Ф. Ш. Оразбаева, Ж. Т. Дәулетбекова, Р. С. Рахметова, А. Қ. Рауандина, Қ. С. Жайлаубаева

79
Х—ХІ 
САБА
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ОҚЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Түсінгеніңді айт.
Болат Бопайұлы 1960 жылы 1 қаңтарда 
Қытай Халық Республикасы Алтай аймағындағы 
Көктоғай ауданында дүниеге келген. 1986 жылы 
Іле педа 
гоги 
калық университетінің қазақ тілі 
мен әдебиеті факультетін аяқтаған. 1998 жылы 
Әл-Фараби атындағы Қазақ Мемлекеттік уни-
вер 
ситеті филология факультетінің қазақ 
әдебиеті мен теориясы кафедрасының аспиран-
турасын бітірген. Үрімші қаласында ұстаздық 
етті, «Шыңжаң жас өрендер баспасында» 
редакторлық қызмет атқарды.
  «Қазақтың алғыстары мен қарғыстары» атты еңбегі, Ахметжан Қай-
бар ұлы мен бірлесіп жазған «Қазақ ырымдары» атты кітабы Қазақстан 
Респуб 
ликасының «Қазақ энциклопедиясы» баспасында қазақ және 
орыс тілдерінде, Үрімші қаласындағы «Шыңжаң халық баспасынан» араб 
жазуымен жарық көрді. «Сөз саралау өнері» атты ғылыми-зерттеу еңбегі 
«Ақыт ақиқаты» атты монографиясы, «Қазақ кәделері», «Асыл қазына», 
«Қазақтың алғыстары мен қарғыстары», «Қазақтың түс жоруы»  атты кітап-
тары оқырмандар қолына тиді.
 
«Қазақы наурызнама» — Болат Бопайұлының көп жыл бойы жүргіз ген 
зерттеулерінің нәтижесі.
азаы 
наурызнама 
7-8-
cабатар
ЖАА СЗДЕР
наным-сенім
ЖАЗЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Сөздікті пайдаланып, автор жариялаған еңбектердің атын 
орыс тіліне аударып жаз. Б. Бопайұлы зерттеу жұмысының бағыттары 
туралы пікірлесіңдер.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

10-тақырып
80
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ЖАЗЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Әртүрлі дереккөздерді пайдаланып, Наурыз туралы зерттеу 
жүргізген қазақ ғалымдары туралы мәлімет жина. Сол бойынша кар-
тотека түзіп жаз.
ТЫҢДАЛЫМ. 
ОҚЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Мәтінді тыңда. Оқы. Мәтінге ат қой.
«Наурыз мерекесі 
Нұх пайғам-
бар дан қалған», — деп айтылады. 
Аңыз бойынша, ежелгі адамдар-
ды 
топан судан аман алып қалған 
Нұх пай ғамбардың кемесі Қазығұрт 
тауы 
ның басына тоқтаған. Кеме-
де аман қалған тіршілік иелерінің 
жаңа өмірі осы күн мен түн теңелген 
Ұлыстың ұлы күні басталады. Нұх 
пайғамбардың кемесінде топан су-
дан аман қалған адамзат кемеде 
қалған жеті дәннен көже жасап-
ты. Айналаны балшықтан тазар-
тып, бұлақтардың көзін ашыпты. 
Қисайып қалған ағаштарды түзеп, 
бұтақтарын көбейтіпті. Аман қалған 
ел бір-бірімен құшақтасып көрісіпті. 
Содан бері Наурыз — тазалық пен 
ізгіліктің, мейірім мен кешірімнің 
мерекесі, өзіндік 
наным-сенім ме-
рекесі болып сақталды.
Ата-бабаларымыз  Нау рызды 
«
Уыз мереке» деп атаған. «Нау-
рыз» сөзі ғалымдардың айтуын-
ша, парсы тілінен аударғанда 
«жаңа күн», «жаңа жыл» деген 
мағынаны білдіреді», — деп 
жүрміз ғой. Бұл — жаттанды 
сөздер. Елдің арасында: «На-
урыз» атауы нәр уыз» деген 
сөзден шыққан», — деп айты-
лады. Бұл — ойға толық қонады. 
Байырғы қазақтар көктемнің осы 
айын «уыз айы» деп атаған. Өйткені 
осы айда 
төрт түлік мал төлдейді. 
Халықтың аузы аққа тиеді, малдың 
аузы көкке тиеді. «Уыз — сүт 
сұлтаны, ақ — ұлтаны», «Уызға 
жарымаған өмірі ештеңеге жа-
рымайды» деген мақал осындай-
дан қалған. Ата-бабаларымыздың 
өлеңдерінде осы уыз мерекесі та-
маша суреттеледі.
Иә, «Мерекелі ел — берекелі 
ел», — деп тегін айтылмаған ғой. 
«Нау рыз» дейік, «уыз» дейік, бұл — 
ұлт 
тар мен ұлттарды, ұлыстарды 
жақын дас тыратын  алтын  арқау, 
күміс тұтқа. Наурыз мерекесіне 
барлығымыз бір адамдай атсалы-
суымыз керек. 
«…аза әдебиеті» газеті,
Б. Бопай€лымен с€бат
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

