Ерғалиев Қуаныш Советұлы Асанбаева Елдана Бақытқызы газет тақырыпаттарының прагматикалық Қызметі

59 
жоғарыдағы ағаларындай еліне шын жанашыр азамат болып 
қалыптасты. Мәскеудегі оқуын бітіріп келісімен Алматыдағы жабық 
әскери зауытқа өз мамандығы бойынша инженер болып орналасты. 
Жас маман ретінде ерекше қамқорлыққа бөленіп, екі бөлмелі үй алды. 
Тоқтасын аға мен Қапуза тәтенің сол шағын пәтеріне Қастектен 
бармаған адам кемде-кем шығар. Қашан көрсең сол үйдің төрінде 
ауылдағы ағайын-көрші терлеп-тепшіп шай ішіп отыратын. Ауылға 
«Ақ келін» атанған Қапуза тәтеміздің пейілінің кеңдігі сонша, ара-
арасында жұмысына жүгіріп барып кеп, ерінбей-жалықпай сол 
кісілерге қазан көтеріп, тыным таппайтын. 
«Ағаның үйі – ақ жайлау» деген ғой, әрі Күләй апамыз осында 
отырған соң біз сияқты студенттер де сол үйді жағалаймыз. Орта 
құрсақ болып жүргендіктен, осы үйге анда-санда бір соғып, тыңқиып 
тойып қайтамыз. Онымен қоймай, неше түрлі жиын-тойымызды да 
осы кісілердің үйінде өткіземіз. Неткен кеңдік, неткен қаймағы 
бұзылмаған қазақы мінез десеңізші. Қазір ондай тар үй түгіл, 
біреудің кең сарайдай көк ордасына басыңызды да сұға алмайсыз. 
Сол қарапайым халықтың алғысын алғандығынан шығар, Тоқтасын 
аға мен Қапуза тәте жаман болған жоқ. Өндірістен кейін, ізденіп 
жүріп, ғылыми жұмысқа ауысты. Қазақтың Қ.Сәтбаев атындағы 
техникалық 
университетінде 
ұстаздық 
етті. 
Кандидаттық, 
докторлық диссертациясын қорғады. Бір айта кететін жайт, 
Тоқтасын 2008 жылға дейін Қазақстанда мәшине жасау саласынан 
докторлық қорғаған жалғыз ғалым еді. Қазақтың инженерлік 
ғылымында ойып тұрып өз орнын анықтаған ол мәшине жасау 
саласының елімізде кенже қалғанын ескере отырып, шәкірт 
тәрбиелеуді де ұмытпады. Иә, оның жетекшілігімен 3 адам ғылым 
докторы, 11 адам техника ғылымдарының кандидаты атағын алды. 
Бұл арада Тоқаңның жүзге жуық ғылыми еңбектердің, жинақтардың 
авторы екендігін айта кетсек дейміз. Алайда ол еңбектерінің бәрінің 
атын атап, түсін түстеуге газет мүмкіндігі көтермейтінін ескере 
отырып, бірер еңбегіне ғана тоқталатын болсақ, оның қазақ тілінде 
мәшине жасау технологиясы туралы оқулық жазған алғашқы ғалым 
екендігі де біраз жайтты айтып тұрған жоқ па. Сондай-ақ 2000 
жылы «Рауан» баспасынан шыққан мәшине жасау технологиясы 
жөніндегі алғашқы сөздіктің авторы да осы біздің Тоқаң. 
Тоқаң өнегелі отбасының бас иесі. Ұл-қыз өсірген әке. Немере 
сүйіп отырған ата. Солардың бәрі Тоқтасын ағаның қамқорлығына, 
жылуына бөленіп, бақытты тұрмыс кешіп жатыр десем, туған 
әкесінің орнын жоқтатпай, қамқор бола білген Нүсіпқұл ағасынан 
қалған ұл-қыздарына да ол әке орнына әке бола білді. Бәрінің жоғары 

60 
білім алуына жәрдемдесті. Артынан ерген Тоқтамысты техника 
ғылымдарының докторы дәрежесіне жеткізді. Аға алдындағы парызын 
адал орындады. Ауылдың оқимын деген бар баласына да көмек қолын 
созудан жалыққан емес. Жанам деген жүрекке шоқ тастаған 
ғалымды шәкірттері де ерекше жақсы көреді. Тоқаңның әріптестері 
де оның білім-білігін, адамдық қасиетін жоғары бағалайтынын көз 
көріп жүр. Өз басым осындай қадір-қасиетке ие азаматты ең 
бақытты адам деп санаймын. Иә, Тоқтасын аға шын мәнінде 
бақытты адам». 
Осылайша, оқырман автордың бұл публицистикалық шығармада 
Суықтөбе тауының етегіндегі Қастек атты ауылдан шыққан техника 
ғылымдарының докторы Тоқтасын Меңдебаевтың өмір жолынан сыр 
шертетіндігіне көз жеткізеді. Ең қызығы, мақала мәтінінде оның 
тақырыпатындағы қолданыс бірде-бір рет кездеспейді және негізгі 
идеясы да одан әлдеқайда алшақ. Осындайда оқырман тақырыпатты 
оқығаннан кейінгі бастапқы болжамы мен үміті оны оқығаннан кейін 
алған ақпаратымен сәйкес келмесе, біріншіден, оның санасында 
түсініспеушілік туындайды: «неліктен автор мақалаға осындай атау 
берді, менің күткенім басқа еді» деген сынды ойлардың етегінде құр 
мақаладан ғана емес, бүкіл басылымнан көңілі қалуы мүмкін. 
Орыс тілді басылымдарға келер болсақ, мұнда мақала атауы оның 
мазмұнымен сәйкес келмей жататын кездер қазақ публицистикасына 
қарағанда жиірек кездеседі. Оның басты себебі – жоғарыда аталғандай, 
тілшілердің оқырманға әсер етушілік қызметке көбірек екпін түсіруі. 
Мысалы: «
Избавиться от ржавчины
» (КП. – 08.12. 2012). Мұндай 
тақырыпатқа кезіккен реципиент, сөз жоқ, мақалада шынымен де 
күнделікті тұрмыста бірқатар қиындықтар тудыратын тоттан 
құтылудың амалдары жазылған ба деп ойлайды. Ал шын мәнінде бұл 
мақалада жемқорлықпен күресу мақсатымен елде әзірленген жаңа 
жүйе талқыға салынған, ал «даудың басы» – параны автор тотқа балап, 
метафоралау әдісін бейнелі қолданған. Демек, оқырманның болжамы 
тағы да ақталмады. Егер тақырыпатта автор «тот» сөзін тырнақшаға 
алып, оны ауыспалы мағынада қолданғанын көрсете білсе, оқырман ол 
сөздің астында басқа мән жатқандығын түсініп, осындай қателік орын 
алмас еді. 
Сол сияқты «
Наши дети – папуасы?!
» (ЭК. – 07.12.2006) 
мақаласы. Автор шығармасына осындай атау беру арқылы оқырман 
назарын аударып, оның қызығушылығын ояту негізінде мақала 
мәтінін оқуға итермелегісі келгені анық. Алайда осы жағдайға 
оқырман көзімен қарайтын болсақ, мақала атауын оқығаннан кейін 
оның санасында түсінбеушілік туатыны айтпаса да анық жайт, содан 

61 
кейін ол ойша өз болжамын келтіруге тырысады: «бәлкім қандай да 
бір психологиялық не басқа да зерттеулер Қазақстанның балалары 
Папуа Жаңа Гвинеяның балаларына ұқсас шығар» деген сынды 
ойларға келіп, мақала мәтініне жүгінсе, ондағы жазба мынадай: 
«(Лид): Конечно, выбор оптимальной модели 12-летнего 

жүктеу/скачать 1,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: