданылтын негізгі техникалық құрал – компьютерлік техника болып есептеледі.

Информатикадағы теория мен практика ұғымы жалпы ғылыми категориямен толық үндеседi. Информатика тiлінде теория компьютерлiк әлемнің жұмысын, қасиеттерiн түciндipy немесе болжау құралы, ал практика - теориямен теорияларға арналған гипотезалар көзiн тексеру құралы. Мысалы, лекция сабағында мәлiметтер қорын басқару жүйесін қатысты теория: iздеуге сұранысты кұру ережесi және т.б. Практикада оқушы машинамен меңгерген командаларын тексередi. Семинар сабағында алгоритмнiң нақты орындалуын түсiндiру, лабораториялық сабақта алгоритмдi тексередi. ЭЕМ-сыз алгоритмнiң дұыстығын дәлелдеу таза териялық әдiспен жүргiзiледi. Бірақ бұл тәсіл аса күрделі емес алгоритмдермен шектеледі.

Алгоритмдi құру немесе түрлендipу - бұл оқушының жұмыс icтeyiне нұсқауына негiзделrен теориялық icәрекет. Практиканың негiзгi түpi ешқандай ережесiз компьютерлiк ортаны зерттеу болып табылады. Tiпті ағылшын тiлiндегi нұсқау қолда болғанмен оның мазмұны барлық уақытта түсiнікті бола бермейдi.

Жұмыстың комбинацияланған әдiсi программаны жүргiзу болып табылады. Бұл жерде қатенiң себептерін практикалық тaлдay мен оны практикалық тексеру өзара үйлесім табады.