81
ЖАЗЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Сөздіктің көмегімен мәтіндегі қою қаріппен жазылған 
сөздердің мағынасын тап. Оларды қатыстырып бұйрықты сөйлем 
құрап жаз.
АЙТЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Төмендегі тақырыптарды мәтін мазмұнының ретімен 
орналас тыр.
1
Наурыз — бірліктің мерекесі
4
Наурыз туралы ежелгі аңыз
2
Уыз мерекенің шығу тарихы
5
Наурыз туралы қате ой
3
«Наурыз» сөзінің шығу тарихы
6
Наурыз дәстүрлері
ЖАЗЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Сөйлемге қажетті  сөз тіркестерін тауып жаз.
«Наурыз мерекесі ... қалған» деген аңыз бар. Пайғамбардың кемесі ... ба-
сына тоқтаған. Кемеде аман қалған ... жаңа өмірі осы күн мен түн теңелген 
Ұлыстың ұлы күні басталады. Аман қалған адамдар кемеде қалған ... көже 
жасапты. Айналаны балшықтан тазартып, ... ашыпты. 
«Наурыз» сөзі көп ғалымдардың айтуынша, парсы тілінен аударғанда 
«...»  деген мағынаны білдіреді деп жүрміз. Бұл — ... Байырғы қазақтар 
көктемнің осы айын «...» деп атаған.
ЖАЗЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
«Үздік журналист». Мәтін мазмұны бойынша, Б.Бопайұлынан 
сұхбат ал.  Ол үшін әр абзацтың мазмұнына сай келетін 2-3 сұрақ 
жаз. Онда этикеттік сөз орамдарын қолдан. Жазған сұрақтарыңды 
оқыңдар. Сөйтіп, сыныптағы «үздік журналисті» анықтаңдар.
АЙТЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
Жұптық жұмыс. Телехабардағы Болат Бопайұлы тікелей 
эфирден сөйлеп отыр. Ғалымға Наурызға байланысты қандай сұрақ 
қояр едіңдер?
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
ОҚЫЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Мазмұны бойынша пікір алысыңдар. Қолдау 
не қарсылық білдіруге байланысты этикеттік сөз орамдарын 
қолданып сөйлеңдер. 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

10-тақырып
82
Наурыздың мәртебесін көтеру үшін жас ұрпақтың санасына осы Ұлыстың 
ұлы күні туралы ізгілікті құю керек. Халықты Наурыз мерекесіне тарта біл-
сек, бірте-бірте жастарымыз да оны қуана күтетін болады. 
Биыл еліміздің оңтүстігінде Наурыз мерекесі тоғыз күн тойланбақшы 
екен. Бұл — өте жақсы, қуанарлық жағдай. Әрбір мерекелік күнді «Тағзым 
күні», «Тазару күні», «Бұлақ көзін ашу күні», «Тайқазан күні» деп белгілепті. 
ЖАЗЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
Шығу парағын пайдаланып төмендегі сұрақтарға  жазбаша 
жауап беріңдер.
1. Бүгін не үйрендіңдер?
2. Сабақ бойынша қандай сұрақтарың бар?
3. Келесі сабақта қандай мәселелерге баса назар аудару керек?
АЙТЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
«Егер менің қолымда болса...» Сенің қолында үлкен 
мүмкіндік болса, мектебіңде Наурыз тойын қалай тойлар едің? Өз 
жобаңды ұсын.
ОЙТАРАЗЫ
ЕСТЕ САТА!
«Наурыз мерекесі Нұх пайғамбардан қалған», — деп айтылады. Аңыз бойынша, 
пайғамбардың кемесі Қазығұрт тауының басына тоқтаған. Кемеде аман қалған 
тіршілік иелерінің жаңа өмірі осы күн мен түн теңелген Ұлыстың ұлы күні 
басталады. Нұх пайғамбардың кемесінде топан судан аман қалған адамзат 
кемеде қалған жеті дәннен көже жасапты. Айналаны балшықтан тазартып, 
бұлақтардың көзін ашыпты. Қисайып қалған ағаштарды түзеп, бұтақтарын 
көбейтіпті. Аман қалған ел бір-бірімен құшақтасып көрісіпті. Қазақтар наурызды 
«уыз мерекесі» деп атаған.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

83
Х—ХІ 
САБА
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ОҚЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Қою қаріппен жазылған сөздердің мағынасын 
анықтап, уыз жайлы түсінгеніңді айт.
Уыз — жаңа төлдеген малдың 
4-5 тәулiкке дейiнгi  ең маңызды 
сүті. Сары уызды енді ғана төлдеген 
малды бірінші рет сауғанда ала-
ды. Уыздың нәрлілік қасиеті кәдімгі 
сүттен бірнеше есе күшті бола-
ды. Уыз, сүтке қарағанда, қою, 
сары түстi, қышқыл дәмдi. Уыздың 
құрамында антиоксидант өте көп. 
Сондықтан ол жас төл ағзасының 
қорғаныш 
қасиетін арттырып 
асқорыту жүйесін ретке келтіреді. 
Енесінің уызын тойып емген 
төл мықты болады, тез 
ширайды. 
Енесі өрістен келгенше өздігінен 
жем-шөп жеп, тез өседі. Сондықтан 
қазақта «уызына жарымаған» де-
ген сөз қалған. Бұл әлсіз, аурушаң 
балаларға, төрт түліктің әлсіз 
төлдеріне қатысты айтылады.
Уызды сиыр, қой, ешкі сүтінен 
дайындайды. Жаңа сауылған сүтті 
таза етіп жуылған 
қойдың бүйеніне 
құйып, қайнап жатқан суға салып 
пісіреді. Кейде сүтке кішкене қант 
не тұз сеуіп, уыздың дәмін келтіреді. 
Бір үлкен қойдың бүйеніне 1,5 литр-
ге дейін сүт сыяды. Уыз піскен ке-
зде қатады, сондықтан бүйенмен 
бірге біркелкі етіп кесіледі.
Наурыз — 
уыз мерекесі
9-10-
cабатар
ЖАА СЗДЕР
уыз, ріс
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

10-тақырып
84
ЖАЗЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
Төменде берілген сөздердің қайсысы мәтіндегі қою қаріппен 
жазылған сөздерге синоним болатынын анықтап жаз.
ауызда
төлдің енесін еміп қоюы
мәз болу, қуану
қонаққа бару
беті ауған жаққа кету
тамақ 
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Демеулік шылауларды қатыстырып, уыз дайындау техноло-
гиясы жөнінде мәтін құрап жаз.
ОҚЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Әртүрлі дереккөзден ақпарат тауып, уызбен байланысты 
тыйым сөздер мен мақал-мәтелдерді тап. 
АЙТЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Өлеңнің әр шумағының мазмұнын ашатындай сұрақ жаз. Сол 
сұрақтарды пайдаланып, үлгі бойынша сұхбат құрыңдар.
лгі:
— Уыз айы туғанда не жамырайды, кім жайраңдайды? Неге?
— ....
— Сары уыз — қандай тағам?
—  ....
ОҚЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Өлеңді мәнерлеп оқы.
Уыз айы туғанда, 
Көкте ай толғанда,
Қозы, лақтар маңырап, 
Қой мен қозы жамырап, 
Рақаттанып қаласың. 
Уызға қарын тойғанда,
Уыз айы болғанда, 
Ай қараңғы солғанда, 
Ақ көбейіп бұл маңда, 
Жайраңдап бір қаласың. 
Уыз айда уыз бай, 
Уызға келер қонақ сай.
Уыз ішіп, қыдырып,
Қонақ болып жүрдім жай. 
Уыз айым керемет, 
Қадірін мұның кім білед?
Уыз айда сары уыз,
Ас орнына сол жүред. 
                                
 Халы леƒі
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

85
ОҚЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Мәтіндегі қай шумаққа қай сөйлем сәйкес келеді? 
Адамдар уыз айын 
асыға күтеді.
Уыз — тоқ тамақ.
Уыздың пайдасы көп.
Сары уыз — ең қадірлі 
тағам.
Сары уыздың қадірін білу 
керек.
ЖАЗЫЛЫМ. 
АЙТЫЛЫМ 
8
-тапсырма. 
Үлгіге қара. Мәтіндегі 
көркемдеуіш сөздерді теріп 
жаз. Олардың автордың ойын 
берудегі рөлін айт.
лгі: Көкте ай толғанда, ай 
қараңғы солғанда, ... 
АЙТЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
«Уыз айы мен 
Наурыздың байланысы» 
тақырыбында өлең мазмұны 
бойынша диалог құрыңдар. 
Мейрам атауына қатысты өз 
пікірлеріңді полилог түрінде 
бөлісіңдер.
ОҚЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Түсінгеніңді айт.
Ақ «жаулықты аналар уызды 
наурызкөжеге қосады. Ақ ниетпен 
жасалған бұл әрекеттің астары-
на үңілдік пе екен? Әйтеуір, бала 
болсақ та, сол бір шақта бірлікпен 
жасалған тірліктің ілгері басатыны-
на көзіміз жететін. Елдің арасында: 
«Наурыз» атауы «нәр уыз» деген 
сөзден шыққан» — деп айтылады. 
Бұл — ойға толық қонады. Ата-ба-
балар малдың қамын жасады. Олар 
үшін түлікті түлетудің мәні ерекше 
еді. Ендеше, оның түпкі мақсатында 
«уыздың нәрінен қуат аламыз» де-
ген ой бар шығар. Әрине, бұл — тек 
болжам ғана.
Ауылдың ақылшы ақсақалы 
бата бергенде: «Қазанға толсын 
сары уыз, Қайнасын наурызкөже 
де», — дейді. Осыдан-ақ қазақ үшін 
уыздың орны бөлек екенін ұғына 
аламыз. Сондықтан да наурыз дас-
тар қанына уыз көжені қойсақ, ақ 
та мол болар еді, берекеміз де арта 
түсер еді. 
Б. Бопай€лынан
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

10-тақырып
86
ЖАЗЫЛЫМ
11
-тапсырма. 
Мәтін мазмұнындағы ойды сөйлеу,  көркем-әдеби, 
публицистикалық стильдерде жаз. Олардың тіл ерекшеліктерін са-
лыстырып, талда.
ЖАЗЫЛЫМ
12
-тапсырма. 
«Бес саусақ» тәсілі арқылы сұрақтарға жауап жаз.
Бас барма — басты мәселе. Бгін сабата еƒ €нды мәселе андай 
болды?
БалаŒ йрек — бірлесу. Мен топта/ж€пта алай ж€мыс жасадым? 
Кімге к мек бердім? Кімнен к мек с€радым?
Ортан терек — ойлану.  Мен бгін андай білім мен тәжірибе алдым?
Шылдыр шмек — шынайылы.  Саба ма ан €нады ма? Неліктен?
Кішкентай б†бек — к†Œіл кй ахуалы.  Мен зімді сабата алай сезін-
дім?
ОЙТАРАЗЫ
ЕСТЕ САТА!
Уыз айым керемет, 
Қадірін мұның кім білед?
Уыз айда сары уыз
Ас орнына сол жүред. 
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

87
Х—ХІ 
САБА
Нәтиже саба. 
Мен не йрендім?
11-
cабатар
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
1. Сенің ойыңша, «Наурыз» сөзі 
қайдан шыққан?
2. Наурызды неге «Шығыс халық-
тарының мерекесі» деп атайды?
3. Наурыз бен жаңа жылдың қан-
дай айырмашылығы, қандай 
ортақ белгілері бар? 
4. Наурызда ғана жасалатын қан-
дай дәстүрлерді білесің?
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
«Әз Наурыздың көне 
тарихы» тақырыбында эссе 
жаз. Эсседе төмендегі тірек 
сөздерді қолдан.
    
 Тірек сздер: Табиғат-ана, ғасыр, 
ежелгі, аңыз, Нұқ пайғамбар, сөз 
этимологиясы, түркі халықтары, 
Уыз мейрамы, ұлттық дәстүрлер, 
наным-сенім және т.б. 
АЙТЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
«Әр елдің салты 
басқа...». Бұйрықты сөйлемдер 
мен демеулік шылауларды, 
этикеттік сөз орамдарын пай-
даланып, парталас көршіңмен 
шығыс халықтарында жаңа 
жыл мейрамында жасала-
тын салт-дәстүрлер жайлы 
сөйлесіңдер. Наурыз бен 
жаңа жылды тойлаудағы 
әлем халықтарының салт-
жоралғылары жайлы ой 
бөлісіңдер.
ЖАЗЫЛЫМ.
 АЙТЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Жұптық жұмыс.  
«Наурыз — ерекше мере-
ке» тақырыбында сөзжұмбақ 
құрастырыңдар. Сөзжұмбақ 
сұрақтарының сауатты әрі 
түсінікті болуына назар 
аударыңдар.
ОЙТАРАЗЫ
ЖАЗЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
«Менің алған әсерім» кестесін толтыр.
қандай жаңа ой пайда 
болды?
не сезіндім?
не ұнады?
БІЛГЕНГЕ МАРЖАН
Наурыз — жыл басы.
Уыз — сүт сұлтаны, ақ — 
ұлтаны.
Халық нақылдары
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

11-тақырып
88
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
ЖАА СЗДЕР
жолдау, к шбасшы, іргетас
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сұрақтарға жауап бер.
• «Жолдау» деген — не?
• Жолдаудың негізгі мақсаты қандай?
• Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған жолдаулары туралы не 
білесің?
• Осы уақытқа дейін Елбасы неше жолдау жолдады?
АЙТЫЛЫМ.
 
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Қанатты сөздерді жаз. Осы сөздердің біреуін тақырып ретін-
де алып, ой бөлісіңдер.
• Біздің баға жетпес байлығымыз − бабалардан өсиет боп қалған, 
халқымызға қасиет боп қонған береке-бірлігіміз.
• Құнды қазынамыз − тарих табыстырып, тағдыр тоғыстырған халқымыз. 
Ынтымақ кеткен жерден ырыс, бірлік кеткен жерден береке кетеді.
• Бой салыстыратын заман емес, ой салыстыратын заман.
• Отанды қорғау — алдымен әкеңді, балаңды, анаңды қорғау. Соларды 
қорғау — Отанды қорғау.
• Болашақ білімді жастардың қолында.
• Тек кітап қана алға жылжуды, адамдық шыңына шығуды үйретеді.
Ойб†ліске ойылатын талаптар:
— тақырыптан ауытқымау;
11
«Мәңгілік елдің нұрлы жолы»
Н. Ә. Назарбаев «Қазақстан жолы» (үзінді)
ОУШЫ, ОСЫ ТАЫРЫПТЫ ОУ БАРЫСЫНДА:
•  прозалық  шығарманы тыңдап, идеясы мен тақырыбын анықтауды;
•  сөйлеу этикеті формаларын қолдана білуді;
•  шағын мақала, аннотация жазуды;
•  талғаулы салалас құрмалас сөйлемдерді құрастыруды 
үйренесің.
1-2- 
cабатар
Ел болаша ы 
жастарды… олында
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

89
— регламент сақтау;
— сөз әдебін сақтау;
— тіл сауаттылығы;
— Н.Ә. Назарбаевтың қанатты сөздерін қолдану;
— өзіндік ойы мен көзқарастарын жүйелі жеткізу.
ТІЛДІК БАДАР
Талғаулы салалас сөйлем
Құрамындағы жай сөйлемнің біреуіндегі ғана іс-әрекет, қимылдың жүзеге 
асатындығына болжам жасауды білдіретін салаластың түрін 
тал аулы 
салалас дейміз. Талғаулы салалас сөйлем не, немесе, болмаса, не болмаса, 
я болмаса, я, яки, әйтпесе, әлде шылаулары арқылы құрмаласады.
ОҚЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Мәтінді оқы. Мәтіннің идеясын анықта.
Еліміздің болашақ көшбасшылары — бүгінгі студенттер мен мек-
теп оқушылары «Қазақстанның іргетасына қаланған әрбір кірпішін» 
білуге тиіс. ...Сіздердің, бүгінгі жастардың, ерекше ұрпақ екендеріңізді 
қайталаудан мен жалықпаймын. Сіздер тәуелсіз Қазақстанда өмірге 
келдіңіздер және сонда ержетіп келесіздер. Сіздердің жастық шақта-
рыңыз — біздің еліміздің көтерілу, гүлдену мезгілі. Сіздер осы жетістік-
тер мен табысқа жете беру рухын бойларыңызға сіңіргенсіздер. Атап 
айтқанда, біздің еліміздің тағдыры сіздердің тағдырларыңыз 
бен 
айқындалады (Н.Назарбаев).
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ЖАЗЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Көп нүктенің орнына тиісті қосымшаларды қойып, сөйлемді 
жаз. Не себепті ол қосымшаларды қойғаныңды түсіндір.
1. Еліміз... болашақ көшбасшылары — бүгінгі студенттер мен мектеп 
оқушылары. 2.  Сіздердің, бүгінгі жастардың, ерекше ұрпақ екендеріңізді 
қайталау... мен жалықпаймын. 3. Сіздер тәуелсіз Қазақстан... өмірге 
келдіңіздер. 4. Сіздердің жастық шақтарыңыз — біз... еліміз...  көтерілу, 
гүлдену мезгілі. 
ТЫҢДАЛЫМ
5
-тапсырма. 
Мәтінді тыңда. Н. Назарбаевтың жастарға арнаған сөзін мо-
нолог түрінде баянда.
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

11-тақырып
90
ЖАЗЫЛЫМ
6
-тапсырма. 
Шылауларды пай-
даланып, талғаулы салалас 
сөйлем құра.
Не, не болмаса, яки, я болма-
са, әйтпесе.
ЖАЗЫЛЫМ
7
-тапсырма. 
Мәтін бойынша «Қос 
жазба» күнделігін толтыр. 
Түсіндір.
Үзінді
Түсініктеме
Іргетас
ауыспалы мағынада 
тұрған сөз. «Негіз» 
деген мағынаны 
білдіреді. Мәтінде 
«мемлекетіміздің 
негізін қалау» деген 
мағынада қолданылып 
тұр. 
ЕСТЕ САТА!
ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаев жыл 
сайын халыққа жолдау жолдайды. 
Жолдауда көптеген маңызды 
мәселелер туралы айтылады. Біз 
сабақта жолдаумен таныстық. 
Кіріспе 
бөлім
Негізгі 
бөлім
Қорытынды 
бөлім
ЖАЗЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
8
-тапсырма. 
Мәтінді мағыналық бө-
ліктерге бөліп, әр бөлігіне тақырып 
қой. Әр бөлік бойынша екі сұрақ-
тан дайындап, көршіңнен сұра.. 
ЖАЗЫЛЫМ.
 
АЙТЫЛЫМ
10
-тапсырма. 
«Елдің болашағы 
жастардың қолында» 
деген қанатты сөз 
Н.Ә. Назарбаевтың қай 
жолдауында айтылды? 
Дереккөзден осы жол-
дауды тауып оқыңдар. 
Осы тақырыпта мақала 
жазыңдар.
Талаптар:
• нақты айқындалған кіріспе, не-
гізгі бөлім, қорытынды бөлім нен 
құралуы шарт;
• тақырыптан ауытқымаған дұрыс;
• өмірмен байланыс болуы тиіс;
• баяндау стилі нақты болуы шарт;
• көлемі — 60-70 сөз.
МӘТІНСОҢЫ ЖҰМЫС
ЖАЗЫЛЫМ
9
-тапсырма. 
Берілген сөйлемдерді 
жалғастырып, талғаулы сала-
лас сөйлем құра.
1. Ертеңгі жарысқа жақсылап 
дайындал, ...   .
2. Не  тезірек өтіп кет, ...    .
3. Жастар қалаға барғысы келе ме, 
... .
4. Дәулет  сабақтан соң кітапханаға 
бармақшы болды ма, ...     .
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

91
ЖАА СЗДЕР
нрлы, бірттас, шартарап, 
діл, ашыты
МӘТІНАЛДЫ ЖҰМЫС
АЙТЫЛЫМ
1
-тапсырма. 
Сурет бойынша қысқа 
әңгіме құрап айт.
ЖАЗЫЛЫМ
2
-тапсырма. 
Сөз тіркестерін пайдаланып, сөйлем құра.
Мәңгілік ел, ұлттық идея, біртұтас, шартарап, жасампаз.
МӘТІНМЕН ЖҰМЫС
ОҚЫЛЫМ
3
-тапсырма. 
Мәтінді түсініп оқы. Мәтін бойынша жоспар құр.
2014 жылдың басында Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев «ХХІ ғасырдағы 
Қазақстанның ұлттық идеясы − «Мәңгілік ел» деп жариялады.
Қазақстанның болашағын артта қалған ғасырлар құндылығымен 
сабақтастырды. Жолдауда айтылған «Мәңгілік ел» идеясы Орхон-Ени-
сей жазуларынан бастау алады.
«Мә…гілік ел 
идеясы» — 
болаша ымызды… бастауы
3-4- 
cабатар
Кө
кж
ие
к-
Го
ри
зо
нт

11-тақырып
92
Тоныкөк тасындағы жазуда: «Қасиетті еліме иелік еткендігім үшін ел 
де ел болды, халық та халық болды» деген сөздер бар.
«Мәңгілік ел» идеясы — арғы бабаларымыздың ұлы интеллектуалдық 
серпілісі. Күлтегін жазуында «мәңгі» сөзі бес рет қолданылып, барлығы 
тұжырыммен қорытындыланған.
 «Мәңгілік ел» идеясы дүниеге келгеннен кейін Н.Ә. Назарбаев 
«Қазақ елі», «Ұлы дала  елі», «Нұрлы жол», «Ұлт жоспары: 100 нақты 
қадам» тәрізді стратегиялық, этномемлекеттік ұғым-түсініктерді елдің 
ішкі-сыртқы саясатына, теориясы мен практикасына енгізді, Қазақ 
хандығының 550 жылдығын әлемге танытты. Қазақ елінің ділінің берік-
тігін, жүрегінің ашықтығын көрсетті (Х.Әбжановтан).
ЖАЗЫЛЫМ
4
-тапсырма. 
Төмендегі тақырыпшаларды мәтін мазмұны бойынша қойып, 
шағын мәтін құра.
1. Стратегиялық ұғым-түсінік
2. Қазақстанның  ұлттық идеясы 
3. Күлтегін жазуы 
4. Орхон-Енисей жазулары
АЙТЫЛЫМ
5
-тапсырма. 
«Үш қадамды сұхбат» тәсілін пайдаланып, мәтін мазмұны 
бойынша сұхбат құрыңдар. Сыныптағы оқушы санына қарай үш не 
4 оқушыдан тұратын топқа бөлініңдер. Сұхбат төмендегідей жүйемен 
іске асуы керек:
А оқушы В-дан сұхбат алады, С олардың жауабын жазып отырады.
В оқушы С-дан сұхбат алады, А жауабын жазып отырады.
С оқушы А-дан сұхбат алады, В жауабын жазып отырады. 
ТЫІДАЛЫМ
6
-тапсырма. 
Мәтінді тыңда. Сұрақтарға жауап бер.
1.  Қандай құндылықтар мәңгі?
2.  Біз қандай елдердің қатарына қосылуымыз қажет?
3.  Мәңгілік ел болу үшін не керек?

жүктеу/скачать 12,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: