З. С. Советова Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым

55 
қарастырылады. Абстракциялау нақты және абстрактілі объектілерге 
қолданылуы 
мүмкін. 
Абстракциялау 
таным 
түсінігінде күрделіні 
қарапайымға айналдыра алады, бірақ бұл қарапайымның өзі күрделі 
мәселенің негізі болуы әбден мүмкін.
Абстракциялаудың негізгі түрлері:
-
тепе-теңдік типінің ерекше қатынасымен байланысты заттарды 
біріктіру жолының нәтижесінде ұғымның пайда болуы (заттардың кейбір 
жеке қасиеттерін елемеу); 
-
оқшаулау – заттармен тығыз байланысты қасиеттер мен қатынастарды 
бөлу және оларды белгілі бір «есімдермен» белгілеу, бұл абстракцияларға 
дербес заттардың мәртебесін береді («сенімділік», «технологиялық»). 
Бұл екі абстракциялаудың арасындағы айырмашылық бірінші жағдайда 
объектінің қасиеттерінің кешені оқшауланады, ал екіншісінде оның жалғыз 
қасиеті оқшауланады; 
-
конструктивтік 
– 
нақты 
объектілердің 
шекараларының 
белгісіздігінен алшақтау (үздіксіз қозғалысты тоқтатамыз және т.с.с.); 
-
өзекті шексіздік – шексіз жиын процесінің пайда болуын 
аяқталмаудан (және аяқталмай қалуынан) алшақтату; 
-
шынайы жүзеге асыру – уақыт пен кеңістіктегі өмірдің шектелуімен 
негізделген адам мүмкіндіктерінің нақты шекараларынан алшақтау 
(шексіздік шынайы жүзеге асырылатын ретінде әрекет етеді). Абстракциялау 
нәтижесі көбінесе зерттеудің ерекше әдісі ретінде, сондай-ақ эксперимент-
талдау және үлгілеу әдістерінің құрылымы бойынша неғұрлым күрделі 
элемент ретінде әрекет етеді. 
Талдау және синтездеу. 
Талдау – зерттеу заттарын құрамдас бөліктерге бөлуге мүмкіндік 
беретін таным әдісі (объектінің табиғи элементтері немесе оның қасиеттері 
мен қатынастары). 
Синтез, керісінше, заттың жекелеген бөліктерін немесе жақтарын 
бірыңғай бүтін етіп біріктіруге мүмкіндік береді. Талдау және синтез өзара 
байланысты қарама-қайшылықтардың бірлігін білдіреді. 
Талдау және синтез төмендегідей болады: 
-
эмпирикалық – объектінің жекелеген бөліктерін бөлу, оның 
қасиеттерін, қарапайым өлшемдерін және т.б. анықтау үшін пайдаланылады; 
-
қарапайым-теориялық – түрлі құбылыстардың себеп-салдарлық 
байланысының кейбір теориялық пайымдауларына немесе қандай да бір 
заңды құбылыстардың әрекетіне негізделеді. Бұл ретте елеулі болып 
табылатын құбылыстар ерекшеленеді және біріктіріледі, ал екінші дәрежелісі 
еленбей қалады; 
-
құрылымдық-генетикалық – объектінің барлық қалған жағына 
шешуші әсер ететін элементтерді күрделі құбылыста ажыратуды талап етеді. 

56 

жүктеу/скачать 5,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: