Дәріс № 12 Тақырыбы: сүтқоректілердің аңшылық-кәсіптік түрлері

1. 
   Асыл терісті және тұяқты аңдарының қор жағдайы.
   
2. 
   Негізгі түрлері
   
3. 
   Сүтқоректілер фаунасын толықтыру
   
4. 
   Сүтқоректілерді жерсіндіру.
   

Солтүстік Қазақстанның орманжазық аудандарына жылына 310-340 мм атмосфералық жауын-шашын түседі, яғни Орыс жазығына қарағанда 1,5-2 есе кем. 10^оС жоғары температуралардың сомасы 1200^о.

Солтүстік-қазақстан орманжазығының жануарлар әлемінде Батыс Сібірге тән жануарлар мен құстардың комплексі берілген. Түрлік қатынаста орман фаунасы басым. Ұсақ сүтқоректілер көп: кәдімгі және майда бурозубка, қызыл тоқалтіс, орман тышқаны. Соңғылары егістік жерлерде де тіршілік етеді. қоян, кәдімгі түлкі, горностай көп.

Құстардың арасында жыртқыш тышқан аулаушыларды атап өту керек: бөктергі, құлақты үкі, жазық құладыны. Ормандарда сонымен қатар бұлдырық, ақ құр, бөдене, орман кептері.

Жазық қаратопырақ аймағы негізінен Солтүстік Қазақстанға тура келеді. Ондай жерлер – Қостанай жазығында, Көкшетау бөктерлерінде, Атбасар жазығында және прииртышье солтүстік жартысы. Батыс Қазақстанға қаратопырақты аймақ Жалпы Сырт (Орал қаласынан солтүстікке) етегімен және Подуральск платосының (Ақтөбе қаласының солтүстігі) қиыр солтүстігінен кіреді. Жалпы алғанда зона шамамен 24 млн га алып жатыр, республиканың 9 % құрайды.

Атмосфералық шауын-шашын сомасы шөлде 250 мм –ден 300-1320мм, ал вегетация мезгіліндегі температуралары сомасы (10^о жоғары температурамен). Ауылшаруашылығының егістік алқабы Қазақстан үшін доғарғы көрсеткішті көрсетеді - 62%. Шөлде негізінен тышқан, пеструшка, қасқыр, түлкі, борсық тіршілік етеді. сайгак жиі кездеседі. Шөл құстарынан дрофа, тырна, торғайдың алуан түрі кездеседі.

Жазықтың жжануарлар әлемі жаппай тың жерді игеру салдарынан азайып қалды. Суыр азайып қалды. Бұрындары көптеп кездесетін сайгак-антилопа біртіндеп оңтүстікке, жартылай шөл және шөлге қарай көшті. Ұсақ жерқазғыш тышқандар өте көп: суырлар, полевка, пеструшка, аламандар.

Осыған байланысты жануарлар елеулі азайып қалды. Жазық өкілдері – дуадақ, безгелдек толықтай жойылып кетті, суыр сиреді.сүтқоректілердің арасында анағұрлым көп кездесетіні жерқазғыштар, олар жазықта да, ауыл шаруашылығы жерлерінде де тіршілік етеді. олардың арасында зиянкес-кеміргіштер аз емес: ірі суыр, кәдімгі дала тышқаны, Эверсманн аламаны. Оларды жыртқыш құстар аулайды: жазық жіне дала құладыны, бөктергі, қырғи. Көкшетау төбелеріндегі қарағайлы ормандар мен Қостанай жазықтарындағы құмдар фаунасы байырақ. Ормандарда бұғы, елік, қоян, ақкіс, түлкі, көптеген тышқан тектестер кездеседі. Құстардан ала дуадақ, құлақты құр, құзғын, сауысқан, құр, т.б. әрдайым кездеседі. Құрғақ шөл фаунасы салыстырмалы жұтаң. Тың жерлердің кей жерлерінде суыр сақталған. Күзелген түлкі – қарсақ кездеседі. Зиянкес-кеміргіштерді жоятын пайдалы жыртқыш құстар – көксары, дала бүркіті, құладын. Бозторғайлар өте көп. Қазақстан жазығының өзенді жерлерінің жануарлар әлемі бай және алуан түрлі. Оларда суда жүзгіштер ұя салады: лысуха, сұр қаз, үйректер. Кәсібтік сүтқоректілерден өзенде су егеуқұйрығы, кей жерлерде жерсіндірілген ондатр.

Дәріс № 13