Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

140
Қо рық та 114 мұз тау бар. Ең би ік тау – Сай рам шы ңы. 
Оның би ік ті гі – те ңіз дең гейі нен 4238 метр. Жер гі лік ті ха лық 
бұл тау ды «Ақ түйе өл ген» деп ата ған, өйт ке ні тау дың кө рі-
ні сі жан сыз жат қан түйеге ұқ сай ды. Қо рық тың ор та лы ғын да 
би ік, мұз ды Бұ ғы лы тұр шы ңы бар. Бұл тау да бұ ғы лар ме кен-
дей ді.
Ақ су-Жа ба ғы лы мем ле кет тік та би ғи қо ры ғы – өте си рек 
кез де се тін, жер бе ті нен жо ға лып ба ра жат қан жа ну ар лар ға 
бай өлке.
(www.aksu-jabagly.kz)
1. Жер гі лік ті жер дің та би ғи қал пын сақ тап қа лу үшін қо рық тар 
ашу дан бас қа не іс теу ге бо ла ды?
2. Жа ну ар лар дың бей не сі не ұқ сас ты рып атал ған та ғы қан дай 
жер-су ат та рын бі ле сің дер?
2.
«Мар қа көл қо ры ғы» мә ті нін (11. mp3) тың дап, тап сыр ма лар ды 
орын даң дар.
1. Мә тін де гі ең бас ты мә се ле ні анық таң дар.
2. Мә тін нің сти лін анық таң дар. Бел гі лі бір стиль де жа зыл ға ны на 
3 дә лел кел ті рің дер.
3. Халықаралық терминдер мен ғылыми деректерді орынды қолда -
нып, 3 сұ рақ жа зың дар.
– етіс тік тен бол ған ба ян дау ыш ты ме кен, мез гіл, 
қи мыл-сын мен се беп, мақ сат жа ғы нан ай қын дап тұ ра тын сөй лем нің 
тұр лау сыз мү ше сі.
ы сық тау ыш қыз ме тін де жұм са ла тын сөз дер: үс теу лер, үс теу мән-
дес есім дер, са па лық сын есім дер мен ме кен дік, мез гіл дік, мақ сат тық, 
амал дық ма ғы на лар да жұм са ла тын сеп теу лі (жа тыс, ба рыс, шы ғыс, 
кө мек тес сеп тік те рін де гі) зат есім дер.
ы сық тау ыш тың не гіз гі бел гі ле рі:
1. Іс-қи мыл ды мез гіл, ме кен, мақ сат, сын-қи мыл, се беп, мөл шер жа-
ғы нан пы сық тап тұ ра ды.
2. 
Қа шан? Қай да? Қа лай? Не ге? Не үшін? Не лік тен
? т.б. сұ рақ тар ға 
жау ап бе ре ді. 
3. Бай ла ны су түр ле рі – мең ге ру, жа на су жә не қа бы су.
А
140
АА
ААА
А
РРР
Р
Р
ғы
Р
2. 
Қа шан?
жа
Р
3. 
ММ
дес есім
амалдық
кө
М
мектес сеп
ысықтау
1. Іс-қимыл
ғынан
А
сын мен
усыз мүшесі.
ысықтауыш қыз
есімдер, сапа
мағына
тік
НН
Н
– етіс
ен себеп,
сі.
--
-
П
ПП
лін анық
лін анық
дер.
дер.
Халықаралық терминдер мен ғылыми деректерді орынды қолда
Халықаралық терминдер мен ғылыми деректерді орынды қолда
рақ жа
рақ жа
зың
зың
дар.
дар.
В
ВВВ
ты мә
ты мә
се
се
ле
ле
ні анық
ні анық
лін анық
лін анық
таң
таң
дар. Бел
дар. Бел
Халықаралық терминдер мен ғылыми деректерді орынды қолда
Халықаралық терминдер мен ғылыми деректерді орынды қолда
б
сас
сас
нін (11. mp3) тың
нін (11. mp3) тың
а
пын сақ
пын сақ
ты
ты
рып атал
рып атал
с
(www.aksu
(www.aksu
тап қа
тап қа
лу үшін қо
лу үшін қо
п
қан жа
қан жа
(www.aksu
(www.aksu
а
ғы
ғы
лар ме
лар ме
ғы
ғы
– 
– 
өте си
өте си
қан жа
қан жа
ну
ну
ар
ар
с
дың кө
дың кө
та
та
лы
лы
ғын
ғын
да 
да 
лар ме
лар ме
кен
кен
ы
рам шы
рам шы
ңы. 
ңы. 
ті ха
ті ха
лық 
лық 
дың кө
дың кө
рі
рі
-
-
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

141
М
А АН
ЫЗЫ
А А Н Н АН А А
 
М Н
М
Н А
 
М
с теу
Ара да
 екі са ғат тай уа қыт өт ті. (М. Әуе зов)
Ба рыс, жа тыс, шы ғыс 
сеп тік те гі зат есім дер
Абай 
сүй сін ген нен
 қат ты күл ді. (М.Әуе зов) 
Сан есім дер
Сек сен де
 сел кіл де ген шал бо лар сың, 
Тоқ сан да
 сек сен ге де зар бо лар сың. (Май қы 
би)
Елік теу сөз дер
й дің іші ен ді се зіп, 
ду
 кү ліс ті. (М.Әуе зов)
ө сем ше
Кө ре-кө ре
 кө сем бо лар сың, 
сөй лей-сөй лей
 
ше шен бо лар сың. (Ма қал)
ы сық тау ыш тың ма ғы на лық түр ле рі жә не олар дың жа са лу жол-
да ры:
 
М
М
– мез гіл үс теуі нен
– жа тыс сеп ті гін де гі мез гіл 
мән ді зат есім нен
– сеп теу лік шы лау лы сөз ден
Қа шан?
Қай кез де?
Қай уа қыт-
та?
 Бұл жол ға Құ нан бай 
бір 
жыл бұ рын
 бе кін ген бо­
ла тын. (М.Ә.)
Он жа сым да
 жұ мыс қа 
кі ріс тім. ( .Мұст.)
М
– ме кен үс теуі нен
– атау, ілік, та быс тан бас-
қа сеп тік тер де тұр ған зат 
есім нен
Қай да?
Қай жер де?
Қай жақ та?
Қай дан?
Ом бы ға
 алып ба ра тын 
екі ақ боз ат кө сем же­
гі ліп, есік ал дын да тұр­
ды. (С.М.) әр кем бай дың 
ша ңы ра ғын 
бұл жер ден
 
әке те ал май ды. (М.Ә.)
М
– мақ сат үс теуі нен
– -
ға лы, ­ге лі 
тұл ға лы кө сем-
ше лер ден
– 
үшін
шы ла уы мен кел ген 
есім сөз ден
ім үшін?
е үшін?
е ге?
Қан дай 
мақ сат пен?
Ол 
әдейі
 тасала нып, 
жорта 
екi иы ғын қоз­
ғап, сол қо лын сiлтеп 
қалды. ( .А.) Бө жей лер 
Құ нан бай дың үс ті нен 
арыз айт қа лы
 Қар қа ра­
лы ға ке тіп ба ра ды. (М.Ә.) 
Бә рі ма ши на 
кө ру үшін
 
кет ті. ( . Мұст.) 
А
– қи мыл-сын үс теу ле рі нен
– кө сем ше тұл ға лы етіс тік тен
– елік теу сөзден 
Қа лай?
Қайт іп?
Қа лай ша?
 Бас ин же нер 
ұзақ
 сөй ле­
ді. ( .Ш.) Олар бір­бі рі не 
кү ле
 қа ра ды. ( .С)
Ат тар 
ақы рын
, 
асық-
пай
, 
бүлк-бүлк
 же ле ді.
ААА
ААА
А
АА
РР
Р
Р
РР
А
– қим
– көсемше
– еліктеу
М
М
сөз
А
ыл-сын
А
­ге лі
тұл
ден
шылауымен кел
сөзден
Н
Н
еуінен
тұлғалы көсем
-
-
П
П
бас-
зат
Қ
Қай жер
Қай жақ
Қайдан?
В
ВВВ
ай уақыт-
та?
айда?
жерде?
б
ббббббббб
шан?
 Бұл жол ға
жыл бұ
ла тын.
а
олар
а
М
с
с
сөй
сөй
лардың жа
п
пп
бо лар сың.
(М.Әуе зов)
лей-сөй
а
а
бо лар сың,
бо лар сың. (Май қы
сс
с
ссссссссс
Әуе зов)
(М.Әуе зов)
ыы
ыы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

142
 
М
– өт кен шақ тық есім ше-
ден 
е лік тен?
е се беп-
тен?
йде отыр ған дар мен 
аман-
дас па ған нан
 оқу шы лар қы­
сы лың қы рап қа лыс ты. ( .М.) 
М
– мөл шер үс теу ле рі нен
– мөл шер мән ді сан 
есім дер ден 
Қан ша?
Қа лай?
Ақ мо ла қа ла сы на 
300–
400 ша -
қы рым дай
 қал ды. (С.С.) 
Аз
 сөй леп, 
көп
 тын дыр.
3.
Пысықтауыштың мағыналық түрлеріне Қазақстандағы қорықтар 
туралы мысалдар жазыңдар. Қай сөз табынан жасалғанын анық-
таңдар.
Қо рық – бел гі лен ген ше га ра ның ішін де гі та би ға ты тү ге-
лі мен қор ғау ға алын ған ау мақ. Қо рық тың ішін де мал ба ғу ға, 
егін егу ге, шөп ша бу ға, жол са лу ға, пай да лы қаз ба із деп, өн ді-
ру ге, сая хат қа шы ғу ға тый ым са лы на ды. Ұлт тық саябақ тар
да мем ле кет та ра пы нан қор ға ла ды, бі рақ ол жер лер ге сая-
хат қа ба ру ға, он да де ма лу ға рұқ сат бе ріл ген.
4.
Су рет тер ге қа рап, Ақ су-Жа ба ғы лы қо ры ғы ның та би ға тын си пат -
тап, жинақы мә тін жа зың дар. Сөз са ны – 60–70.
 
5.
Жа зы лым мә ті нін де гі тұрлаулы, тұр лаусыз мү ше лер дің ас тын 
сы зың дар. Пысықтауыштардың мағыналық түрлерін анықтаңдар.
6.
Қа зақ стан да ғы қорықтар туралы кестедегі мәліметтерді пайда-
ланып және ізденіп, бір қорық туралы мақала жазыңдар. Бес 
cөйле мін сөйлем мүшесіне талдаңдар.
А
А
142
АА
А
Р
сы
сы
6.
6.
Қа
Қа
ланып және ізденіп, бір қорық туралы мақала жазыңдар. Бес 
ланып және ізденіп, бір қорық туралы мақала жазыңдар. Бес 
РРР
Р
Р
Р
М
М
М
М
5.
5.
Жа
Жа
зы
зы
лым мә
лым мә
сы
сы
зың
зың
А
А
А
А
А
Н
Н
Н
-
тін жа
тін жа
зың
зың
П
пы
пы
нан қор
нан қор
да де
да де
ма
ма
лу
лу
рап, Ақ
рап, Ақ
су-Жа
су-Жа
ба
ба
тін жа
тін жа
зың
зың
дар. Сөз са
дар. Сөз са
В
ған ау
ған ау
мақ. Қо
мақ. Қо
ға, жол са
ға, жол са
лу
лу
ға тый
ға тый
ым са
ым са
нан қор
нан қор
ға
ға
ла
ла
ға рұқ
ға рұқ
б
га
га
ра
ра
ның ішін
ның ішін
мақ. Қо
мақ. Қо
рық
рық
а
Пысықтауыштың мағыналық түрлеріне Қазақстандағы қорықтар 
Пысықтауыштың мағыналық түрлеріне Қазақстандағы қорықтар 
туралы мысалдар жазыңдар. Қай сөз табынан жасалғанын анық
туралы мысалдар жазыңдар. Қай сөз табынан жасалғанын анық
сс
с
Пысықтауыштың мағыналық түрлеріне Қазақстандағы қорықтар 
Пысықтауыштың мағыналық түрлеріне Қазақстандағы қорықтар 
туралы мысалдар жазыңдар. Қай сөз табынан жасалғанын анық
туралы мысалдар жазыңдар. Қай сөз табынан жасалғанын анық
пп
п
п
қал ды.
көп
тын дыр.
а
а
қа лыс ты. ( .М.)
300–
400 ша
қал ды. (С.С.)
тын дыр.
с
ссс
аман-
оқу шы лар қы­
( .М.)
ша
ыы
ыы
ыыыыы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

VI 
М
• қоршаған орта жайлы мәліметтермен таныса отырып, түрлі 
деректерді дәлел ретінде қолдануды, негізгі ойды анықтауды 
үйренесіңдер;
• қоршаған ортадағы энергия ресурстарын адамзаттың қалай тиімді 
пайдалана алатыны жайлы өз ұсыныстарыңды айтасыңдар;
• энергия ресурстары туралы деректердің маңызды тұстарын 
анықтап, әлемдік мәселелерге өзіндік үн қосасыңдар;
• болашақтың энергиясы жайлы болжам жасай отырып, өздеріңді 
болашақ ғалымдардың рөлінде сезініп көресіңдер; 
• бірыңғай мүшелер мен айқындауыштың түрлерін меңгересіңдер.
ҚОРШАҒАН ОРТА
ЖӘНЕ ЭНЕРГИЯ
РЕСУРСТАРЫ
СИНТАКСИС 
СӨЙ ЛЕМ НІҢ БІ РЫҢ ҒАЙ МҮ ШЕ ЛЕ РІ.
СӨЙ ЛЕМ НІҢ АЙ ҚЫН ДАУ ЫШ МҮ ШЕ ЛЕ РІ
Күннен неге түсiп тұр сонша жарық,
Сегiз минут шерiкте жерге барып?
Әншейiн құр жарқырап тұрып алмай,
Жылылық нұрмен бiрге жүр қозғалып.
Бұл дүние жылуы жоқ нұрсыз болса,
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
Дене атаулы теп-тегiс мөлдiр болса,
Көлеңке орнығады қайда қалып?
Барша ғалам тапжылмай тұрып қалса,
Бола ма уақыт деген өлшеу салып?
Мақсұт, тәртiп, керексiз тозаңы жоқ,
Тексермей неге отырмыз мұны ойланып?
(Шәкәрім Құдайбердіұлы)
А
А
АА
Р
Р
Р
РР
Бұл дүние жылуы жоқ нұрсыз болса,
Бұл дүние жылуы жоқ нұрсыз болса,
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
М
Күннен неге түсiп тұр сонша жарық,
Күннен неге түсiп тұр сонша жарық,
Сегiз минут шерiкте жерге барып?
Сегiз минут шерiкте жерге барып?
Әншейiн құр жарқырап тұрып алмай,
Әншейiн құр жарқырап тұрып алмай,
Жылылық нұрмен бiрге жүр қозғалып.
Жылылық нұрмен бiрге жүр қозғалып.
М
Бұл дүние жылуы жоқ нұрсыз болса,
Бұл дүние жылуы жоқ нұрсыз болса,
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
Әлемнен кiм жүре алар пайдаланып?
А
ап,
ап,
• болашақтың
• болашақтың
лашақ
лашақ
ғалымдардың
ғалымдардың
бірыңғай
бірыңғай
мүшелер
мүшелер
ААА
Күннен неге түсiп тұр сонша жарық,
Күннен неге түсiп тұр сонша жарық,
Сегiз минут шерiкте жерге барып?
Сегiз минут шерiкте жерге барып?
Н
ортадағы
ортадағы
алатыны
алатыны
жайлы
жайлы
ресурстары
ресурстары
туралы
туралы
әлемдік
әлемдік
мәселелерге
мәселелерге
энергиясы
энергиясы
ғалымдардың
ғалымдардың
-
энергия
энергия
жайлы
жайлы
П
жайлы
жайлы
мәліметтермен
мәліметтермен
ретінде
ретінде
қолдануды,
қолдануды,
ДАУ
ДАУ
ЫШ МҮ
ЫШ МҮ
В
ҒАЙ МҮ
ҒАЙ МҮ
ШЕ
ШЕ
ЛЕ
ЛЕ
РІ. 
РІ. 
ЫШ МҮ
ЫШ МҮ
ШЕ
ШЕ
б
б
ас
па
а
а
с
с
сы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

144

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: