Этнопсихология Дәріс тақырыбы 6: Қазақстандағы этнопсихологиялық идеялардың қалыптасуы мен дамуы

1.«Гильгамеш жөнінде аңыз-әңгіме», «Авеста» этнопсихологиялық білімдердің алғашқы ескерткіштері.

2.Әбу-Насыр әл-Фарабидің этнопсихологиялық ерекшеліктері туралы.

3.М. Қашқари, М.Х. Дулати, Қ. Жалайырдың этнопсихологиялық көзқарастары.

4.Ш. Уәлихановтың қазақ этнопсихологиясы дамуына қосқан үлесі.

5.Егеменді, тәуелсіз Қазақстан Республикасындағы қазіргі заманғы этнопсихология ғылымының негізгі мәселелері.

Ғылыми тәлім-тәрбие бойынша жастарды белгілі бір халықтық дәстүрінде оқыту мен тәрбиелеу – қаллыпты мінез-құлық ережелерін сөз, насихат жүзінде ғана сіңірмей,олардың бүкіл өмір салтының процесіне үзілмес арқау ету арқылы жүзеге асырылатыны мәлім. Осыдан келіп тәлімгер тек оқытумен ғана шектелмей,тәрбиеленуші бойына этностың қалыпты мінез-құлық ережелерімен асыл қазыналарын, сол ұлтқа тән морльдық қасиеттерін қалыптастыру қажеттілігі туындайды.

Біз мектепте де, үйде де шәкірттерге этнос тағдырын өз тағдырындай қабылдауды, тұрмыстағы және қоғамдағы этносқа ортақ өмір заңын әр бір мәдениетті адамның өз тәжірибесі ретінде түсінетіндей етіп керек. Мұндай қасиетті бойына дарытпаған, өз этносына тән психологиялық ерекшеліктерді, мінез-құлық ережелерін сақтай алмайтын тұлғаны кемелденген, өзінше дербестікке жеткен азамат деуге, жалпы толыққанды адам санатына қосуға болмайды.

Этнопсихологиялық фактор әртүрлі әлеуметтік құбылыстарға да ықпал жасап отырады. Мәселен, экологиялық катаклизм зобалаңдары салдарынан Қазақстан – түрлі ауруларға ұшыраған балалар үшін жасалған материялдық базасы тіпті,ана тіліндегі емдеу,оқу-нұсқау құралдарын әзірлейтін бірде-бір медициналық – педагогикалық лабараториясы жоқ Одақтағы жалғыз распубликаға болып отыр.

Негізгі көрсеткіштері жөнінен қазақ мектептері қазірде Одақ бойынша соңғы орында тұр. Қазірде саны мың жарымға жеткен аралас деп аталатын мектептепрдің де келешегі күңгірт.

Оқыту мен тәрбиелеу бір парақтың екі беті тәрізді ажырамас қосарлы процесс ретінде кеңестік тәләм-тәрбиеде дәлелденгені мәлім.Бюрократия қасарыса қорғап отырған мектептердің бірде-бірінде білім берудің психологиялық-педагогикалық принципінің үш тірегі-оқыту, тәрбие және дамыту тұтас сақталмай отыр. Аралас мектептерде балалар ана тілінде оқып,білім алғанымен, бүкіл тәрбие жұмысы мен жеке басты дамыту мәселесі тығырыққа тіреліп тұр. Өйткені, бұларда тәрбие жұмыстары шәкірттердің ана тілінде жүрмейді. Ұлттық өзіндік сана,азаматтық сенім мен тұлғаның қалыптасуындағы аса маңызды халықтық озық тәрбие дәстүрі еленбей, оқушылардың бір бөлігінің этнопсихологиялық атрибуты ескерусіз қалдырылады.

Топаралық қатынастардың тұлғааралық қатынастарға ықпал ету деңгейі онда қосылған адамдардың өздерін және басқаларды, ең алдымен, қандай да бір топ мүшелері ретінде қаншалықты қабылдайтындарына байланысты. Осылайша, этникалық аз мөлшерлі топ мүшелері оларға деген айналысындағылардың көзқарасы олардың даралық сипаттарының емес, топтық мүшелігінің қабылдануына негізделген деп жиі санайды және көп жағдайда онысы дұрыс. Мысалы, 1995 жылы сауалнама жүргізілген Петерден антипатияның дәл ұлттық мотивті бойынша кезіккенін баса айтты.

Максимальды деңгейде топаралық қатынастар тұлғааралық қатынастарда, егер топтар дау-дамайлы жағдайда болғанда көрінеді. Совет уақытында Прибалтикада болған үлкен жастағы адамдар кейде дүкен сатушылары немесе көшеде өтіп бара жатқан адамдар оларға бағытталған орысша сұрақтарда «түсінбегендерін» есіне түсіре алады. Бірақ Ресейден келуші көпұлтты қалада өскен және совет мектебін бітірген сатушы орыс тілін білмеуі мүмкін емес екенін түсінген. Оны қолданудан бас тарту күрделі топаралық қатынастарды көрсеткен және мемлекет тәуелсіздігін қалпына келтіруге ұмтылған эстон, латыш немесе метвалықтардың азаматтық бағынбаушылығының көрінісі ретінде қарастырыла алатын. Топаралық және тұлғааралық қатынастарды бөлудегі бірауыздылықтың болмауы кездейсоқтық емес. Көптеген психологтардың топаралық қатынастарды топтар арасындағы шыншыл қатынастар ретінде емес, зерттеу пәнін «жоғалтып алу» қорқынышына топтардың мүшелерінің арасындағы қатынас ретінде қарастыратындары әбден мүмкін. Шынында да, топаралық қатынастар, әсіресе этникалық және басқа да үлкен әлеуметтік топтар арасындағы қатынастар. Қоғамда жүретін саяси, экономикалық, мәдени процесстермен детерминацияланған және сондықтан да ең алдымен әлеуметтік психологияның емес, басқа ғылымдар - әлеуметтану, саясаттану және сол сияқтылардың зерттеу пәнін құрайды.

1. Сана адамға ғана дарыған қасиет ретінде

2. Сананың болмыстың категориялық-құндылықты бейнесі

3. Сана үдерістік тұрғыдан

4. Жеке адам санасы және оның құрылымдары

Ұсынылатын әдебиеттері:

1. Налчаджян А.А. Этнопсихология. – СПб.: Питер, 2004. – 381 с.

2. Платонов Ю.П. Основы этнической психологии. – СПб.: Речь, 2003. – 452 с.

3. Популярная этнопсихология. – Мн.: Харвест, 2004. – 384 с.

4. Современная этнопсихология. Хрестоматия. – Мн.: Харвест, 2003. - 368 с.

Дәріс тақырыбы 7: Қазіргі заманғы этносаралық қатынастардың психологиясы
Дәрістің мақсаты: Қазіргі заманғы этносаралық қатынастардың психологиясының жалпы құрылымы жайлы түсінік қалыптастыру
Қарастырылатын сұрақтар:

1.Этносаралық қатынастардың психологиялық детерминанты.

2.Тұлғааралық, топаралық және этносаралық қатынастар.

3.Этносаралық қатынастардың даму типтері мен кезеңдері.

4.Топаралық қатынастар және топаралық қабылдаудың механизмдері этнопсихологиялық мәселелер ретінде.

5.Әр түрлі этностық қауымдастықтардағы этносаралық қабылдау қауымдастықтардағы этносаралық қабылдау ерекшеліктері.

1. 
   Топаралық қатынастарды топтар арасындағы қатынастар деген анықтамаға сүйене, біз тұлғааралық қабылдаудан ерекшелейтін сипатқа ие топтық құралуы ретінде топтардың жеке мүшелерін емес, топтардың өзара қабылдауы ретінде топаралық қабылдауы да қарастырамыз. Және үшіншіден, мазмұндылық сипатын – когнитивті және эмоционалды компоненттердің тығыз байланысын, тұлғааралық қабылдаудағыдан қарағанда үлкен бағалаушылық. Осылайша, талдауына біз әлі оралатын этникалық стереотиптер топтар туралы келісімді, унификациялы, тұрақты және эмоционалды түсініктермен бейнеленген болып табылады.
   

• 
  геноцид, қарсы тұратын топ құруы;
  
• 
  ассимиляция, бірте-бірте ерікті немесе­ әдеттердің, нанымдардың, доминант нормаларына ­ топ толық еруге дейін қабыл алуы;
  
• 
  сегрегация, топтардың жеке-жеке дамуына бағыт;
  
• 
  интеграция, сақтау өз мәдениет топтарымен ­ жаңа мәнді негізде бірыңғай бірлестікке біріктіру жанында ұқсастықтар сырқыра .
  

Берри. Дж. ұқсас концепциялы схемаға ұсыныс жасады, жеке адамдар және топтар стратегияларды таңдай болады, ол оған аккультурация стратегияларымен ат қойды :

• 
  интеграция, қашан әрбір бірлесіп әрекет қылған топтардан және олардың өкілдер өз мәдениетін сақтайды, бірақ аралық өзінің контактілерін қондырады;
  
• 
  ассимиляция, қашан топ және оның мүшелер өз мәдениетін жоғалтады, бірақ басқа мәдениет контактілеріне сүйенеді;
  
• 
  сепаратизм, қашан топ және оның мүшелер, өз мәдениет сақтайды, басқа контактілерден бас тартады;
  
• 
  маргинализация, қашан топ және оның мүшелер өз мәдениетін жоғалтады, бірақ басқа мәдениет контактілерді қондырмайды.
  

Ұлттық әдет-ғұрып – белгілі бір ұлт ортасында болатын және олардың мүшелеріне үйреншікті тарихи қалыптасқан жүріс-тұрыс әдісі.

Ұлттық мінез-құлық - өмір сүрудің нақты жағдай барысында және адамдардың жүріс-тұрысын, өмір сүру типін, олардың еңбекке, басқа халықтарға, өз мәдениетіне қарым-қатынасын белгілейтін тарихи қалыптасқан мінезінің этносқа тән психологиялық қасиеттерін анықтайтын жиынтықтары.

Салт-дәстүрлер халықтың тұрмыс тіршілігімен, өмірге деген көзқарасымен байланысты туып дамитын болғандықтан, оның дінмен байланысын да сөз етуге тура келеді.

Халықтық ырымдарда шаман, ислам дінімен байланысты наным-сенімдер көптеп кездеседі. Мысалы, малға топалан, ауру-індет келгенде немесе қуаңшылық, аптап ыстық болғанда, құдайға жалбарынып мал сойып, ақсарбас айту, тасаттық беру, құдайдан жаңбыр тілеу немесе бала көрмеген ата-аналардың әулиелер басына түнеп, мал сойып, ақтық байлауы т.б. діни нанымдар-сенімдермен байланысты туған ырымдар.

Дінмен байланысты туған ырымдардың адамды имандылыққа, тазалыққа тәрбиелеуде прогрессивтік мәнінің болғанын, оның халықтың табиғат-жаратылыс жөніндегі түсінігі төмен, өзін қоршаған ортаға эмпристік көзқарасы басым кезіндегі түсінік, наным, сенімінің елесі екенін жасыруға болмайды.

Жалпы, дін мен ғылымның ұзақ уақыт қатар жасасып келе жатқанын, адамды тәрбиелеуде екеуінің де белгілі рөл атқаратынын, бірақ қоғам, табиғат-жаратылыс заңдылықтарын түсіндіруде ғылым мен діннің арасында үлкен алшақтық барын ажырата білу керек. Этнопедагогика ұлттық салт-дәстүрлердің тәлімдік мән-мағынасын зерттейтін ғылым саласы болса, ал этнопсихология халқымыздың сан ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүрлері сен салттарындағы ұлттық сана-сезімін, өмірге деген көзқарасын, өзіндік ойлау ерекшеліктерін зерттейтін ғылым.
Бақылауға арналған сұрақтар:

1. Психикалық үдерістер дегеніміз

2. Психикалық қалыптар мен қасиеттерге сипаттама

3. Жануарлар мен адамдардың психикалық әрекетінің материалдық негізі

4. Мидың бірнеше бөліктеріне сипаттама

Ұсынылатын әдебиеттері:

1. 
   Аймаганбетова О.Х. Основы этнопсихологии. – Алматы: Литера, 2003. – 180 с.
   
2. 
   Кукушкин В.С., Столяренко Л.Д. Этнопедагогика и этнопсихология. – Ростов/н Д.: Феникс, 2000. – 448с.
   
3. 
   Современная этнопсихология. Хрестоматия. – Мн.: Харвест, 2003. - 368 с.
   

1.Этностық сәйкестілік ұғымы.

2.Этностық сәйкестіліктің құрылу кезеңдері.

3.Этностық сәйкестіліктің когнитивтік және аффективтік компоненттері. 4.Этностық сәйкестіліктің дамуы мен трансформациясы.

5.Этностық сәйкестілік көрінуінің деңгелері.

6.Моноэтностық сәйкестілік, этностық гиперсәйкестілік, бөтен этностық топпен моноэтностық сәйкестілік, биоэтностық сәйкестілік, космополиттік сәйкестілік.

7.Этномәдени маргиналдылық және этномәдени екіжақтылық ұғымдары. 8.Этностық сәйкестілікті ұстану стратегиясы.

9.Қарым-қатынастың этнопсихологиялық аспектілері

10.Қарым-қатынас – этнопсихологиялық феномен ретінде.
Дифференцияция - идентификация бірлікті процесі әлеуметтік ұқсастықтың қалыптасуына әкеледі. А.Тэшфелдің анықтамасы бойынша, әлеуметтік ұқсастық – бұл индивидтің Мен - концепциясының, әлеуметтік топтағы мүшелікке берілетін құнды және эмоционалды мән-мағынасымен бірге өзінің сол мүшелігін түсінуінен туындайтын бөлігі (Tajfel, 1984, 255 б.).

Қоса кетсек, ең жалпы мағынада әлеуметтік ұқсастық өз тобын басқа әлеуметтік қоғамдастықтармен салыстыру процесінің нәтижесі болып табылады.

Этностық ұқсастық – тұлғаның әлеуметтік ұқсастығының құрамдас бөлігі, белгілі бір этностық қоғамдастыққа өзінің тәуелділігін түсінуге жататын психологиялық категория. Мұнымен қоса, біріншіден, бірқатар объективті қасиеттерге (ата-ананың этностық қатысын, туған жеріне, тіліне, мәдениетіне) этностық қатысын анықтауға жататын әлеуметтік категорияның этностылық пен этностық ұқсастық түсініктерін көбейту қажет және шын өмірде этностық ұқсастық ресми этностылықпен әрқашан да келісе бермейтінін есте сақтау қажет. Екіншіден, ескеретін жайт, этностық ұқсастылық өзіндік аталудан көрінетін декларацияланатын ұқсастықпен келіспеуі мүмкін және келмейді де.

Этностық ұқсастық – бұл, ең алдымен, өзін этностық өкілі ретінде түсінудің танымдық-эмоционалдық прцесс нәтижесі, өзін онымен шынайыландырудың белгілі бір деңгейі және басқа этностардан бөліну. Берілген түсінік мәні бір этностық қауымдастықпен өзін шынайыландыру мен басқаларынан бөлінуді уайымдау ретінде этностық ұқсастықты қарастырған Г.Г. Шпет (1996) ұсынған терминді жақсы ашады деген пікір ұсынылады.

Этностық ұқсастықты әлеуметтік ұқсастықтың құрамдас бөлігі деп санай отырып, жаңа заман зерттеушілері дәл сол уақытта тек оған ғана тән ерекшеліктерді бөліп көрсетуге мүмкіндік жасауда. Осылайша, американдық этнолог Ж.Девос этностық ұқсастылықты мәдени дәстүрге айналған және осы кезге немесе болашаққа бағытталған басқа формаларына қарағанда өткенде қалған ұқсастылық формасы ретінде қарастырған. Этностық ұқсастылықтың тағы бір ерекшелігі мифологиялылық болып табылады, өйткені «оның басты тірегі - жалпы мәдениет, құрылу, тарих туралы миф немесе идея» деген Г.У. Солдатовамен келісуге болады (Солдатова, 1998, 48 б.).

Этностық ұқсастылық құрылымында әдетте екі негізгі компонентті бөлуге болады – танымдық (өз тобының ерекшеліктері туралы түсініктер мен білімдер және этнодифференцияланатын қасиеттердің негізінде өзін оның мүшесі ретінде түсіну) және аффективті (өз тобының қасиеттерін бағалау, ондағы мүшелікке деген қатынас, бұл мүшеліктің мәні). Кейбір авторлар, біздің көзқарасысызға этностық ұқсастылық түсінігін шектен тыс кеңейте, сондай-ақ оның әрекет-қылық компонентін бөліп көрсетеді. Оны тек қана түсінудің ғана емес, сондай-ақ өзін белгілі бір топтың мүшесі ретінде көрсетудің нақты механизмі ретінде түсінеді (Дробижева және басқалары, 1996, 296 б.)..

«Мәдениеттілі естен тану» термині америкалық антрополог Обергом енгізген болатын, жаңа мәдениетке кіру жағымсыз сезімдерді қосады – достарды және статусты жоғалту, қалғандылық, мәдениет аралық таңқалушылық және жағдайсыздықтың ерекшеліктерін ұғыну, сонымен қатар әлеуметтік және жекелік ұқсастықтың құндылықтарын шатақ хабардар болады деген ойды аралап шықты. Мәдениеттілі естен тану симптомдары өте әр түрлі: ­ азық сапасы туралы алаңдау, ішерлік судың, ыдыс тазалығына, іш киімнің, басқа адамдармен үрей алды физикалық контактімен, жалпы үрейлілік, өзіне сенімділік жетіспеушілігі, ұйқысыздық , әлсіреу сезімі, алкогольмен және наркотикпен қиянат етуді, тәртіп жойылуы, дағдарыс, ­өзі-өзіне қол жұмсау. Мекендеу ел өкілдеріне бақылау түйсігін жоғалту жағдайының үстінде, өзінің сезімін басқыншылықты және агрессиялық түрде көрсету арқылы жеке адам аралық катынасты тіпті үйлесімді жағдайды да жасай алмайды. Мәдениеттілі естен тану мәселесі контекстіде қисық бейімделу процесі ретінде көрстеді. Сәйкесінше сапаршылардың қисық бейімделу процесін Триандиспен Г бес этапын белгілейді ( Triandis см ,1994).

Бірінші кезең «балды ай» аздап көтерілген көңіл-күй және үміттермен мінезделінеді. Нақты, сапаршылардың көпшілігі шекараның ар жағында оқу немесе жұмыс істеуге ұмтылады . Сонымен қатар, оларды жаңа орында күтеді: қабылдауға жауаптылар олар өздерін «үйлер сияқты» сезінумен және жеңілдіктермен қамтамасыз етеді. Бірақ мынау кезең жылдам жүреді, ал бейімделушіліктің екінші кезеңінде ­ айналадағы орта негативтік әсерді көрсетуге бастайды. Кез келген жаңа мәдениетке келген адам оған психологиялық фактор әсер етеді: жергілікті тұрғындармен өзара түсінбеушілік.

Үшінші кезеңде мәдениеттілі естен тану симптомдары сын нүктелерге жете алады, ауруларда және толық әлсіздік сезімінде көрінеді. Қолынан келген ­ сапаршылар жаңа ортада бейімделе алмайды «одан шығады» – тиісті мезгілден үйге ертерек қайтып кетеді. Бірақ едәуір жиірек сапаршылар әлеуметтік қамау сүйеуін алады және мәдениет өгеттерін жеңеді, яғни тілді оқиды, жергілікті мәдениетпен танысады.

Төртінші кезеңде дағдарыс оптимизммен, сенімділік түйсігі баяу алмасады және қоғам өміріне лайықталып және интеграцияланып адам көбірек өзін-өзі қанағаттанарлық сезеді .

Бесінші кезең – Берри терминологиясымен, орта талаптарына сәйкес жеке адамның тұрақты өзгеруі сипатталады. Сонымен, бейнелі бейімделу бес кезеңі U тәріздес болып қалыптасады­: жақсы, одан нашар жаман, жақсырақ, жақсы.
Бақылауға арналған сұрақтар:

1. Салыстырмалы психология тарихы

2. Эволюциялық психика мен адам санасының пайда болу туралы теориялар

3. Салыстырмалы психологияның міндеттері

1. Налчаджян А.А. Этнопсихология. – СПб.: Питер, 2004. – 381 с.

2. Платонов Ю.П. Основы этнической психологии. – СПб.: Речь, 2003. – 452 с.

3. Популярная этнопсихология. – Мн.: Харвест, 2004. – 384 с.

4. Современная этнопсихология. Хрестоматия. – Мн.: Харвест, 2003. - 368 с.

Дәріс тақырыбы 9: Қазіргі заманғы этнопсихология құрылымындағы этностық таптаурындар
Дәрістің мақсаты: Қазіргі заманғы этнопсихология құрылымындағы этностық таптаурындар туралы түсінік қалыптастыру
Қарастырылатын сұрақтар:

1.Қазіргі заманғы этнопсихологиядағы этностық таптаурындар мәселесі.

2.Этностық таптаурындардың функциялық және этнопсихологиялық табиғаты.

3.Этностық таптаурынның әлеуметтік және психологиялық функциялары.

4.Этностық таптаурынның негізгі қасиеттері мен «шынайылық» және «шынайы еместік» мәселесі.

5.Айналық бейне феномені.

6.Автотаптаурындар және этнопсихологиялық қорғаныстар.

7. Этносаралық конфликттердің психологиясы Этносаралық шиеленіс психологиясы (Г.У. Солдатова).

• 
  Саяси конфликтілер, бұнда күрделі билік, басымдық, әсер ету, авторитет;
  
• 
  Әлеуметтік-экономикалық (тар мағынадағы әлеуметтік) – «еңбек пен капитал» арасында, мысалы кәсіподақтар мен жұмыс берушілер арасында;
  
• 
  Этникалық – этникалық қоғамдастықтардың мүдделері мен құқықтары туралы.
  

Әлеуметтанушылар, саясаттанушылар мен этнологтар конфликтіні басқа феномендерден бөліп шығуға ұмтылып, оны көп жағдайда сәйкес келмеген әрекеттердің соқтығысқан топ арасындағы реалды күрес ретінде ғана қарастырады. Конфликтіні бұлайша түсінсек, ол қарама-қарсылықтардың шыңына келудің шеткі нүктесі болып табылады.

Бірақ конфликт динамикасын есепке алатын психолог көзімен топ аралық қарама қарсылықтардың өзі конфликтінің бір кезеңі ғана болап табылады – оны көбінесе объективті конфликтілі жағдай деп атайды. Нақты айтқанда, Жерде барлық орындарда этникалық қоғамдастықтар расында қарама-қарсылықтар кездеседі – кең мағынада этноаралық тұрақсыздық. Өкінішке орай, онсыз бірде-бір полиэтникалық қоғам өмір сүрмейді.

Бар әлеуметтік қарама-қарсылықтар конфликтілі әрекеттер себебінің ішінде шешуші роль ойнаса да, онымен тікелей байланысты емес: конфликтілі әрекеттер қарама-қарсы жақтар өз мүдделерінің сәйкес келмегендігін түсінгенде пайда болады. Басқаша айтқанда, конфликтіні санаан өткізу және эмоциялардың пісіп-жетілу кезеңі өте маңызды. Көбінесе конфликтілер өзара әрекеттесу басталмас бұрын көп жылдар өтеді.

Егер де объективті конфликтілі жағдай санадан өткізілсе, тіпті күрделі жағдайлар конфликтінің неғұрлым шеткі кезеңі ретіндегі конфликт өзара әрекеттесуге әкеп соғуы мүмкін.

Конфликтілі өзара әрекеттесу кезінде этникалық конфликтілердің өсу немесе эскалация тенденциясы байқалады, яғни жақтар «жеңілден» «ауыр» тактикаға көшеді: зорлықсыз сипаттағы көпшілік әрекеттерден (митинг, манифестер, «азаматтық тәртіпсіздік» акциялары) қанды соғыстарға дейінгі қақтығыстарға әкеп соғады (мысалы, қырғыздар мен өзбектер арасындағы), тіпті этносаяси соғыстарға әкеледі (армяндық-азербайджандық, грузинік-абхаздық).

Әлеуметтанушы және саясаттанушы көзімен, этникалық конфликтінің бұндай анықтамасы нақты емес болып табылады. Бірақ әлеуметтік бәсекені қосқан кезде оны түсіндіру неғұрлым кешенді болып табылады, себебі тікелей қақтығыстарға әкелуі мүмкін когнитивті және мотивациялық процестерге талдау жасалынады.

Этноаралық қатынастар психологиясында үш негізгі мәселелер зерттеледі: конфликтілер қалай пайда болады, өтеді және оларды қалай реттеуге болады. Оларды әр түрлі ғылымдар зерттейтіндіктен, оның себептерін іздеумен әлеуметтанушылар да, саясаттанушылар да, психологтар да айналысады. Әлеуметтік тұрғыдан конфликтінің пайда болу себептерін түсіндіргенде қоғам мен тұрғындарың этникалық жататындығымен әлеуметтік стратегияның өзара байланысына талдау жасалынады. Саяси тұрғыдан – ең тараған трактовка интеллектуалды және саяси элиталардың этникалық сезімдерінің, этноаралық тұрақсыздық пен оның ашық конфликт деңгейіне дейінгі эскалациясында. Психологияды этникалық конфликтілердің себептері жалпы теория шегінде қарастырылады. Барлық психологиялық концепциялар топаралық конфликтілердің әлеуметтік себептерін әлеуметтік бәсеке себебіне және әрекеттер мен/немесе түсініктерде көрініс табатын дұшпандық сезімінде табады. Ағылшын тілінде соған байланысты себептердің екі түріне байланысты түрлі сөздер бар: «reason» (конфликтілі әрекеттердің не үшін болатынына байланысты) және «cause» (қастандыққа және топаралық бәсекеге әкелетін құбылыс). Топаралық конфликтілердің барлығында reasons бар және де бұл, психологтардың ойынша, белгілі бір ресурс үшін қызығушылықтар конфликтісі болып табылады, сондықтан бұны басқа ғылымдар өкілдері зерттейді.

Британдық психологтар кейбір топаралық конфликтілер объективті себептерден (топтар реалды жақсылықтар үшін күреседі) туындайды дейді.

Конфликтілер себебін іздеуден басқа топаралық қатынастар психологиясы тағы бір сұраққа жауап іздейді: конфликтілер қалайша өтеді, өту жолында конфликтілі жақтар қалай өгереді? З. Фрейд пікірінше, адами агрессиялар бағытын соғыс түріне келмейтіндей етіп өзгеруі қажет. Бұнда адам арасында иденттілік арқылы эмоционалды байлансытарды орнату жатады, оны Фрейд сезім ортақтастықтарына жету деп қарастырған.

1. Жануарларда табиғи қалыптасқан әрекеттер

2. Жануарлардың психикасының күрделі тұстары

3. Жануарға эксперименттік жұмыс жүргізу.

1. 
   Аймаганбетова О.Х. Основы этнопсихологии. – Алматы: Литера, 2003. – 180 с.
   
2. 
   Кукушкин В.С., Столяренко Л.Д. Этнопедагогика и этнопсихология. – Ростов/н Д.: Феникс, 2000. – 448с.
   
3. 
   Современная этнопсихология. Хрестоматия. – Мн.: Харвест, 2003. - 368 с.