ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

279 

 

Қалмайтын   қҧрақ   ҧшқан  досқа  жаны, 

Арудың сыңғыр  қаққан сырғасындай, 

Ел  қалай ҧмытады  қос Тананы?! 

Қҧшағы  содан  бері  досқа  дайын, 

Жемейтін  ел аманда  босқа уайым, 

Тіп-тік боп қарағайдай тҧр асқақтап, 

Тобылдың  жағасында  Қостанайым. 

Қостанай  қаласының  бҧрынғы  орнын,  Тобыл  жағасын  қыпшақ  рулары  қоңыс  қылған.  Олай 

болса қаланың атауы да қыпшақтың ару қыздарының аттарымен аталған деуге негіз бар [2.c 24].    

Журналист  Қуаныш  Орманов  «Алтын  дала»  (Казинпресс,  2006  ж.66  бет)  кітабында  тағы  бір 

нҧсқаны мысалға келтіріп: «Ежелден Тобыл жағасында ҧзын қыпшақ тайпасы Алтыбас руының ҧрпақ-

тары тҧрған. Оның басшыларының бірі – Алтыбастың ҥшінші ҧлы Тіней болған. (Алтыбастың бес ҧлы 

болған: Табын, Тазша, Тіней, Қармыс және Хафизолла). Ал Тінейден Сатай, Санай және Қҧндыз атты 

ҥш ҧл тарайды. Қҧндыз – Ыбырай Алтынсариннің арғы атасы. (Тіней-Қҧндыз-Кӛбек-Тастемір-Жаңбыр-

шы-Балқожа-Алтынсары-Ыбырай).  Ал  Тінейдің  ҧлдары  Сатай  мен  Санай  туған  ӛлкені  жаулардан 

қорғаған,  бҥкіл  ӛлкеге  даңқы  шыққан  батырлар  болған.  Аңыз  бойынша,  бҧл  жерлер  сол  батырларға 

тиісті болса керек. Сол кезден бері халық бҧл ӛңірді екі батыр, екі ағайынды Тінейлер жері деп атап 

кеткен. Яғни, Қостіней жері. Уақыт ӛте келе, қос Тіней ӛзгеріп, Қостанайға айналған. Бҧл да шындыққа 

ҧқсайды емес пе?» – деп жазады. Бҧл жерде автор Кӛбек пен Тастемірдің арасындағы аталарды ҧмыт 

қалдырған. Бірақ, Қостанай ӛңірі ежелден қыпшақтар қоңысы болғаны дау туғызбайды. 

Қазақстанның  халық  жазушысы  Мәриям  Хакімжанова  Қостанайға  келген  сапарларының 

бірінде  қазіргі  Қостанай  қаласы  орталығындағы  Ҧлттық  банк  ғимараты  орналасқан  ҥйді  нҧсқап,  осы 

арада  ертеде  бейіт  болған,  онда  қыпшақтың  ӛмірден  ерте  кеткен  екі  қызы  да  жатыр.  [3.c  2].  Қалаға 

алғаш  қоңыстанған  мҧжықтар  бҥйірін  таянып,  жоқтау  айтқан  әжені  кӛріп,  одан  «бҧл  жердің  аты 

қандай?»  –  деп  сҧраса,  ол  «қос  танам-ай!  –  деп  жылай  берген  екен,  содан  қала  Қостанай  атанған 

деген әңгімені айтқаны да есімде қалыпты. Кейінірек сол бейіттің жанына  Ақ мешіт салынғаны белгілі.  

Халық ақыны Омар Шипиннің: 

«Қостанай Тобыл ӛзен жағасында, 

Аты еді бір моланың о басында. 

Бір мыңда осы жерге қала тҥсті, 

Сегіз жҥз сексен жылдың шамасында» – деген ӛлеңі бар. 

Бҧл  жерде  қазақтың  ӛз  балаларын  ботам,  қозым,  қҧлыным,  танам   деп  атайтынын  та  есте 

ҧстаған абзал. 

Тана  –  кӛз  тимес  ҥшін   кӛбінесе  қыз  балалардың  қамзолына  тағып  қоятын  әшекей.  Әжелері 

балаларын танам деп сҥйгенде, осы тана ойында болуы мҥмкін екенін де жоққа шығаруға болмайды. 

