Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

145
М
А АН
А
Н
Н
А Ы
Н А
Бір ғана сұраққа жауап беріп, бірдей қызме т атқаратын, көбінесе 
бір тұлғада, бір сөз табынан жасалып, бір ғана сөзге қатысты болатын 
сөздер тобын 
деймiз.
Бiрың ғай мү ше лер жал ғау лық сыз да, жал ғау лық шы лау лар ар қы-
лы да бай ла ны са ды:
1) ың ғай лас тық жал ғау лық тар: жә не, әрі, мен, (бен, пен), да, (де, 
та, те);
2) ке зек тестiк жал ғау лық тар: бiре се, бiрде, кей де;
3) тал ғау лық жал ғау лық тар: не, не ме се, не бол ма са, әл де;
) қар сы лық ты жал ғау лық тар: бiрақ, де ген мен, алай да т.б.
Сөй лем нің тұр лау лы мү ше ле рі де, тұр лау сыз мү ше ле рі де бі рың-
ғай мү ше бо ла ала ды. Жал ғау лық шы лау лар қай талан бай, бір-ақ рет 
кел се, ара ла ры на үтір қой ыл май ды. Ал жал ғау лық сыз кел се не ме се 
жал ғау лық шы лау бір не ше рет қай талан са, олар дың ара сы на үтір 
қой ыла ды. Мы са лы:
Бiрың ғай бас тау ыш тар: 
Көр ген дер 
де,
 кө ре ал ма ған дар
 да мәз
.
Бiрың ғай ба ян дау ыш тар: 
Жа уа бын 
айт 
 не 
сұ рас ты рып көр
.
Бiрың ғай то лық тау ыш тар: 
Аз ды
 да, 
көптi
 де ба ға ла
.
Бiрың ғай анық тау ыш тар: 
Не 
қыз дың
, не 
жiгiттiң
 сөзi ке рек.
Бiрың ғай пы сық тау ыш тар:
ілда Абайға
 сүйкімді, сұлу 
көрінді.
2.
«Же ті қа зы на» мә ті нін (12. mp3) тың дап, не гіз гі ой ды та бың дар. 
Бірыңғай мүшелерді жазып отырыңдар.
3.
Тыңдалым мәтініндегі бі рың ғай мү ше лердің қызметін анық -
таң дар. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып, өздерің де қоршаған 
ортадағы жеті қазына туралы мысалдар жазыңдар.
Үл гі: 
Қазақтар ұл-қыздарына 
Күнтуар, Күнімжан, Күнсұлу, 
Күнайым 
деген есімдерді қояды (бірыңғай анықтауыштар).
4.
Мағ жан ақын айт қан дай, қа зақ ба ла сы ның не лік тен қия лы жүй-
рік, өт кір әрі те рең? Ой ла рың ды ортаға салыңдар.
Жа ра ты лыс тың құ ша ғын да, ме руерт се біл ген көк ша -
тыр дың ас тын да, хош иіс ті жа сыл кі лем үс тін де, күн мен бір ге 
кү ліп, түн мен бір ге тү не ріп, жел мен бір ге жү гі ріп, ал дын да ғы 
АР
Жа
Жа
тыр
тыр
дың ас
дың ас
кү
кү
ліп, түн
ліп, түн
М
Күнайым 
Күнайым 
Мағ
Мағ
жан ақын айт
жан ақын айт
рік, өт
рік, өт
кір әрі те
кір әрі те
Жа
Жа
А
ортадағы жеті қазына туралы мысалдар жазыңдар.
ортадағы жеті қазына туралы мысалдар жазыңдар.
Қазақтар ұл
Қазақтар ұл
-
-
қыздарына 
қыздарына 
Күнайым 
Күнайым 
деген есімдерді қояды (бірыңғай анықтауыштар).
деген есімдерді қояды (бірыңғай анықтауыштар).
Н
мәтініндегі бі
мәтініндегі бі
дар. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып, өздерің де қоршаған 
дар. Бірыңғай мүшелерді қатыстырып, өздерің де қоршаған 
ортадағы жеті қазына туралы мысалдар жазыңдар.
ортадағы жеті қазына туралы мысалдар жазыңдар.
-
мәтініндегі бі
мәтініндегі бі
П
П
ті
ті
нін (12. mp3) тың
нін (12. mp3) тың
Бірыңғай мүшелерді жазып отырыңдар.
Бірыңғай мүшелерді жазып отырыңдар.
ВВ
В
ды
да,
Не
қыздың
ар:
ілда Абайға
б
аланса,
дер 
де,
 көре ал
айт
не
сұ
көптi
де
а
қайталан
ғаулық
у
сыз
са, олардың
с
са,
алайда т.б.
мүшелері де
аланбай,
к
п
әлде;
т.б.
а
лар ар
ен), да, (де,
сс
с
көбінесе
латын
арқы-
ыы
ы
көбінесе
ы
ы
ыы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

146
ма лы мен бір ге өріп, са ры сай ран да ла да тұ рып, өсе тін қа зақ 
ба ла сы ның қия лы жүй рік, өт кір, те рең бо лу ға ти іс.
(М.Жұ ма ба ев)
5.
 
Төмендегі мәтіннен стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған 
сөз орамдарын табыңдар. Стильдік түзетулер жасап, қайтадан 
кө шіріп жазыңдар.
Қаламыздың көркі – қоқыстар. Шынында да, қайда көз 
жүгіртсек те, айнала толы қоқысқа. Көшелеріміздің көркіне 
қарасаң, еріксіз жас келеді көзіңе. Қаламыздың осындай 
күйге түсуіне кімдер кінәлі?
Қала тұрғындарына осы қоқыстар үйрен шікті. Өмірімізге 
сіңіп бара жатқан секілді. Жас жеткіншектердің ой-өрісі 
сол бағытта дамып баратқаны жанға батады. Ертеңгі ұрпақ -
тардың сау болып өсуіне күресуіміз керек. Жас ұрпақтың 
болашағын ойлайық!
6.
Тө мен де гі су рет тер бой ын ша сұ рақ тар ға жау ап бе ре оты рып, «Қор-
ша ған ор таң – қазынаң» та қы ры бын да адамзатқа хат жа зың дар. 
Сөз са ны – 150.
 
Мы на су рет тен 
қан дай әсер
ал дың дар?
Табиғат ресурстары ның 
қан дай тү рлерін атап 
бе ре ала сың дар?
Құс тар жай лы
қан дай ән дер
бі ле сің дер?
А
А
146
РМ
А
А
А
на су
на су
рет
рет
қан
қан
дай әсер 
дай әсер 
ал
ал
дың
дың
дар?
дар?
Н
Н
Н
Н
рет
рет
тен 
тен 
дай әсер 
дай әсер 
-
П
П
П
П
В
ын
ын
ша сұ
ша сұ
рақ
рақ
қазынаң» та
қазынаң» та
қы
қы
ры
ры
бын
бын
В
В
б
сіңіп бара жатқан секілді. Жас жеткіншектердің ой-өрісі 
сіңіп бара жатқан секілді. Жас жеткіншектердің ой-өрісі 
сол бағытта дамып баратқаны жанға батады. Ертеңгі ұрпақ
сол бағытта дамып баратқаны жанға батады. Ертеңгі ұрпақ
тардың сау болып өсуіне күресуіміз керек. Жас ұрпақтың 
тардың сау болып өсуіне күресуіміз керек. Жас ұрпақтың 
а
Қала тұрғындарына осы қоқыстар үйрен
Қала тұрғындарына осы қоқыстар үйрен
сіңіп бара жатқан секілді. Жас жеткіншектердің ой-өрісі 
сіңіп бара жатқан секілді. Жас жеткіншектердің ой-өрісі 
сол бағытта дамып баратқаны жанға батады. Ертеңгі ұрпақ
сол бағытта дамып баратқаны жанға батады. Ертеңгі ұрпақ
тардың сау болып өсуіне күресуіміз керек. Жас ұрпақтың 
тардың сау болып өсуіне күресуіміз керек. Жас ұрпақтың 
с
те, айнала толы қоқысқа. Көшелеріміздің көркіне 
те, айнала толы қоқысқа. Көшелеріміздің көркіне 
қарасаң, еріксіз жас келеді көзіңе. Қаламыздың осындай 
қарасаң, еріксіз жас келеді көзіңе. Қаламыздың осындай 
Қала тұрғындарына осы қоқыстар үйрен
Қала тұрғындарына осы қоқыстар үйрен
шікті. Өмірімізге 
шікті. Өмірімізге 
п
– қоқыстар. Шынында да, қайда көз 
– қоқыстар. Шынында да, қайда көз 
те, айнала толы қоқысқа. Көшелеріміздің көркіне 
те, айнала толы қоқысқа. Көшелеріміздің көркіне 
қарасаң, еріксіз жас келеді көзіңе. Қаламыздың осындай 
қарасаң, еріксіз жас келеді көзіңе. Қаламыздың осындай 
а
Төмендегі мәтіннен стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған 
Төмендегі мәтіннен стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған 
орамдарын табыңдар. Стильдік түзетулер жасап, қайтадан 
орамдарын табыңдар. Стильдік түзетулер жасап, қайтадан 
с
(М.Жұ
(М.Жұ
ма
ма
ба
ба
Төмендегі мәтіннен стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған 
Төмендегі мәтіннен стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған 
орамдарын табыңдар. Стильдік түзетулер жасап, қайтадан 
орамдарын табыңдар. Стильдік түзетулер жасап, қайтадан 
ы
тін қа
тін қа
зақ 
зақ 
ба
ба
ев)
ев)
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

М
А АН
А
Н
Н
А Ы
Н А
147

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: