«Эволюциялық ілім» пәні бойынша 050113-

Бірінші рейтинг бақылау

БІРІНШІ РЕЙТИНГ БАҚЫЛАУ

Жалпы ОБСӨЖ – нан 22 балл

Семинар сабақтардан – 8 балл

Екінші рейтинг бақылау

ЕКІНШІ РЕЙТИНГ БАҚЫЛАУ

Жалпы ОБСӨЖ – нан 22 балл

Семинар сабақтардан – 8 балл

ОБСӨЖ № 1.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Эволюциялық ілім пәні және оның міндеттері

2.ОБСӨЖ жоспары:

1.Эволюция ғылымы.

2.Эволюцияның зерттеу обьектілері.

3.Эволюция пәнінің мақсаты мен міндеттері.

Тірі табиғат эволюцияның ғылыми концепциясын 100 ж астам жыл бұрын ағылшын биологы Ч.Дарвин құрды . Бұл теория сол ғылымның атымен “Дарвинизм” деп аталды. Қазіргі уақытта Дарвинизм деген сөз “эволюциялық теория” немесе «эволюциялық ілім деген атауға ауыстырды.

Эволюциялық деген терминді латынша эволушн - “даму” 18 ғ ортасында биология саласына Швейцар биологы Шарль Боннэ енгізді.

Алғашқы кезде бұл термин тек қана эмбрональды даму мен ғана байланысты болды..

Эвлоюцияны материяның ерекше даму формасы деп қарастырды. Оның 3 қасиетін атауға болады.

1.Биологиялық эволюция қайта оралмайтын процесс.

2. Эволюция дегеніміз биологиялық пайдалы белгілерін

өзгерту.

4.Даму процесі дегеніміз- бір жағдайдан екінші жағдайға өту тек кана жаңа қасиетіне ғана байланысты емес сонымен қатар ежелгі организмнің ерекшеліктерімен сақтаумен сипатталады.Организмнің және түрлердің Эволюциялық қайта құрулары оның орын басушылыққа басқаша айтамыз ата-тектен болашақ организм тұқым қуалауға негізделген.

Эволюцияның жеке дамудан онтогенез айырмашылығы ол алдын ала жоспарланып қоймаған бірақ сонымен қатар бұл прогрессті бағыттағы организмнің күрделену процесі.

Адам баласының мүддесі және оның практикалық іс-әрекеттері биология ғылымының барлық салаларымен тығыз байланысты екенің Дарвинизм курсы таныстырады. Дарвинизм жұмысынан бастап биологиядан ашылдған заңдар, тірі организмдермен тікелей байланысты шаруашгылық салаларындағы практикалық жұмыстарға пайдаланып келеді.Қазіргі кезде өте күрделі үнемді аппаратуралардың конструкциясын жасау үшін биолошгиялық структуралар мен ондағы болып жатқан процестерге инженерллер көңіл бөле бастады.Осыған байланысты ерекше–ғылым бионика шықты.Сөйтіп қазіргі биология техникада қолданыла бастады.Осы тұрғыдан қарағанда организмдердің эволюциялық процесте пайда болатын бейімділік қасиеттерін зерттеудің ерекше практикалық мәні бар.

1.Эволюция ғылымы.

2.Эволюцияның зерттеу обьектілері.

3.Эволюция пәнінің мақсаты мен міндеттері.

2.Жаратылыстанудағы метафизикалық дәуір.

3.Трансформизм мен креоционизм.
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

Тірі табиғаттың дамуы , басқаша айтқанда эвалюция туралы түсініктер 2 кезеңге бөлінеді.

1 Дарвинге дейінгі

2 Дарвинен кейінгі

болып бөлінеді. Тірі организмнің тархи дамуы туралы ғылым бірден пайда болған жоқ. Ол өте күрделі жәнеи ұзақ эвалюциялық идеаларынан ғылыми теория іліміне дейін ұзақ жол өтті.

Эвалюциялық ойлардың тарихи бастамасы көне заманнан басталады. Алғашқы философиялық мектептер кіші Азия , жағалауларындағы ірі қалалар эфестте немесе милетте ашылды.

Гераклит эфест ойшылы (530 – 470 ж б.э.д) оның ойынша ; табиғатта барлық нәрсе ақпалы , барлығы өзгереді. Нәтижесінде космостың алғашқы элементтері от, су , ауа жерінің өзара өзгерісін және материаларының дамуының басы мен аяғы жоқ екенін көрсетті.

Ион – философиялық мектебінің ірі өкілдері : Фалес, Анаксимандр, Анаксимен - әлемінің шығу тегін , табиғаттың өзімен байланысады.

Фалес бойынша барлығы табиғи дамуының нәтижесінде судан пайда болады деп есептеді.

Анаксимандр тіршілік судан және жерден жылуының әсерінен пайда болады деп санады.

Анаксимен: “негізгі элемент ауа , ол сиректенеді және тығыздалады ,ал сол процестердің әсерінен заттардың әртүрлілігін түсіндірді. Ол “Адам және жануарлар жер клегейінен пайда болды” деп есептеді.

Механикалық матерализмнің өкілдері ( 460 – 370 ж. б. э. д ) философтар : Демокрит немесе Эмпедокл.

Демокрит бойынша әлемнің барлығы көптеген бөлінбейтін атомнан тұрады.

Ежелгі Грецияның философы Эмпедокл ( 490 – 430 ж. б.э.д) алғаш рет тіршіліктің пайда болу механизмін түсіндірмекші болды. Гераклиттің алғашқы элементтері туралы ойын дамыта отырып ол алдынан организмнің әртүрлі бөліктері элементтері райда болды. Олардың комбинациялары біртұтас организмді құрастырады деп санады.

Биологиянын ғылым ретін пайда болуы Грецияның ұлы ойшылы Аристотельмен байланысты. ( 384 - 322 ж. б.э.д) ол өзінің еңбектерінде жануардың жіктеу принциптерін , әртүрлі жануардың құрылымын салыстырады және ежелгі эмбриологияның негізін салды. “ Жануарлар тарихы “ атты еңбектерінде Аристотель организмнің жіктелуін салыстырмалы марфологиялық және физиологиялық зерттеуінің негізделе құрды. Жануарларды ол екі үлкен топқа: 1. Қаны бар

2. Қансыз жануалар деп ( омыртқалы және омыртқасыз ) бөлді, ары қарай бұл топтар одан майда таксондарға бөлінді. Ең бірінші рет “Туыс “ және “Түр” деген түсініктерді енгізді.

1.Тірі табиғаттың даму жайлы алғашқы идеялар қай елдің матералистеріне қарасты.

А.Қытай,Үндістан,Египет.

В.Қытай, Кайр, Англия.

С. Кайр Егмпет Англия

Д Месопатания Египет Кайр

2.Эволюция полеонтологиясының негізін салушы ғалым?

АДаврин

СКоваловский

Д К. Линей

3.Арестотельдің пікірінше тіріге неше белгі тән?

А5

В 4

Д 2

А) Аоистотель

Б) Ламарк

С) Дарвин

Д) Демокрит

Е) Анаксимандыр.

5.Эволюция деген терминді енгізген ғалым.

А) Чарл Бенне

Б) Лам арк

С) Демокрит

Д) Дарвин

Е) Аристотель

6.Индукция әдісі қай жылы шықты.

А) 1562-1625

Б) 1565-1665

С) 1561-1662

Д) 1662-1630

Е) 1663-1631

7.Органикалық дүниенің дамуы неше кезеңге бөлінеді.

А) 3

С) 6

Д) 5

А) қозғалыс

Б) даму, өзгеріс, өрлеу.

С) өсу көбею

Д)ойлау

Е) сезім.

Инквизиция.

Трансформизм.

Креоционизм.

Эмбриология.

Гипотеза.

Атеизм.
ОБСӨЖ № 3.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Эволюциялық теорияның пайда болуы және дамуы

2.ОБСӨЖ жоспары:

1.Эволюциялық теория

2.Эволюциялық теорияның пайда болуына және қалыптасып дамуына үлес қосқан ғалымдар.

3.Эволюция теориясының маңызы.

Эволюциялық теория ілімі жалпы органикалық дүниенің даму заңдылықтарын зерттейді.

Органикаллық эволюция дегеніміз- тірі табиғаттың адаптивтік өзгергіштің таримхи процесі. Яғни қайта оралмайтын және жалпы прогрессивті бағытта өтетін процесс, макромолекуларлықтан жалпы биосфераға дейін жер бетіндегі тіршіліктің эволюциясы негізгі 3 кезеңнен тұрады.

1.Тіршіліктің дамуы.

2.Организмнің нақты топтарының және биосфераның бүтіндей дамуы.

3.Адамның ерекше биоэлеументтік жүйе реттінде пайда .

2.Жаңа биологияның жауапты міндетінің бірі-популяциялармен түрлердің эволюциясын саналы түрде басқарып қажетке қарай бағыттау болып табылады.Түрлер мен популяциялардың эволюцияның табиғат заңдылығына байланысты ол жаннуарлар өсімдіктер микроорганизмдер мен вирустарда адам сана сезімімен басқарылып бағыттау тиіс. Эволюция мен селекция өте күрделі факторлардың жиынтығына негізделген олардың, ішіндегі ең бастылары, табиғи және қолдан сұрыптау ортаның әсерінен немесе адамның мақсатына сәйкес топтардың генетикалық жүйелілігі өзгереді.

Эволюциялық ілімнің дамуына Дарвин, Ламарк, Кьюве, Бфффон, Северцов т.б. үлес қосты.

Бүгінгі күнге дейін анықталып сурет телген жарты, миллионға жуық осы күнгі өмір сүретін өсімдіктер мен бір миллионға таяу жануарлар түрі бар ал әлі ашылып суреттелмеген түрлердің саны кем дегенде 1-2 миллионан асады. Ғалымдардың есебі бойынша бір кезде жер бетінде өмір сүріп кеткен қазір жоқ, өсімдіктер мен жануарлардың түрлері қазіргіден 5-9 есе көп. Түрлер эволюциялық жолмен табиғи сұрыптау арқылы саны 3 млрд жыл бойы пайда болды деген жүз жыл бұрын айтылған пікір биологияда ашылған елеулі жаңалықтар бірі болып табылады. Мал тұқымын асылдандыру одан алынған өнімді арттыру үшін тек жеке өкілдердің ғана емес топтық бүкіл тұқымның геноптипінің жүйесін білу керек. Тұқым қуу, өзгергіштік заңдылығын оларды туғызатын, анықтайтын факторлар білудің табиғи жағдайдағы жануарлардың өсіп өнуін, ондағы генетикалық процестерді зерттеудің эволюцияны толық біліп оны басқаруда маңызды өте зор.

5.Студенттің аудиторияда орындайтын тапсырмасы .

Бақылау сұрақтары

2.Эволюциялық теорияның пайда болуына және қалыптасып дамуына үлес қосқан ғалымдар.

3.Эволюция теориясының маңызы.
ОБСӨЖ №4.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Ламарктің эволюциялық концепциясының маңызы

2.ОБСӨЖ жоспары :

1.Ламарктың өмір жолы.

2.Ламарктың эволюциялық концепциясы.

3.Ламарктың эволюциялық концепциясының маңызы.

Ж.Б. Ламарк өзінің эвалюциялық теориясын “Зоология философиясы” деген еңбегінде баяндады. Бұл трактат 1830 жылы айтыстан жиырма жыл бұрын жарияланған болатын.

Ламарктың эвалюциялық ілімін талдауға кірісерде, ең алдымен оның философиялық және жалпы биологиялық концепцияларымен танысуға тиістіміз. Көптеген басқа деистер сияқты , Ламарк та материяны және табиғатты, яғни оның қозғалыс заңдарын құдай жаратты деп түсінеді.Құдіреттің жарату ісі осымен тынады. Табиғаттың барлық келешектегі дамуы, оның өз заңдары арқылы жүзеге асырылып отырылды.

“Сөйтіп өлі немесе анорганикалық денелер мен тірі денелердің үлкен айырмашылық , терең үзіліс (hyatus) бар; екінші сөзбен осы екі түрлі денелердің бір – бірінен алшақтығы сонша , ешбір анорганикалық дене ең қарапайым деген тірі денеге жақындаса алмайды. Тіршілік және денеде оны құрап тұрғандардың бәрі , тірі денелердің , барлық тіршілігі жоқ денелердей елеулі айырмашылығы бар көрсетеді”. Егер тірі денелердің осындай ерекшеліктері болса, онда олар тіршілік жайындағы өзінше ілім – биология пәнінің обьектісі болуы тиіс.

Ламарк жануарлар дүнйесінің табиғи системасын дамыта отырып,К. Линней жасаған класты қосып алып, жануарларды он төрт класқа топтастырды. Ол өзінің системасында ең қарапайымдар (инфузория класы) мен ең күрделі құрылыстылар (сүтқоректілер класы) арасына құрылыс дәрежелерінің біртіндеп күрделенуіне қарай басқа барлық кластарды орналастырады. Линней кезінен бері жануарлар кластарын орналастыру тәртібі айтылғандарға мүлде қарама – қарсы болатын ; яғни сүтқоректілерден басталып қарапайым құрлысты құрттпен аяқталып келеді. Ламарк егер кластарды осылай (Линнейше) орналастырсақ, жануарлар систематикасына шолу жасағанда, олардың құрылысы деградациялағаны және қарапайымдалғаны байқалар еді деген пікір көрсетеді. Бұған керісінше, Ламарктың он төрт класты орналастыру бағытын алсақ, жануарлардың құрылысы баспалдақ сипатында біртіндеп күрделеніп отыратындығын – гродацияны көреміз. Мұнда он төрт клас алты сатыға орналастырлып, Ламарк ойынша бұлардың әрқайсысы келесіне органдарының негізгі системалары жөнінде нерв және қан тамырлар системаларының құрылысы күрделенуі жөнінен айырмашылықтары бар, мұнда да өсімдік топтарының құрылысының күрделігіне қарай орналасады ондай қатарлар (градация) жануарлар дүнйесінде де қарапйымнан басталып күрделі құрылысты денені организмдермен аяқталады. Бұл тәртіп органикалық формалардың қарапайымнан күрделіге, қарапайым құрылыстан күрделі құрылысқа қарай тарихи даму процесі жүріп тұратындығын көрсетеді. Ламарктың пікірінше, орта факторлары өсімдік органдарына тікелей әсер етіп өзгертіп отырады. Ақырында, бұл бір мүшелердің пайда болуына және дамуына, басқа бір мүшелердің әлсіреуіне немесе жойылуына себеп болады. Егер бір түрге жататын особьтардың біреулері жақсы қоректенетін болса және өсуіне қолайлы жағдай болса, ал екіншілеріне қорек жеткіліксіз болса, бұлардың арасында елеулі айырмашылық байқалады. Жауынсыз құрғақ көктемде шалғындық шөптер нашар өседі, әлсірейді, аласа күйінде гүлдеп , жеміс береді. Көктемгі жауында болатын кездерде сол шөптер қарқындап өсіп кетеді.

Студенттің орындайтын тапсырмасы

Тестілік –сауалнама

1.Ламарктың “ Зоология филосфия” атты еңбегі нешінші жылы жарық көрді?

А1809ж

В1810ж

Д1830ж

А К. Линей

В.Ф. Бокэн

С. Ч. Даврин

3. Ресейде эволциялық идеялары қай ғасырда қалыптасты.

А18-ғасыр

В17-ғасыр

С19-ғасыр

Д15-ғасыр

Е14-ғасыр

4.Чарлиз Давриннің эволюциялық идеялары жалғастырушылық ізбасры кім?

АЖ. Бюрфен

ВК. Линей

С. Ж. Ламарк

Д.Ф. Бокэн

5.Ж.Б. Ламарктың неше заңы бар?

А1

В2.

Д4.

А.Ж. Линей

В. Даврин

С. Вернадский

Д Ламарк

7.Ч. Даврин қай жылы дүниеге келді және қай айда?

А1810ж 12маусымда

В1809ж 12маусымда

С1812ж 12наурызда

Д1811ж 12 сәуірде

8.Ч. Даврин нешінші жылы мектепті бітіріп шықты?

А1809ж

С1829ж

1.Ламарктың өмір баяны.

2. Ламарктың еңбектері.

3.Ламарктың эволюциялық көз-қарастары.

4.Ламарктың эволюциялық концепциясы.
ОБСӨЖ № 5.
1.ОБСӨЖ тақырыбы: Эволюциялық ілімнің пайда болуының ғылыми алғы шарттары

2.ОБСӨЖ жоспары:

1.Салыстырмалы морфология мен анатоминың дамуы.

2.Клетка теориясының жасалуы.

3.Эмбрологиянның пайда болуы.

Салыстырмалы морфология. Ч. Дарвинен алдыңғы кезеңде эвалютциялық идияларының дәлелдеуі жұмыстары 3 бағытта өтті.

1.Салыстырмалы анатомия және морфология

2.Палеонтология

3.Биография

Сонымен қатар эвалютциялық ілімнің пайда болуында саяси экономикалық алғы шартары жасалды. Салыстырмалы морфологияның XVII ғасыр алдында пайда болды. Оның негізін салушының бірі неміс ақыны Гете “ол өсімдіктердің өзгеру құбылысының (метаморфоздың) мысалында” өсімдіктердің әр түлі мүшелері бір органынан дамиды және ол негізінен сол күйінде қалғанымен өзгерістерімен модификатцияның әсерінен прогресифті жолмен дамиды деп көрсетті. Сонымен бірге Гете (бас сүйегі эвалютциялық қайта құрулар нәтижесінде, соңғы омыртқадан дамиды деген болжам айтты.Салыстырмалы морфологияның жетістіктерінің көрсетті франсуз ғалымдары Сен-Илер мен Кювелерінің еңбектерін байланысты. Сен-Илер концепциясы бойынша барлық жануарлардың құрлысы бірдей.

Мысалы: Адамдардың қолы, құстың қанатына ұқсастықтар тек қана қанқа элеметтерінде ғана емес, сонымен бірге бұлшық еттерінде, тамырпларында, невтерде де бар.

Кювье корреляция принципін яғни бір тұтас оргондардың бөліктер мен “оргоның бір бөлі де басқа бөліктерге өзгеріске ұшырамайды өзгере алмайды” басқаша айтқанда әр бір бөлке басқа бөліктердің анықталады деп көрсетті. Кювье: “органдарда тек өз ара бірлікпейді. Сонымен қатар коррелятивті байланыстың тәуелділігін организімнің тіршілігінің байланысты” деп көрсетті.

Мысалы: жыртқыштарда тістері (күшті ит және күрек тістері ), қозғалу органың (тырнағы бар аяқ-қолдары) иіс сезу органдары қорегін іздеуге жеуге биімделген. Жоғарыда айтылғаннан ьасқа Кювье орпганизім бөліктерінің байланысты, өзінің соңғы бір мақсатына бейім және осы байланыстар алдын ала белгілійді болады деп санады. Ол теологиялық позицияда болды.

Сен-Илер концепциясында қарама-қарсы Кювье натурал әлемінің 4 топқа бөлді:

1.Омыртқалылар

2.Моллюскалар

3.Буынаяқтылар

Сәулелілер

Оның ойынша былайша осы топтардың арасында онша біршақ бөліну жоқ және ауыспалы марфологияда жоқ.

Организімнің шығу тегінің бірлігінің дәлелдеген меміс ғалымы Шван болды ол клетканың құрлысын ашып, клетка теориясын жасады ол клеткаға үш қағидадан тұрады.

1.Клетка бөліну арқылы пайда болады.

2.Организімнің барлық бөліктері клеткадан тұрады.

3.Барлық организімдер клеткадан тұрады және бөлінеді.

Сонымен бірге клетка теориясы бойынша “көп клеткалы организімдер бір ғана ұрықтанған клетканы зигота” пайда болады.

Клетка теориясын жануарлар мен өсімдіктердің клеткалық ұқсастығы мен айырмасы.

Салыстырмалы эмбриологиясында ірі жетістіктердің бірі паралелизім ілімі болды. Бұл ілім бойынша эмбрион мен ересек формасының құрылысының ұқсастығына. Бұл идияны Аристотель де айтқан болған (әртүрлі жануарлардан эмбрионналарда ұқсастығы.

Орыс ғалымы Бэр әртүрлі омыртқалылар класының эмбриогенез кезеңіне қарым-қатынас туралы бірнеше түсінік берді.

1.Эмбриогенез барысында жалпы белгілер (типтің белгілері) ,(маманданған белгілерін ) түр белгілері, бұрын пайда болған жалпы көрсеткіштері қалыптасқаннан кейін белгілі түрдің арнайы көрсеткіші қалыптаса бастады.

Жоғары сатыдағы және төменгі сатыдағы жануарлардың тек қана эмбрионаға ұқсас.

Соңғы түсінікті Ч. Дарвин эволютциялық дәлелдемесінің бірі деп, оны ұрықтың ұқсастық заңы деп аталады.

1.Салыстырмалы морфология мен анатоминың дамуы.

2.Клетка теориясының жасалуы.

3.Эмбрологиянның пайда болуы.

1.Эволюцияның идеялық қалыптасуы.

2.Преформизм және эпигенез.

3.Ұрықтың ішінде салыну гипотезасы.

4.Тіршілік сатысы туралы ілім.
3.ОБСӨЖ мақсаты: Тақырыпты толық меңгеріп студенттердің өз бетімен жұмыс жүргізуіне жол ашу.

4.ОБСӨЖ мазмұны:

16-17 ғасырларда интенсивті түрде сипаттау немесе зоология дамыды. Географиялық саяхаттың басталуымен байланысты, өсімдіктер мен жануарлар әлемі туралы мәліметтер жиналды.

А.Левенгук жыныс клеткаларын, ал У.Гарвей жұмыртқа клеткасын табуы және жеке даму барысында кезеңдердің жүйелі өзгеруді зерттесе, онтогенездің жоспарлы түрде өзгеретінін көрсетті. Онтогенездің іштен жоспарлануы преформізм концепциясының негіді болды. Көптеген белгілі ғалымдар, жыныс клеткаларда миниатюра түрінде дайн організм қалыптасқан – деп санады. Неміс биологы Галлердің ойынша тауық жұмыртқада дайын шөже бар. Преформистің кзөқарастың негіді, онтогенез процесінің барысында жаңа туындылар пайда болмайды. –деді.

Преформізм концепциясына қарама-қарсы жаңа көзқарас ағылшын эмбриологы У.Гарвей эпигенезді енгізді. Эпигенез дегеніміз – материяның даму тәсілі және ол бір ден пайда болады және дамиды.

Өсімдік битінің көбеюін зерттеп, Ш.Боннэ партеногенез құбылысын ашты және жаңадан туылған аналықтарында келесі ұрпақтардың ұрығы барын анықтады.

Аристотельдің бөлген бапалдақтары Ш.Боннэ астыңғы жағынан жіңішке материямен (от, ауа, су, жер) толықтырды, адамнан жоғары періштелер мен құдайды қойды. Сонымен сатыдағы орналасқан тіршілікті құдайға байланысты деп санады.

1.Давринің “Табиғи сұрыппталу жолымен түрлердің шығу тегі және тіршілік үшін күресте қолайлы тұқымдардың сақталып қалу” еңбегі қашан жарыққа шықты.

А1809ж

В1831ж

Д 1859ж

А2

В 3

Д1

А) 3

С) 4

Е) 1

А) Зоология философиясы.

Б) Ботаника

С) Генетика

Д) Энтомология

Е) Жараттылыстану ғылымы

5.Ч.Дарвин қай жылы дүниеге келді.

А) 1802

С) 1809

Е) 1905.

А) 17 ғасырда

Б) 16 ғасырда

С) 18 ғасырда.

Д) 15 ғасырда.

Е) 13 ғасырда.

7.Организмнің эволюциялық жөніндегші дұрыс ой пікірлер кімнің еңбегінде жазылды.

А) Дарвин

Б) Демокрит

С) Ламарк

Д) Аристотель

Е) Анаксимандр.

8.Аристотельдің пікірінше тіріге неше қасиет тән.

А) 1

С) 3

Е) 6

Таксондар иерархиясы.

Түр.

Преформизм.

Ұрықтың ішінде салыну.

Тіршілік сатысы.

Трансформизм.

1.Дарвинның өмір баяны.

2.Дарвиның эволюциялық теориясы.

3.Дарвиның еңбектері.

Эволюциялық ілімін дәлелдеу үшін оны баяндауды Дарвин қолдан сұрыптау ілімінен бастады.

Дарвинның қолдан сұрыптау ілімі көптеген материалистакрға сүйенді. Атап айтсақ, ол жануарларды қолға ұйрету және деместикатцияға және практиканың материялдарына сүйенді. Мәдени форманың тегі Дарвин заманында ұй жануарлары мен өсімдіктері жабайы түрлерлерден шыққан деген ұғымды кеңінен тараған болатын оның себебі ұй жануарлары мен жабайы жануарлар ұқсастығы қолдан қолда өсімдіктен өсімдіктер мен жабайы өсімдікетерге ұқсастығы.

Мысалы: ұй шошқалары мен жабайы шошқалардың, ұй жылқылары мен жабайы жылқылардың, қасқыр мен иттің краликтер мен жабайы қояның ұқсастықтары.

Мындаған жыл бұрын адамғат жануарларды қолға ұйретумен өсімдіктерді қолдан егіп күтумен айналысып келді. Әр түрлі кезеңдерде ол жабайы жылқыны, тауықты қайта үйрете алды, астық тұқымдастардың дәнін алып, қолдан егуге қолжеткізді қолға ұйретілген жануарлар қолға ұйретілгеннен бұрын адам еркіне бағынды. Артарынан ұрпақ қалдыра бастады.

Ғалымдар ит пен жылқының қолға ұйретілгеннен бидайдың қолдан егіле бастағанынав 10-12 мың жыл бұрын деп есептеді.

Дарвин жабайы жануарпларды қолға ұйретілуін , жабайы өсімдіктердің қолға ұйге егіле бастауын, терең зерттей отырып, доместикация ілімінің негізін қалады.т

Доместикация кезінде жабайы түрлер тек қолға ұйретіп ұй жануарларына айналысып, қана қоймай адамзат еркінде көптеген өзгерістерге де ұшырады. Дарвинның ой өзгерістерінің ішінде әсіресе қолға ұйретілген жануарлар мен өсімдіктерде болған мынадай ерешелікке тоқтады.

Қара мал болсын, жылқы, көгершін, не бидай, капуста болсын бәрі біркелкі болмайды. Басқаша айтқанда бұлардың көп сорттары болады. XIX ғасырдың ортасына қарай малдың 1 –2 түрінен ғана шыққанын бірнеше жүз тұқым, иттерден де бір түрінен шыққанын жүзден астам тұқымынан шыққанын тауықтар мен кептерлердің де 100 астам тұқымдары бар.

Бір тұқымға жататын жануарлардың өзі бір –бірінен де тегіне де өзгешеліктері мал оның біреуі мысықтай, 2-ші біреулері тайыншадай ит тұқымынан көруге болады.

Жоғарыда аталған жануарлар тұқымы арасындағы өсімдіктердің сортары арасындағы ерешеліктер айырды өзгертудегі адамзат қызметінің творчествалық рөлінің бұлт тартпайтын дәлелі болатын.

Одан әрі дарвин организімінің өзгеру себептерін көңіл бөлді. Ол сол кездегі көз қарастарға қолда бар материялдарға сын сөзбен талдау жасай отырып ұй жануарларының алуан тұқымдарын будандастыру мен мутатциялық процестерге ғана биім пайда бола алмағандықтан аңғарды. Өсімдіктер мен жануарлардың жаңа формалары мен өсімдік сортарының да бір-бірімен будандастыра пайда болатындығын ертеден ақ белгілі болатын.

1.Дарвинның өмір баяны.

2.Дарвиның эволюциялық теориясы.

3.Дарвиның еңбектері.

1.Табиғи сұрыпталу.

2.Табиғи сұрыпталу түрлері.

3.Жануарлармен өсімдіктердің табиғи жағдайдағы өзгергіштігі.

Адам көзіне мүлде шалына бермейтін организмдердің ерекшеліктері табиғи сұрыпталуға ұшырайды. Тіршілік үшін күресте аз болса да маңызы бар кез-келген тұқым қуалайтын өзгеріс табиғи сұрыпталуға ілігеді. Демек, табиғи сүрыпталу популяцияға түрге пайдалы тұқым қуалайтын өзгерістерді толық сақтап жинақтап ортаға басқалардан дажаңа жақсы жетіген және ұрпақ қалдыра алатын особьтар жасау арқылы әсер етеді. Мұндай особьтартіршілік үшін күресте сирегірек өледі.

Табиғи сұрыпдалу баяу әсер етеді және кез-келген жастағы особьтардың екі жынысына да таралады.

Табиғатта табмғи сұрыпталу творчествалық роль атқарады:бағытсыз тұқымқуалайтын өзгерістерден дәл осы жағдайларда өмір сүруге әлде қайдажетілдірілген жаңа особьтоптарын түзе алатыны ғана сұрыпталады.

Табиғи сұрыпдалу-эволюциялвқ процестің негізін қозғаушы күші.Ол популяциялар санын көбейтіп гендік құрамының алуан түрлілігін арттыруға жеткізетін түрдің кең таралып орналасуы кезінде ойдағыдай өтеді.Мұпдай жағдайларда сұрыпталу мүмкіндіктеріөрістей түседі.Табиғи сұрыпталудың қарқындылығымен бағыты жылдың әр маусымында жыл сайын өзгеріп отырады.Бұлособьтардың биологиясымен тіршілік жағдайларының ауытқуына байланысты жүреді.

Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталу әсерлерін салыстыру.Тұқым қуалайтын өзгергішті екі процеске де негіз болып,сұрыпталу,а материал жеткізіп береді. Қолдан сұрыпталу мен табиғи сұрыпталу нәтижесінде жаңа формалар жасалынады; Қолдан сұрыпталу кезінде-тұқымдармен сорттар,ал, табиғисұрыпталу кезінде түрлерпайда болады.Бұлекі процестердің арасында айтарлықтай айырмашылықтар бар.Адам қолдан сұрыпталу кезінде особьтары байқалған белгілері бойынша іріктелгенособьтардың организм үшін тіпті зиянды болуы мүмкін.Мәселен шошқалар мен мсүтті сиырлардың ең жақсы тұқымдары адам қамқорлық жасмаған болса, табиғатта өмір сүрмеген де болар еді. Табиғи сұрыпталудың кезінде айналадағы ортажағдайлары сұыптаушы фактор болып табылады.Осыған орай табиғи сұрыпталу тек популяциялар мен түрдің толықпайдасы үшін ғана әсер етеді.