Бірақ, ел аузында жиі айтылатын егіз қыз туралы аңыз шындыққа бір табан жақын секілді[5.c10]. 

 

Пайдаланған әдебиеттер: 

1. Добросмыслов А. И. Тургайская область. Исторический очерк. Тверь, 1902.                                                                                                                         

2. 

Кусаинов К. Тургай: на рубеже двух столетий. — Алма-Ата, 1994. 

3

. Аяпбекова Ә.Е. Батыс Қазақстан облысының физикалық географиясы.                                                                                                             

4

. Кішібеков Д. Қазақ менталитеті: кеше, бҥгін, ертең. 

 

 

 

ТҦҒЫРЫ БИІК ТУҒАН ӚЛКЕМ 

 

Бегжанова  Г. К.  - Аққұдық негізгі мектебі бастауыш сынып мұғалімі 

 

Мақалада Қостанай облысының жері, қала, ауылы, кереметтері, ӛндірістері туралы жазыл-

ған. Қостанай қаласының тарихы мен архитектурасына тоқталып, облыстың әлеуметтік-эконо-

микалық және мәдени дамуы туралы жазылған. 

            

Негізгі сӛздер: туған жер, Қостанай , тарих. 

 

…Менің  кіндік  қаным  тамып,  алғаш тәй-тәй басқан, алғаш  «ана»  деп  күлім  қаққан, киелі 

жерім, ата мекенім - Қостанай облысы Әулиекӛл ауданы. Халық даналығы «Әркімге ӛз туған жері - 

Мысыр шаһары» деп бекерге айтпаған. 

           

Туған жерін жырға қоспаған, туған жері жайлы толғанбаған ақын-жазушылар жер бетінде жоқ 

шығар. Мен де бүгін қолыма қыл қаламымды алып, жазушы болмасам да, ӛзің жайлы толғанбақпын, 

Туған жер! 

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

280 

 

           

Қасиетті,  елім  менің!  Сенің  кең  жазиралы  тӛсіңде еліміздің  сан  ғасырлық  шежіресін  баян-

дайтын шынайы да анық, дәлелді тарих жатыр.  

          

Туған жер – адам ӛмірінде киелі орын алады. Нақты осы жер оны елімен,  ӛткенмен және бо-

лашақпен байланыстырады. Міне, сондықтан да тіпті балалық шақтан бастап-ақ адамда отанға 

деген  махаббат  сезімі  оянады.  Әрбіріміз  үшін  Отан   ошақ  басынан  басталады:  туған  жер,  туған 

кӛше, туған қала. 

          

Біздің  еліміз  қаншылықты  ұлы,  саналуан  және  бай  екендігін  кӛз  алдыма  толық  елестете 

аламын.  Оның  кеңістігіне,  табиғатының  сұлулығына  және  ұшы-қиырсыз  жолдар  алдыңа  кӛлденең 

тартатын жаңа құрылыстарына кӛз үйреткен де секілдімін.  Дегенмен бұл жазира даланы,  кӛздің 

жауын алар әсемдікті тағы бір рет кӛргенде жаның рахат тауып, дүниенің бәрін ұмытып, тек осы 

ғажайып жердің күдіретіне тамсанып қарай бергің келеді. 

Кейде тіпті кӛрші орналасқан облыстарды қатар қойып салыстырып кӛрсең, олардың бір-

біріне мүлде ұқсамайтынын байқайсың. Ал Қостанай облысының ӛзгешелігі, менің ойымша — оның 

ӛз  бойына  бүкіл  Қазақстанның  барлық  басты  белгілері  мен  ерекшеліктерін  жинап  тұрғаны. 

Шынында да: республиканың кең жазира даласы туралы сӛз болғанда, кӛз алдына біздің кӛкжиегіне 

кӛз жетпес алқаптарымыз елестейді. Солтүстк пен оңтүстікке тән ӛсімдіктердің, жан-жануарлар 

мен кұстардың барлық түрлері бір жерге жиналғаны, бұрын соңды кездестірмеген табиғи байлығы 

таң  қалдырады.  Ал  Қазақстанды  берекелі,  алтын  ас-  тықты  мемлекет  ретінде  қарастыратын 

болсақ,  ең  алдымен  есіңе  елдің  басты  астық  қоймасы  атағын  лайықты  иеленген  Қостанай  ӛңірі 

түседі. 

         

Қостанай ӛңірі минералдық-шикізат негізінің байлығымен  анықталады. Бұл салада да біздің 

аймақ негізгі және стратегиялық саналады. Ӛңірде біркатар аса ірі отандық ӛндіріс орындары ор-

наласқан.  Біздің  қуатты  тау-кен  ӛндіру  және  ӛңдеу  кӛсіпорындары  жер  қойнауының  теңдессіз 

жомарттығын тиімді пайдаланады. Алтын, полиметалл кені, сирек кездесетін металдар, асбест - 

бӛрін  атап  шығу  мүмкін  емес.  Ӛлкенің  индустриалдық  қуатына  жаңа  технологиялар  мен  инвес-

тициялар сенімді тірек болуда. Ал оның жер қойна- уындағы байлығы шын мәнінде шексіз.  

           

Қостанай  ӛңірі  солтүстік  кӛрші  Ресеймен  шекара  жанындағы  сауда  кӛлемін  жылдан-  жылға 

ӛсіріп  келеді.  Облысымыз  кӛп  ұлтты.  Осы  бір  ежелгі  казак  жерінде  жүзден  астам  ұлт  ӛкілдері 

тату-тәтті ӛмір сүруде. 

           

Халық бойындағы дәстүрлі еңбексүйгіштік жаңа мүмкіндіктерге арка сүйеген кезде тамаша 

нәтиже бере бастады.  Күні кеше ғана азын- аулақты қанағат тұтқандар бүгін алдарына биік  те 

жаркын  мақсаттар  қояды.  Егер  олар  астық  ексе  -  міндетті  түрде  тек  жоғары  кӛрсеткіштерге 

қол жеткізуге тиіс. Егер жаңа цех ашса - ол қазіргі заманғы ең жетілген ӛбзелдермен жабдықтала-

ды. Егер білім алса — ең үздік, сапалысы таңдалады...  

           

Мен  күннен-  күнге  жерлестер  жанарынан  ӛз  күшіне  деген  сенімді,  ӛз  тұрмысына  деген 

қанағат және ӛз ісі үшін мақтаныш сезімін кӛріп жүрмі. 

           

23 қыркүйек күні Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Қостанай облысына іссапармен келді. Прези-

дент ӛңірдің ӛндіріс орындарын аралап, елімізде құрастырылған электромобильді  тізгіндеді.  Мем-

лекет басшысы, сонымен қатар облыстың кәсіпорын басшыларымен кездесті. Кездесу барысында 

президент бірқатар маңызды жобаларға баса назар аудартты. "Қостанай  облысы ауыл шаруашы-

лығы тауарын ең кӛп кӛлемде шығаратын ӛңір болып саналады. Мемлекет ауыл шаруашылығына 

қолдау кӛрсетуін жалғастыра береді. Осы саланы ғылымның қазіргі заманғы жетістіктерін ескеріп, 

озық  шетелдік  тәжірибені  зерделей  отырып  жетілдіру  қажет.  Бұл  ауыл  шаруашылығын  сапалық 

тұрғыдан жаңа деңгейге кӛтеруге мүмкіндік береді", – деді мемлекет басшысы. 

            

Қостанай Қазақстанның ең кӛркем қалалардың бірі болып табылады. 

Қостанайдың  тарихы  да  есте  қаларлық.  Қаланың  тез  және  кең  қҧрылысына  таң  қалған  ӛткен  ғасыр 

баспалары  оның  қарқынды  ӛсуін  американдық  Чикаго  қаласына  теңестірді.  Қостанай  бҧл  атауға 

бірден  ие  болған  жоқ.  Болашақ  қаланы  алғашқы  болып  жобалаған  Орынбор  архитекторы  Вебель  ӛз 

сызбаларына – «Ново-Тобольск жобасы» деген атау берген болатын. 1871 жылы жаңа қалаға қоныс-

танғысы келгендердің сҧрауын қабылдауға бҧйрық берген Орынбор ӛлкесінің әскери губернаторы Н.А. 

Крыжановский қаланы Ордабай деп атаған (бастапқыда қҧрылыс ҥшін Ордабай-Торғай шатқалы таң-

далған  еді).  Торғай  облысының  әскери  генерал-губернаторы  А.П.  Константинович,  дәрігер  Неймарк 

және  оларға  кӛмектескен  шенеуніктер  қаланың  Қостанай  Сай  ӛткелінде  орналасуына  шешім  қабыл-

дап, оған ресми тҥрде Николаевск деген атау берді. Сондықтан жергілікті «Қостанай» атауы әкімшілік 

ниетіне қарсы бекітілді. «Қостанай» сӛзінің пайда болуы жайлы аңыздар кӛп. 

            

Бірі  Қос-Танай  шатқалының  атауын  қайтыс  болған  сҧлу  әпкелер  Қос  және  Танай  есімімен 

байланыстырса,  екіншісі  дәл  сондай  есімге  ие  болған  ғашықтармен  байланыстырады.  «Қостанай  » 

сӛзінің пайда болуы туралы болжамдарының бірі «Кос Тней Сай» атауы этимологиясын кӛрсетіп, бҧл 

жерлерді қыпшақ тайпасынан шыққан Ҧзын тармағының, Алтынбас руымен байланыстырады. Мҥмкін 

бҧл гипотеза ең тиімдісі шығар, себебі біздің қаламыз, бҧрын қала шекарасы болған, ал қазір тарихи 

орталықты  тҧйықтайтын  екі  сайды  әлі  кҥнге  дейін  сақтап  отыр.  Қостанай  ӛте  тез  ӛсті.  1892  жылы 

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

281 

 

журналист  және  саяхатшы  В.Дедлов  былай  деп  атап  ӛткен:  «…  Кӛптеген  мың  еркектер  Қостанайды 

аңсады. 

 

Жер –ғҧшыр ҥшін жылына 30 тиын… Ары орманнан он шақырым жерде қҧрылыс жасау қажет. Малды 

кез келген жерде тегін бағуға болады. Тобылдағы шӛп 3 кҥн шапсаң, бір қысқа жетеді. Бидайдан 300 

пҧт шығады … Сондықтан да алғашқы екі жерҥйге келесі жылы тағы да 20-сы қосылды. Одан кейінгі 

жылға – жҥзі. 10 жыл ӛткен соң шіркеуі, дәріханасы, тас қоймалары бар қала ӛседі.Алайда, ӛркениет 

игіліктеріне ҥйренген және салынып жатқан қалада уақыт ӛткізуге тура келген, Дедлов ӛзінің «Пересе-

ленцы и новые места» кітабында біздің қала туралы оңша қуана пікір білдірген жоқ. «Міне ол жҧмақ, 

жаңа қала, ерікті қала, Қостанай! Ҥстел сияқты тегіс, шаңды жайлауда, жартылай кеуіп жатқан Тобыл 

жағасында Қостанай тҧр… Кең кӛшелер ӛзара қиылысып жатыр. Орталығында  – бір мемлекетке тең 

келетін алаң орналасқан. Кӛшелерде, алаңда 4, 5 терезесі бар жерҥйлер, шағын ҥйшіктер және ҥйлер 

тҧрғызылған.  Қала  ортасында  қамалға  ҧқсас  2-3  тас  ҥй:  қалың  қабырғалар,  алып  тас  қақпалар, 

амбарлар және қоймалар. 

 

 

 

Қасиетті Никольск шіркеуі маңындағы базар алаңы, ХХ ғасырдың басы 

 

       

Қостанай қаласы қорқынышты қала! Апта бойы жайлауда бораң және кҥнді шаң басады… Шаңнан 

қҧтыла алмайсың, адам кӛрінбейді және елсіз жер. Бала-бақша, газет, телефон, жақсы шіркеу жоқ …». 

Қаланың кӛркем сипаттамасы Қостанай тарихи-ӛлкетану мҧражайында сақталған ескі тҧрғын-

дардың  естеліктерінде  кҥмән  туғызбайды,  мҧнда  шаңды  бораңдар  туралы  да,  кӛптеген  кабактар 

туралы  да  айтылған.  Бір  кездері  шағын  қалаға  41  ішімдік  жасайтын  мекеме  тиесілі  еді!  Алайда 

жамандық тілейтін Дедловтың ӛзі қала заман талабына сай принциптерге тҧрғызылғанын атап кетпей 

алмады  –  «  Кең  кӛшелер  ӛзара  қиылысып  жатыр.  Орталығында  –  бір  мемлекетке  тең  келетін  алаң 

орналасқан».  Алғашқы  қала  билеушілері  «мҧжық  қаланы»  дҧрыс  тіке  кӛшелері,  саябақтары,  шіркеу-

лері және мешіттері бар кӛрікті шет аймақтық қалашыққа айналдыру ҥшін біршама тер тӛкті. Мысалы, 

қала  ортасындағы  участкілерді  қҧрылыс  тҧрғызу  ҥшін  жеребе  бойынша  бӛлген  жоқ,  оларды  қазына 

мекемесі  ретінде  бӛлді  немесе  «ӛз  бейнесімен  қаланы  кӛрікті  ете  алатын  ғимарат  тҧрғызылуы  тиіс» 

деген шартты қоя отырып, бай қала тҧрғындарына сатты. Қҧрылыс салу Тобыл ӛзеңінен бастау алды. 

Набережная  кӛшесінің  ХІХ  ғасырдан  бері  ӛз  атауын  сақтап  қалуы  кездейсоқ  емес.  Кең,  кӛгалданған 

бау-бақшасы,  биік  қоңырауханасы  бар  –  Михайлово-Архангельск  шіркеуі  және  1895  жылы  тҧрғызыл-

ған  Қасиетті  Никольск  шіркеуі  –  қала  тҧрғындарының  ерекше  мақтанышы  еді.  Шіркеуді  1898  жылы 

жергілікті кірпіштен тҧрғызды, бҧл жҧмысты орындау ҥшін ақша, Жоғарғы императорлық жарғыға сәй-

кес, бҥкіл Ресей империясында жазылым бойынша жиналды. Никольск шіркеуінің алтынмен жалатыл-

ған кҥмбезі шалғай жерден кӛрінетін, сондықтан ол ӛзінің монуметтік формаларымен орталық алаңды 

қалыптастырып  қана  қоймай,  негізгі  қалалық  бағдар  рӛлін  де  атқарды.  Саяхатшылардың,  саудагер-

лердің, егіншілердің қамқоршысы – Қасиетті Николай-әулиені қоныс аударушылар қаласы ҥшін таңдау 

жайдан болмаған шығар. Жай кҥндері де, мейрамда да оның маңында қызу ӛмір жҥріп жатты. 

Орталық кӛше Соборный деп аталды, Большой (қазіргі Әл-Фараби) және Пушкин кӛшелерімен 

қатар  ол  ең  марапатты  болып  саналды,  оның  бойында  ең  ауқатты  және  атақты  қала  тҧрғындары 

ҥйлерін  тҧрғызды.  Сонымен  қатар  шіркеу  Базар  алаңына  жалғасты,  мҧнда  жексенбі  кҥндері  қызу 

сауда-саттық  жҥріп  жатты.  1930-ншы  жылдары  шіркеуді  бҧзу  шешімі  қабылданды,  алайда  ерекше 

кірпіштен  жасалған  қҧрылыс  қирауға  кӛнбеді,  сондықтан  1938  жылы  шіркеу  жай  ғана  жарылды.  Сау 

қалған  кірпіштерді  облыстық  атқарушы  коммитетінің  ғимараты  қҧрылысына  пайдаланды  (қазіргі 

А.Байтҧрсынов  атындағы  ҚМУ  бас  корпусы).  Қазіргі  Орталық  нарық  орнында  болған  Михайловс 

шіркеуін  атақты  қала  тҧрғындары  арасында  сҧлулығы  мен  әйгілігі  ҥшін  халық  оны  «кӛпестік».  деп 

атаған. 1920-ншы жылдары шіркеудің қоңыраулары алынды, кейін шіркеудің ӛзі ӛртенді. 

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

282 

 

 

 

Михайлово-Архангельск шіркеуі 

 

         

Қостанайда  Ивер  әйелдер  монастырь  да  болды.  Оны  1970-ншы  жылы  бҧрың  болған  христиан 

қауымы  негізінде  бекітті.  Монастырьді  қостанайлықтар  басқарды  және  мҧнда  2  игемуеньи  ерекше 

кӛзге  тҥсті.  Монастырь  шаруашылығын  егде  жастағы  және  әлсіз  игуменьи  Анна  басқарған  еді,  оған 

кӛмекші  ретінде  1915  жылы  жас,  әрі  шапшаң  игуменьи  Рафаиланы  бекітті.  Нәтижесінде  1916  жылы 

Ивер  монастырьнде  27  монахинь,  132  послушница,  қыздар-жетімдер  ҥшін  приют  және  шіркеулік 

аурухана болды. Қазіргі кезде бҧл жерде телемҧнара орналасқан.Сонымен қатар, 3 христиандық дҧға 

ҥйлері, ал мҧсылмандар ҥшін 2 мешіт – Ақмешіт және Татар мешіті (қазіргі Нариман ауданы) бар еді.. 

Кәдімгі  жаңа  ҥйлердің  пайда  болуының  ӛзі  қаланың  гҥлденгенін  кӛрсетеді.  Кӛбіне  тҧрақты  жәрмең-

келердің  ӛткізілуі  бҧған  ӛз  септігін  тигізді.  Ақша  ағымы  шіркеулерді  тҧрғызуға,  мектептерді  ашуға 

мҥмкіндік  берді  және  әрине  де  біршама  қаражат  негізгі  кӛпестік  мекендерде  қалды.Орталық  кӛше 

Большая  деп аталды, қазіргі Әл-Фараби  даңғылы.  Қазіргідей сияқты бҧл ойын-сауықтың сҥйікті орын 

болып саналған еді. Алайда ӛзінің «Большая» – атауына қарама-қарсы ол Тобылдың қҧламасынан қа-

зіргі Чехова кӛшесіне дейін созылып жатты. Кӛпес Яушевтердің ҥй онымен қиылысқан еді. Басқа жағы-

нан кӛпес  Бакировтың дҥкені тҧрды. Ӛкінішке орай, мҧнда тҧрған  Романовтар ҥйінің 300-жылдығына 

арналған  Ротонда  (орталық  алаң)  және  Ӛрт  мҧнарасы  (қазір  мҧнда  облыстық  әкімшілік  тҧр)  сақтал-

мады. 

 

 

 

Большая кӛшесі, ХХ ғасырдың басы (алдыңғы кӛріністе – ӛрт бақылайтын мҧнара) 

 

Қҧрылыс Қостанайда айтарлықтай қарқынды жҥргеніне қарамастан, абаттандыру артта қалды. 

Жаңбырлы  кҥндері  кӛшелер  батпаққа  бататын.  Александр  әйелдер  прогимназиясы  бастығының 

бӛренелі ӛтулерді орнату туралы сҧрауы мҧрағаттарда сақталған. 

ҚОСТАНАЙ ОБЛЫСЫ: ӚТКЕНІ, ҚАЗІРГІСІ, БОЛАШАҒЫ 

КОСТАНАЙСКАЯ ОБЛАСТЬ: ПРОШЛОЕ, НАСТОЯЩЕЕ, БУДУЩЕЕ 

 

283 

 

 

 

Соборная кӛшесі (қазіргі А.Байтҧрсын), ХІХ ғасырдың аяғы 

 

           

Біздің  қаламыз  бірден  кӛгалданбаған  еді,  алайда  1912  жылы  ағаш  отырғызу  мейрамы  кезінде 

Михайловск алаңында қоғамдықбақша тҧрғызылды. Сол кездері ашылған мектептердің кӛбі ӛте жақсы 

жабдықталған еді. Қазіргі кӛркемӛнер мектебінде (бҧрыңғы қалалық ерлердің тӛртсыныпты училище-

сінде) ескі дәуір жайлылықтары әлі кҥнге дейін сезіледі. Кірпіш ҥй, әдетте, жылы, кірпіш жабындысын 

біріктіретін  әктас  ерітіндісі  уақыт  ӛте  келе  тек  қатая  тҥседі.  Сыртқы  келбеті  де  кӛптеген  заман 

талабына сай ғимараттармен тайталыса алады. Ӛзінің бастапқы атауын сақтап қалған кӛшелердің бірі 

–  Пушкинская.  Мҧнда  ғасырға  жауық  ӛзінің  архитектуралық  шешімі  бойынша  ӛте  тамаша  кешендер 

тҧр.  Кӛпестер,  әдетте,  ҥйлерінің  маңында  қоймалар,  амбарлар,  атқоралар,  биік  қақпалар  тҧрғыз-

ды.. Кӛпестердің қаншалықты білімді болғанын айту қиын. Алайда, Алтынсарин кӛшесіндегі Сенокосов 

ҥйі де, оның жанындағы Давлеткадиев ҥйі де кеңістікте ӛте жақсы орналасқан. Ҥйдің кӛшеге қарайтын 

кейпін қалай дҧрыс кӛрсету қажет екендігін архитекторлар сезіне білді. Ӛкінішке орай, қазіргі ҥйлердің 

бірде  бірі  бҧрыңғы  ҥйлердің  айқындығымен,  сҧлулығымен  және  ҥйлесімділігімен  теңдесе  алмайды. 

Қала тҧрғындарының дәулеттілігі ӛсті, яғни қала да байи тҥсті. 1895 жылы Қостанайда бар болғаны 38 

тас (яғни кірпіш ҥйлер), ал 1910 жылға қарай олардың саны 900 болды. Қаланың ескі орталығы ортақ 

ансамбль ретінде кӛрінді, әрбір ғимарат бірегей болып қала берді. Қала тҧрғындары ӛз қаласын жақсы 

кӛрді, ӛз болашағына сенді және ғасырларға қҧрылыс тҧрғызды… 

          

Қостанай  қаласы  1879  жылы  қҧрылды.20  ғасырдың  басында  қала  Азия  мен Ресейді  байла-

ныстыратын жолдың маңызды бӛлімінің бірі болатын, ірі сауда орталығы болған. Сол кезде Қостанай 

ҥлкен жәрмеңке сияқты болған, екі қабатты ағаш ҥйлер, ауа шанды, және қҧммен жабылған кӛшелер 

бопды. Бірак бҧған карамастан, швейцариялық азамат Оңтҥстік Оралдың аймағында және қазіргі Қа-

зақстанның аумағында сыра шығаратын ірі зауытты салды, сыра ол кезде ӛте сирек болатын, арнайы 

істеп  шығарылған  фирмалық  бӛтелкелерге  қҧйылатын..  1950-ші  тың  жерлерін  игерумен  байланысты 

каланың және облыстың  хақы біршама  ӛсе тҥсті.  Соғыс  уақытынан бастап  қазіргі  уақытқа дейін Қос-

танай облысының  аумағында  дәнді  дақылдардың  орасан  зор астығы  жиналуда.  Қаланың  шығыс  кіру 

жағында,  Тобыл  ӛзенінің  жағынан бес  метрлі  сандармен  жазу  орнатылған,  мынаған  ҧқсас «385 мың 

тонна астық», тонна саны әр апта сайын жаңартылып тҧрған. 

            

1868 ж. — Торғай облысы қҧрылды, оған 4  уезд кірді — Илецк, Иргиз, Торгай және Николаевск 

(кейін — Кустанай). 

          

21  қыркҥйек  1868 ж -  «Орал,  Торгай,  Ақмола  және  Семей  облыстарында  баскару  туралы― 

уақытша  ережеге  Оренбург  және  Сібір  ведомстволардың    ―Қазақтармен   басқаруды   жаңадан  қҧру 

туралы» жарлық шығарылды. 

         

1869  ж. — Тобылда  қаланы  салу  туралы  мәселе  кӛтерілді,  бірақ  ол он жыл ӛткенсоң  ғана 

толығымен шешілді. 

         

1870 ж. жазы — далада Урдобай - Тоғай елді мекенніңуез қаласынсалу ҥшін жер таңдап алынды. 

Сол кезде келешек қаланы Ново - Николаевск деп атау жорамалданды. 

         

1879  ж.  -  патша  ҥкіметі «Жаңа  Урдобай  қ.  қҧру  туралы» генерал-губернатор  Н.  А.  Крыжановс-

кийдің ҧсынысын мақҧлдады. 

         

1879 ж. жазы — облыстың әскери губернаторы генерал А. П. Константитонович  Урдобай-Тоғай 

елді мекенін қарап шықты.Ол оны  «гигиеналық жақтан ыңғайсыз» деп санады да қаланың қҧрылысы 

ҥшін басқа жерді — Тобыл ӛзенінің жағасында  9 шақырымдай  жерде Кустанай елді мекенін тандады. 

Таңдау ӛлкенің басты бастығымен мақҧлданды. 

         

1879  ж. —  қаланың  негізін  салу  туралы  шешім  қабылданды. 1879ж.  жазында  белгіленген  қҧ-

рылыс  жеріне  Оренбургтен  1000  астам  қоныс  аударған  кісілердің  бірінші  тобы  келді.  Келгендер 

жүктеу/скачать 10,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: