Ф 11-18 Жошыбаева Д. А
жүктеу/скачать 1,49 Mb.
|
| Жанама салықтар — бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салық төлеушінің кірістері мен мүлкіне тікелей байланысты емес салықтар. Жанама салықтарға қосылған қүнға салынатын салық, акциздер жатады. Жанама салықтарға сондай-ақ сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де (кеден баждары түріндегі, экспортқа және импортқа салынатын салық түріндегі кеден кірістері, ішкі рынокта сатылатын тауарлар бағасы мен олардың фактуралық қүнының айырмасы) жатады.
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық мүдделерін білдіреді. Жанама салықтар салудың мәні салықтың тауар бағасына (немесе қызметтің тарифіне) қосылатындығында, кірікгізілетіндігіңде. Бұп жағдайда салықты тауардың (қызметтің) нақты тұтынушысы төлейді, алайда тұтынушы мен мемлекет арасында тікелей байланыс болмайды. Салықты алатын және оган билік жасайтын органга қарай орталық (жалпымемлекеттік) жөне жергілікті салықтарды ажыратады. Пайдалану тәртібіне қарай барлық салықтар жалпы және мақсатты (арнаулы) болып бөлінеді. Жалпы салықтар тиісті деңгейлердің бюджеттерінде шоғыр-ландырылады және жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қаржыландыруға пайдаланылады. Мақсатты (арнаулы) салықтардың нысаналы арналымы болады (мысалы, зейнетақы төлемдерін қалыптастыру үшін пайдаланылатын әлеуметтік салық). Объектінің экономикалық белгілері бойынша табысқа салынатын салықтар және тұтынуға салынатын салықтар болып ажыратылады. Табысқа салынатын салықтар төлеушінің салық салынатын кез келген объектіден алған табыстарынан алынады. Тутынуга салынатын салықтар — бұп тауарлар мен қызметтер көрсетуі тұтыну кезінде төленетін шығынға салынатын салықтар. Салық салу объектілерін есепке алу жөне оларды багалау тәсілдеріне қарай салық алудың мынадай төрт әдісі қолданылады: кадастрлық, салық телеушінің мағлұмдамасы бойынша, табысты алу көзінен үстап қалу, патенттік негізде. Бірінші жагдайда салықты есептеу мен оны алу, салық салу объектілерінің нақты табыстылығын есепке алмай табыстылық (жер салығы, мүлік салығы) нормасын көрсете отырып, олардың тізімдемесі негізінде жүзеге асырылады. Мағлұмдамада салық төлеушілер табыстың көлемі, қажетті жеңілдіктерді, шегерімдерді көрсетеді және салық сомасын есептеп, төлейді. Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, жеке табыс салығын, көлік қүралдарына салынатын салықты және жер салы-ғын төлеушілер (арнаулы салық режімін қолданатын заңды түлғаларды қоспағанда) салық органына олар бойынша мағлүмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-наурызына дейін береді. Жеке табыс салығы бойынша мағлүмдаманы мынадай салық төлеушілер: төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар; түрғын үй салу мен осындай қүрылыс үшін қүрлыс материалдарын сатып алуды іске асырғандар; Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке түлғалар; Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке түлғалар; Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заңнамалық актілеріне сәйкес мағлүмдама беру жөнінде міндеттеме жүктелген адамдар; Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары, судьялар табыс етеді. Әскери қызметшілер мен ішкі істер органдарының қызметкерлері жеке табыс салығы бойынша мағлұмдаманы уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен үсынады. Салық төлеушіден салық мағлүмдамасын табыс етудің белгіленген мерзіміне дейін жазбаша өтініш алған жағдайда уәкілетгі мемлекеттік орган салық мағлүмдамасын табыс ету мерзімін екі айдан аспайтын мерзімге үзартуға қүқұлы. Бірақ салық мағлүмдамасын тапсыру мерзімін өзгертпейді. Үшінші әдіс бойынша салық төлеуші жүмыс істейтін үйымның, мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алынған жерде есептеп, үстайды (төлейді). Төртінші әдіспен салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін патент негізінде теленеді. Патент — арнаулы салық режімін қолдану құқыыгын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын қужат. Салықтық есептің екі әдісі қолданылады: кассалық және есептеу әдісі. Кассалық өдіске сәйкес табыстар мен шегерімдер жүмысты орындау, қызмет көрсету, мүлікті жөнелту мен кірістеу жөне ол бойынша жасалынған ақы төлеу мезетінен бастап есепке алнады. Есептеу әдісі бойынша табыстар мен шегерімдер ақы төлеудің уақытына қарамастан жүмысты орындау, қызмет көрсету, тауарларды өткізу және кіріске алу мақсатымен тиеп жіберу мезетінен бастап есепке алынады. Бұл әдіс салық службалары үшін қолайлырақ және оны Қазақстанның барлық төлеушілері қолдануға қабылданған. Төлеушілер үшін оның кемшілігі — салық төлемдері жеткізілім тіпті уақытында теленбеген жағдайда да аударылуы тиіс, бұп айналым қаражаттарын оқшауландыруға ұрындырады. Қазақстан Республикасының салық жүйесі салықтардь, алымдардың жөне баждардың түрлерін, салық қатынастарын реттейтін қүқықтық нормаларды жөне салық службасының органдарын кіріктіреді. Қазақстан Республикасындағы салықтардың, салық сипатындағы алымдардың тізбесі мыналарды кіріктіреді: Салықтар: 1. Корпорациялық табыс салығы. 2. Жеке табыс салығы. 3. Қосылған қүнға салынатын салық. 4. Акциздер. 5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнаулы төлемдері. 6. Экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы. 7. Әлеуметтік салық. 8. Жер салығы. 9. Көлік құралдарына салынатын салық. 10. Мүлікке салынатын салық. 11. Қазақстан Республикасының жасалған келісім шарттары бойынша өнімді бөлу женіндегі үлесі. 2. Алымдар. 1. Заңды түлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым. 2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым. 3. Жылжымайтын мүлікке қүқықтырды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым. 4. Радиоэлектрондық қүралдарды және жиілігі жоғары қүрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым. 5. Механикалық көлік қүралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым. 6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым. 7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым. 8. Дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алым. 9. Автокөлік қүралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы. 10. Аукциондардан алынатын алым. 11. Консулдық алым. 12. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу қүқығы үшін лицензиялық алым. 13. Телевизиялық жөне радиохабар үйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рүқсат бергені үшін алым. 3. Төлемақылар: 1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы. 2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы. 3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы. 4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы. 5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы. 6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы. 7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы. 8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы. 9. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастыру үшін төлемақы. 4. Мемлекеттік баж. - 5. Кеден төлемдері: 1. Кеден бажы. 2. Кеден алымдары. 3. Алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы. 4. Алымдар. Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы "Қазақстан Республикасының бюджет кодексі" мен тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы занда белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі. Сөйтіп, Қазақстанның салық жүйесі салықтардың және басқа міңдетгі төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші қүықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде сараланған және тиісті нүсқаулықтарда келтірілген. Салық службасы органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық органдарынан түрады. Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар, қалалар жөне қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы полициясының бөлімшелері жатады. Салық службасы органдары салық және бюджетке төленетін басқа да міндетгі төлемдердің толық түсуін, міңдетгі зейнетақы жарналарының толық және дер кезіңде аударылуын қамтамасыз ету жөніндегі, сондай-ақ салық төлеушілердің салықтық міңдетгтмелерін орындауына салықтық бақылауды жүзеге асырады. "Салық" және "салық салу" үғымдарын ажырата білген жөн: бірінші жагдайда — бұп экономикалық және қаржы категориясы, екіншісінде — экономикалық-қүқықтық механизмді пайдалана отырып салық төлемдерін өндіріп алу (есептеу жене алу) процесі. 3. Салық алуды ұйымдастыру Салық салуды уйымдастыру салық қатынастары нысандарының элементтерін, яғни салық түрлерінің нақты атауларын, сондай-ақ оларды қолданудың тәртібі мен әдістерін, іс-қимылының тәсілдерін кіріктіретін салық механизмін қүруға жөне оның жүмыс істеуіне саяды. Салық механизмінде өзара байланысты элементтерден түратын арнаулы нүсқаулық қолданылады. (12.1 сызбаны қараңыз). Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі салықтарды қүру мен алудың нақтылы әдістерін анықтайды, салықтың тиісті элементтері арқылы салық салудың тәртібін белгілейді. Негізгі салық элементтеріне мыналар жатады: салық субъектісі, салық салынушы, объектісі, салық базасы, салық салудың өлшемі (сдиницасы), салық мелшерлемесі, үлес (квота), салықпүл, салық жеңілдікгері, салық төлеудің мерзімі мен тәртібі, салық төлеушілер мен салық органдарының міндеттері мен қүқықтары, салықтарды төлеуді бақылау, салық заңнамасын бүзғаны үшін санкциялар жөне басқалары. жүктеу/скачать 1,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|